Naučnoistraživački rad u vinogradarstvu i vinarstvu Crne Gore, naučnoistraživačka djelatnost realizovana kroz fundamentalna i primijenjena istraživanja u oblasti vinogradarstva i vinarstva. Njime je obuhvaćen i rad na brojnim nacionalnim i međunarodnim projektima (→ Projekti u vinogradarstvu i vinarstvu). Začeci naučnoistraživačkog rada datiraju iz XIX vijeka, kada su crnogorska vlada i knjaz → Nikola I Petrović Njegoš, u pripremi za odbranu crnogorskih vinograda od → filoksere, angažovali poznatog francuskog stručnjaka Pjera Vialu da, prema sastavu i vrsti zemljišta iz pojedinih vinogradarskih područja Crne Gore, odredi koja će američka vrsta/podloga najbolje odgovarati za kalemljenje i sadnju. Utvrđeno je da crnogorskim vinogradarskim područjima odgovara pet američkih vrsta/podloga: Rupestris, Riparia glabre, Riparia tomenteuks, Berlandieri i Solonis. Crnogorska vlada naručila je sjeme ovih vrsta, kao i sjeme pojedinih američkih loza, koje je gajila u rasadniku za naučne i ogledne ciljeve (→ Vinogradarstvo i vinarstvo u XIX vijeku). Institucionalno organizovani naučnoistraživački rad počeo je 1952, u → Zavodu za poljoprivredna istraživanja u Titogradu, formiranjem Odsjeka za vinogradarstvo, koji je 1963. prerastao u Odjeljenje za vinogradarstvo i voćarstvo → Zavoda za unapređivanje poljoprivrede. Odjeljenje za vinogradarstvo i voćarstvo transformisano je 1977. u Zavod za vinogradarstvo i voćarstvo → Poljoprivrednog instituta, a 1997. postaje Centar za vinogradarstvo, vinarstvo i voćarstvo, u sastavu → Biotehničkog instituta, koji je 2008. prerastao u → Biotehnički fakultet Univerziteta Crne Gore. Naučnoistraživački rad iz vinogradarstva i vinarstva odvijao se i u → Agrokombinatu „13. jul” , u → Agroekonomskom institutu, RO „Plantaže” i u Sektoru za razvoj kompanije → „13. jul – Plantaže” AD Podgorica.

Naučnoistraživački rad u vinogradarstvu Crne Gore. U periodu 1952–1956, naučnoistraživački rad Odsjeka za vinogradarstvo obuhvatio je: ispitivanje agroekoloških uslova za gajenje vinove loze i ampelografska proučavanja autohtonih, domaćih i odomaćenih sorti u različitim crnogorskim vinogradarskim područjima (→ Ampelografska proučavanja sorti), utvrđivanje sortnog sastava, porijekla sorti, načina podizanja i gajenja vinove loze, pojave → bolesti vinove loze, načina prerade grožđa i čuvanja vina. U tom periodu započet je i rad na masovnoj pozitivnoj selekciji, izdvajanju i umnožavanju čokota pojedinih sorti u crnogorskim vinogradarskim područjima, koje su se istakle svojim osobinama (→ Selekcija vinove loze). Obilježeni su čokoti pronađenih sorti koji su poslužili za uzimanje vioka i podizanje Kolekcionog zasada lokalnih sorti na Oglednom polju u Lješkopolju u Titogradu, 1956. godine (→ Ampelografska kolekcija vinove loze). Kolekcioni zasadi podignuti prije II svjetskog rata na Topolici u Baru (70 sorti) i Kruševcu u Titogradu (36 sorti) uništeni su u toku rata. Ogledi sa đubrenjem postavljeni su 1957, u Zeti, a 1958–1960. radilo se na masovnoj selekciji sorti vinove loze u okolini Titograda, Rijeke Crnojevića i Ulcinja. Realizovani naučnoistraživački program Odsjeka doprinio je, 1959, izradi Priloga za rejonizaciju vinogradarstva Crne Gore. Od 1959. započet je rad na intersortnim ukrštanjima, koji je rezultirao selekcionisanjem i priznavanjem 20 stonih sorti vinove loze (→ Sorte vinove loze stvorene u Crnoj Gori). Proširivanjem Oglednog polja, sa 20 ha (1956) za još 20 ha 1961, nastavljen je rad na podizanju kolekcionih i sortimentskih vinograda, a kasnije i oglednih vinograda, u kojima su vršena ampelotehnička i agrotehnička istraživanja (obrada, đubrenje, navodnjavanje, gustina i raspored sadnje, sistemi