Klonska selekcija kratošije, proučavanje varijabilnosti populacije sorte kratošija (biotipova) i izdvajanje čokota koji su se istakli unutar proučavanih biotipova. Vjekovno gajenje i zastupljenost sorte kratošija na svim vinogradarskim terenima Crne Gore uslovilo je veliku varijabilnost i heterogenost populacije sorte. Zbog heterogenosti populacije kratošije u pogledu ispoljavanja svojih osobina, došlo je do degradacije sorte i pojave niza biotipova uočljivih razlika unutar populacije. Razlike su nastale kao posljedica dugog vegetativnog razmnožavanja i različitih nivoa agrotehnike u gajenju ove sorte u različitim agroekološkim uslovima vinogradarskog rejona Crne Gore. Drevno gajenje kratošije u Crnoj Gori, koje potvrđuje i heterogenost njene populacije, opisivali su i proučavali brojni autori: Mitar Plamenac (1891), Milutin Stojanović (1929), Stjepan Bulić (1949), Marcel Jelaska (1954), → Marko Ulićević (1959, 1966), Dragan Nastev (1977), Lazar Avramov (1988), → Ljubomir Pejović (1988), Dušan Burić (1995), Zvonko Božinovik (1996, 1998) i → Vesna Maraš (2000, 2014, 2015, 2019, 2021). U radovima je opisana varijabilnost populacije sorte kratošija i izdvojenih biotipova unutar populacije sorte. Zavod za vinogradarstvo i voćarstvo → Poljoprivrednog instituta je 1985, u saradnji sa društvenim preduzećem „Plantaže” Agrokombinata „13. jul”, započeo rad na proučavanju varijabilnosti populacije sorte kratošija i na njenoj klonskoj selekciji. Sakupljeni su varijeteti/tipovi sorte kratošija iz svih vinogradarskih područja Crne Gore, umnoženi i posađeni u kolekcione zasade u Lješkopolju (3 ha) i na Ćemovskom polju (2 ha), i to: sa područja Zlatice, Doljana i Bioča (varijeteti: crni krstač, ljutica i rehuljača); sa područja Tološa, Gornje Gorice i Vranića (mala kratošija, crni krstač, ljutica i rehuljača); sa područja Zagarača i Vranja (vran i ljutica); sa područja Brežina, Gornjih Kokota, Podstrane, Liješnja, Gradca i Buronja (vrančina, rehuljača, čestozglavica, srednji vranac, ljutica); sa područja Pipera, Stanjevića Rupe, Đurkovića, Cerovice, Rogama (starinski vranac, mala kratošija, crna vinogradarska); sa područja Meteriza, Drušića, Dobrske Župe (velji vranac, vrančić, kratošija i rehuljača); sa područja Komana – Crvene paprati, Baloča (crni vranac, kratošija, čestozglavica); sa područja Bera (crna vinogradarska); sa područja Crmnice (kratošija mala, kratošija srednja i velja kratošija); sa područja Gornje Vrbice (varijetet: bikača). Proučavajući varijabilnost populacije sorte kratošija, Ljubomir Pejović (1988) ističe da je kratošija u Crmnici, u zavisnosti od odlika, poznata kao velja, srednja i mala, dok je u drugim vinogradarskim područjima Crne Gore zovu još: crna vinogradarska (Beri i Doljani), crna gorska, srednji vranac, vrančina (Lješanska i Riječka nahija), krstač, vranja, krstan, ljutica (u Zagaraču). Na osnovu rezultata rada na projektu, 1985–1990, izvršena je podjela na četiri osnovna varijeteta sorte kratošija, i to: velja kratošija, koja zavisno od područja iz kojeg potiče ima sinonim − odomaćen naziv: velji vranac, vran krstan, crni krstač, vrančina i bikača; srednja kratošija (srednji vranac, vrančić, ljutica, obična kratošija, čestozglavica); mala kratošija, koja ima nešto sitnije grozdove i ujednačenije sazrijevanje