gajenja i dr.). Podignuti su i ogledni vinogradi sa → autohtonim sortama: → vranac, → kratošija, → bijeli krstač i → razaklija, u kojima su vršena brojna istraživanja. Inventarizacijom i proučavanjem genofonda autohtonih starih sorti vinove loze omogućeno je da se jedan broj domaćih i odomaćenih sorti vinove loze sačuva u kolekcionim zasadima kao genetski materijal za → Banku biljnih gena za rod Vitis. Naučna istraživanja rađena su i u sklopu programa „Aktiviranje Ćemovskog polja i priobalne zone Skadarskog jezera”, koji je obuhvatio površinu od 20.000 ha. Ova istraživanja vršio je Agrokombinat „13. jul” (→ „Agroinženjering” i OOUR Agroekonomski institut), od 1967, uz pomoć međunarodnih organizacija FAO i OECD i u saradnji sa Zavodom za unapređenje poljoprivrede i Poljoprivrednim institutom (→ „Ćemovsko polje”). Uporedo, započet je i naučnoistraživački rad na utvrđivanju najpogodnijih sorti i podloga vinove loze za gajenje na Ćemovskom polju. Prvi ogledi sa vinovom lozom postavljeni su 1968. i 1969. na Ćemovskom polju, na Oglednoj parceli površine 35 ha. Cilj istraživanja bio je da se utvrde stone i vinske sorte vinove loze koje će ostvariti najbolje rezultate u prinosu i kvalitetu grožđa, kao i da se utvrde → lozne podloge koje će najbolje odgovarati zemljišnim i klimatskim uslovima na Ćemovskom polju. Na Oglednoj parceli podignuta su tri ogledna vinograda: sortni vinograd (sorte: senso, → grenaš crni, → sirah, murveder, karinjan, → merlo, vranac i → kardinal), vinograd sa sortom kardinal na različitim podlogama (Rupestris du Lot, Teleki 8 BB, Kober 5 BB, Richter 99) i vinograd sa sortom vranac na različitim podlogama (Rupestria du Lot, Ruđeri 140, Kober 5 BB, Paulsen 1103, korjenjak, Richter 110, Richter 99). U periodu 1969–1972, u pogledu kvaliteta grožđa i vina u sortnom vinogradu, pored vranca, istakla se sorta merlo i sirah, dok vino ostalih ispitivanih sorti nije bilo zadovoljavajućeg kvaliteta. Ispitivanjem sorte vranac na različitim podlogama, najbolji rezultat postignut je na podlozi Ruđeri 140. Dobri rezultati ostvareni su i na podlozi Pauslen 1103, dok su najlošiji rezultati postignuti na podlogama Kober 5 BB i Rupestris du Lot. Proučavanjem sorte kardinal na različitim podlogama, najbolji rezultati postignuti su na podlogama Teleki 8 i Rupestris du Lot, na kojima je postignut veći prinos grožđa, veći sadržaj šećera i veća bujnost nego na podlogama Kober 5 BB i R 99. Drugi ogledni vinograd podignut je 1972. na 140 ha. Ostvareni rezultati na oglednim vinigradima doprinijeli su donošenju odluke o podizanju 1492 ha na Ćemovskom polju (1977-1982). U periodu 1968–1973, naučnoistraživački rad Odjeljenja za vinogradarstvo i voćarstvo u Zavodu za unapređivanje poljoprivrede bio je usmjeren i na ispitivanje uticaja različitih sistema navodnjavanja vinograda na plitkim zemljištima, kao i na bujnost loze, prinos i kvalitet grožđa. U ovom periodu, istraživanja je finansiralo Ministarstvo poljoprivrede SAD (iz kontrapart fondova), što je omogućilo i podizanje posebnog oglednog vinograda na površini od 3 ha. U periodu 1973–1992, ova istraživanja je finansirala Republička zajednica, Fond za naučne djelatnosti. U okviru istraživanja, objavljeno je preko 40 naučnih radova u domaćim i međunarodnim časopisima. Na osnovu metodike koju je, 1975, razvila Međurepublička pokrajinska komisija za rejonizaciju vinogradarstva i izradu vinogradarskog katastra u SFRJ, Komisija Republičkog sekretarijata za poljoprivredu SR Crne Gore organizovala je rad i 1977. usvojila Rejonizaciju vinogradarskih područja u SR Crnoj Gori. Rejonizacijom je predstavljen istorijat crnogorskog vinogradarstva, definisane su granice, osnovne karakteristike Crnogorskog vinogradarskog rejona i vinogorja koja su se nalazila u njegovom sastavu (Crnogorsko primorsko i Titogradsko vinogorje), sortiment, agrotehnički uslovi proizvodnje grožđa, najvažnije agrobiološke i tehnološke karakteristike rejoniranih sorti, kao i tipovi vina koji će se proizvoditi u Crnoj Gori. U periodu 1975–2000, nastavljen je naučnoistraživački rad na obogaćivanju podignutih kolekcionih zasada sorti i podloga vinove loze na Oglednom imanju Poljoprivrednog instituta, kasnije Biotehničkog instituta. U kolekciji su sačuvane sorte iz starih kolekcija, sorte pronađene na području Crne Gore, a introdukovan je i veliki broj sorti iz drugih kolekcija u SFRJ. Naučnoistraživački rad Zavoda za vinogradarstvo obuhvatio je sortna proučavanja autohtonih i introdukovanih sorti vinove loze. Istraživanja su bila usmjerena i na utvrđivanje najpogodnijih sorti i podloga vinove loze za pojedina vinogradarska područja Crne Gore za proizvodnju stonog grožđa (najranije i rane sorte) i proizvodnju kvalitetnih crnih i bijelih vina. Rađeno je i na introdukciji sorti vinove loze za koje se očekivalo da u agroekološkim uslovima Crne Gore mogu ostvariti najbolje rezultate (prinos i kvalitet grožđa) u cilju poboljšanja ponude stonog grožđa i kreiranja novih vina (→ Introdukovane sorte). Zavod za vinogradarstvo i voćarstvo Poljoprivrednog instituta razvio je naučnu saradnju sa Agrokombinatom „13. jul”, DD „Plantaže”, u cilju izbora stonih sorti i sorti za crna i bijela vina na Ćemovskom polju, kao i izbora loznih podloga, načina i pripreme zemljišta za sadnju. Zavod je sarađivao i s drugim proizvođačima grožđa i vina, kao što su → Poljoprivredno dobro „Boka” i → „Agropogon”. Od 1985. Zavod za vinogradarstvo i voćarstvo Poljoprivrednog instituta je, u saradnji sa Agrokombinatom „13. jul”, DP „Plantaže” (danas „13. jul – Plantaže” AD Podgorica), započeo rad na ampelografskom proučavanju varijeteta kratošije i → klonskoj selekciji kratošije u kolekcionim zasadima varijeteta sorte podignutim u Lješkopolju (3 ha) i na Ćemovskom polju (2 ha). Istraživanja su nastavljena u periodu 1997–1999. godine. Rezultati ovih istraživanja objavljeni su u brojnim naučnim radovima, s fokusom na varijabilnosti populacije sorte kratošija i izdvajanju pojedinih matičnih čokota unutar ispitivanih varijeteta. Kao rezultat rada na → klonskoj selekciji vranca 2014, selekcionisano je i priznato sedam klonova sorte vranac, koji su u kvalitetu grožđa i vina nadmašili populaciju sorte. Selekcionisani klonovi upisani su u Registar sorti vinove loze i 2017. zaštićeni kao patenti. Radom na klonskoj selekciji vranca stvoreni su uslovi za proizvodnju kvalitetnije → kategorije loznog sadnog materijala, te se od 2012. u Crnoj Gori proizvodi sertifikovani kalem sorte vranac. Urađenom rejonizacijom vinogradarskih geografskih područja Crne Gore, koju je 2017. usvojilo Ministarstvo poljoprivrede i ruralnog razvoja Crne Gore (danas → Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Crne Gore (MPŠVCG)), izvršeno je usklađivanje proizvodnje grožđa i vina sa EU regulativom. Rejonizacijom su utvrđene vinogradarske zone i granice regiona za gajenje vinove loze i proizvodnju vina (→ Crnogorski vinogradarski regioni i subregioni), definisani su sortiment i enološki postupci u proizvodnji vina. Uvedene su zaštite oznake porijekla crnogorskih vina, i to oznaka porijekla (engl. protected designation of origin – PDO) i oznaka geografskog porijekla vina (engl. protected geographical indication – PGI) (→ Rejonizacija vinogradarskih geografskih proizvodnih područja Crne Gore). Značajan dio naučnoistraživačkog rada odnosio se na karakterizaciju i utvrđivanje → diverziteta vinove loze, koji su rađeni 2004–2020. godine. Otkriveni su, → genetičkom identifikacijom sorte, roditelji sorte vranac (kratošija i duljenga), te je potvrđena autohtonost i crnogorsko porijeklo ove sorte. Istraživanjima je potvrđeno da je sorta kratošija najstarija sorta u Crnoj Gori i da ima skoro 20 potomaka (trios i duos odnosi). Otkrivena je i 51 nepoznata sorta u vinogradarskoj nauci, od kojih se svaka može potencijalno smatrati crnogorskom autohtonom sortom (→ Pedigre crnogorskih sorti). Ove otkrivene sorte posađene su u Nacionalnoj kolekciji autohtonih i odomaćenih sorti vinove loze u cilju njihovog očuvanja, valorizacije i kreiranja novih vina. Kako bi se predstavili rezultati ovog naučnoistraživačkog projekta, organizovana je, 2017, → Prva međunarodna konferencija o vrancu i drugim crnogorskim autohtonim sortama vinove loze, na kojoj je predstavljeno bogato genetsko nasljeđe vinove loze u Crnoj Gori. Ova istraživanja potvrdila su genetske i genomske naučne činjenice važne za razvoj vinogradarstva i vinarstva u Crnoj Gori. Pored ovih istraživanja, rađeno je i na istraživanjima u primjeni → informaciono-komunikacionih tehnologija u vinogradarstvu i vinarstvu.

Naučnoistraživački rad u vinarstvu Crne Gore. Od 1976. naučnoistraživački rad se odvijao u Poljoprivrednom institutu u Titogradu. Obuhvatao je vinifikaciju crnih i → bijelih vina, kao i utvrđivanje najpovoljnijeg odnosa pojedinih sorti za dobijanje visokokvalitetnog crnog vina vranac. Od 1987. Agrokombinat „13 jul”, RO „Plantaže”, radio je na kreiranju vina sorte vranac sa pojačanim sadržajem proantocijanidola, što je rezultiralo novom tehnologijom vinifikacije i pojavom vina „→ Vranac Pro Corde” na tržištu, 1993. godine. Od 1997. u Biotehničkom institutu nastavljen je naučnoistraživački rad na vinifikaciji bijelih i → crvenih vina, kao i na utvrđivanju najpovoljnijih tehnoloških rješenja za dobijanje visokokvalitetnih vina. Fokus istraživanja bio je na definisanju polifenolnog profila i potencijala grožđa vina autohtonih crvenih sorti vranca i kratošije. Proučavan je i uticaj različitih metoda vinifikacije i enoloških sredstava na ekstrakciju i sadržaj fenolnih materija, na senzorna svojstva vina vranac. Istraživanja su obuhvatila i proučavanje biogenih amina u vinu, kao i kvantitativnu analizu stilbena u vinu vranac. U Enološkoj laboratoriji Biotehničkog fakulteta Univerziteta Crne Gore, osnovanoj 1974. u Centru za vinogradarstvo, voćarstvo i vinarstvo, razvijene su naučne i stručne metode za analizu grožđa i vina. Značajan broj istraživanja iz oblasti vinarstva realizovan je i u Sektoru za razvoj kompanije „13. jul − Plantaže” AD Podgorica. Vršila su se ispitivanja enološkog potencijala autohtonih i introdukovanih sorti gajenih na Ćemovskom polju, kao i ispitivanja uticaja različitih metoda vinifikacije i enoloških sredstava na kvalitet proizvedenih vina u cilju dobijanja preporuka za njihovo dalje širenje u vinogradima. Ispitivan je i uticaj klimatsko-edafskih uslova, kao i fizioloških činilaca na intenzitet sinteze i polimerizaciju flavanola u grožđu sorti vranac i → kaberne sovinjon. U saradnji sa Biotehničkim fakultetom Univerziteta u Ljubljani, rađena su istraživanja o uticaju mikrobioloških i tehnoloških parametara na sadržaj isparljivih fenola u crnogorskim crvenim vinima vranac, kaberne sovinjon i kratošija. Ispitivan je uticaj visine prinosa i uticaj različitih metoda vinifikacije na sadržaj → polifenola i antioksidativne aktivnosti u crnogorskim vinima. Istraživanja su rađena i na sortama bijeli krstač i → žižak u cilju utvrđivanja dinamike sadržaja i karakteristika aromatičnih materija u grožđu i vinu ovih sorti.