grožđa; rehuljača, koja ima rehuljave grozdove i zastupljena je u manjem obimu, a sreće se u obliku pojedinačnih čokota unutar ostalih varijeteta. Rad na proučavanju varijabilnosti populacije sorte kratošija nastavila je Vesna Maraš (2000, 2004), u kolekcionom zasadu populacije sorte kratošija (→ Ampelografska kolekcija vinove loze) na Oglednom polju → Biotehničkog instituta u Podgorici. Proučavanja su obuhvatila 17 biotipova sorte kratošija, koji se gaje širom Crne Gore pod različitim nazivima i sinonimima, u zavisnosti iz kojeg vinogradarskog područja potiču: kratošija velja, kratošija mala, kratošija, kratošija srednja, crni krstač, ljutica, vrančina, vran, vranac, vrančić, kratošija sa dubokim urezom, velji vranac, srednji vranac, kratošija ili vran, bikača, čestozglavica, rehuljača. Morfološke razlike između ispitivanih varijeteta sorte kratošija, u pogledu ampelografsko-botaničkog opisa vrha mladog lastara, lista, zrelog lastara, cvijeta, grozda, bobice i sjemenke, nijesu bile dovoljne da bi se na osnovu njih jasno mogli grupisati posmatrani varijeteti. Kada se uz njih uzmu u obzir i agrobiološka svojstva, funkcionalna sposobnost muškog gametofita, zametanje plodova i kvalitet grožđa, ispitivani varijeteti, pod različitim sinonima, mogu se grupisati u tri osnovna varijeteta kratošije: velja kratošija, sa sinonimima velji vranac, vrančina, crni krstač, bikača i vranac; srednja kratošija, sa sinonimima srednji vranac, vran, kratošija, kratošija ili vran, ljutica, kratošija mala, vrančić, kratošija sa dubokim urezima i čestozglavica i varijetet rehuljača. Na osnovu broja grozdova, mase grozda, prinosa grožđa, produktivnosti čokota i kvaliteta grožđa (u periodu 1996–1998), izdvojeni su najbolji čokoti unutar ispitivanih biotipova, osim kod biotipa rehuljače, koji su poslužili kao ishodni (matični) čokoti za dalja umnožavanja i proučavanja. Izdvojeno je 16 ishodnih (matičnih) čokota (velja kratošija − čokot br. 10, velji vranac − čokot br. 6, crni krstač − čokot br. 9, vrančina − čokot br. 5, bikača − čokot br. 8, vran − čokot br. 8, srednja kratošija − čokot br. 8, kratošija ili vran − čokot br. 10, srednji vranac − čokot br. 3, vranac − čokot br. 9, vrančić − čokot br. 2, ljutica − čokot br. 7, kratošija − čokot br. 8, čestozglavica − čokot br. 1, kratošija mala − čokot br. 4 i kratošija sa dubokim urezima − čokot br. 3), koji će se dalje umnožavati i izučavati u zavisnosti od cilja selekcije. Izdvojeni čokoti su 2000−2004. umnoženi i posađeni na Oglednom polju Biotehničkog instituta u Lješkopolju. Zdravstvenom kontrolom, izdvojeni čokoti pokazali su visok stepen inficiranosti virusima (nijesu prošli ELISA i PCR test), te je dalji rad na klonskoj selekciji obustavljen. Rad na klonskoj selekciji sorte kratošija nastavljen je u Sektoru razvoja kompanije → „13. jul – Plantaže” AD Podgorica. U periodu 2004−2014, vizuelnim osmatranjem izdvojen je 31 čokot sorte kratošija, koji se, u odnosu na populaciju sorte, istakao nekim svojim pozitivnim osobinama. Od izdvojenih čokota nijedan nije prošao kompletnu sanitarnu kontrolu (ELISA test, PCR, indeksiranje). Velika prisutnost virusnih infekcija u izdvojenim čokotima sorte kratošija je, pored ostalog, i indikator njenog dugog gajenja i razmnožavanja na prostorima Crne Gore.