Diverzitet vinove loze, raznovrsnost genetičkih varijeteta unutar vrste Vitis vinifera L., koju karakteriše izražen genetički diverzitet i raznolikost sorti. U Međunarodnom katalogu VIVC (→ Baze podataka za rod Vitis) predstavljeno je oko 23.000 sorti, hibrida i Vitis L. vrsta. Karakterizacija i evaluacija diverziteta vinove loze vrši se na osnovu → ampelografskog opisa sorti i → genetičke identifikacije sorti. Zahvaljujući povoljnim i različitim klimatskim, zemljišnim i topografskim uslovima vinogradarskih područja u Crnoj Gori, kao i istorijskom i geografskom kontekstu, stvoren je bogat genetički diverzitet vinove loze. Rad na karakterizaciji, evaluaciji i očuvanju genetičkog diverziteta vinove loze realizovan je kroz brojne međunarodne → projekte u vinogradarstvu i vinarstvu. Najveće istraživanje u oblasti identifikacije i karakterizacije vinove loze u Crnoj Gori izvršila je → Vesna Maraš sa saradnicima 2020 (V. Maraš i sar., 2020). Istraživanje je obuhvatilo oko 500 uzoraka vinove loze iz starih zasada svih vinogradarskih regiona, kao i loze koja raste u divljini i 57 lokalnih sorti sačuvanih u → ampelografskoj kolekciji vinove loze na Oglednom imanju u Lješkopolju → Biotehničkog fakulteta Univerziteta Crne Gore. Potvrđena su 144 različita → genotipa, od kojih je 101 genotip odgovarao → evropskoj lozi, dok su jedinstvena 43 genotipa odgovarala formama → divlje loze. Formirana su dva klastera, klaster gajenih sorti vinove loze i klaster divlje loze. U klasteru gajenih sorti, 50 sorti je identifikovano u VIVC katalogu (među kojima je veliki broj → autohtonih sorti sa područja Balkana), dok 51 genotip vinove loze nije pronađen u dostupnim bazama podataka za vinovu lozu, te predstavlja potencijalno nove crnogorske autohtone sorte. Otkriveni genetski fond uključivao je mnoge autohtone sorte (neke i u nestajanju), povezane u složenu rodbinsku mrežu, u kojoj su sorte → kratošija i → razaklija imale glavnu ulogu u stvaranju autohtonih sorti. Dominantna sorta bila je kratošija, koja je sa razaklijom učestvovala u stvaranju mnogobrojnih crnogorskih sorti, koje su obogatile crnogorski genetički diverzitet vinove loze, čineći porodicu genetski povezanih sorti u Crnoj Gori (→ Pedigre crnogorskih sorti). Bogatom diverzitetu vinove loze doprinijela je → introdukcija sorti vinove loze iz različitih vinskih regija, u različitim istorijskim periodima. U klasteru divlje loze potvrđeno je da svi analizirani uzorci (43) nose jedinstvene genotipove. Pronađeni su divlji → čokoti podvrste silvestris, čokoti divlje vinove loze s većim sativa nego silvestris genetskim sastavom i čokoti sa sličnim procentom porijekla sa sativa i silvestris genetskim podgrupama. Otkriveni su predstavnici svih stepena domestifikacije vinove loze. Analizom genetske strukture, otkriveno je nekoliko mogućih prasorti, što predstavlja početak stvaranja novih sorti i pripitomljavanja vinove loze. Proučavanje starih vinograda u tradicionalnim vinogradarskim područjima Crne Gore pružilo je uvid u postojeći genetski diverzitet vinove loze i načine njegovog stvaranja. Ovo istraživanje omogućilo je otkrivanje različitih faza u procesu pripitomljavanja vinove loze, kao i saznanja o evolucijskim procesima i stvaranju sadašnjih gajenih sorti vinove loze. Zaključeno je da veliki diverzitet vinove loze, otkriven u Crnoj Gori, proizlazi iz evolucijskih procesa, koji su još uvijek aktivni, generišući veliku raznolikost vinove loze. Nove biljke vinove loze gajile su se iz sjemena, što je povećalo genetičke varijacije, usljed spontane polne hibridizacije, između sorti introdukovanih iz različitih regiona, kao i između podvrsta silvestris i sativa (→ hibridizacijom vinove loze), i vegetativne reprodukcije lokalnih silvestris biljaka za proizvodnju grožđa. Veliki broj potvrđenih genotipova vinove loze stvara veoma bogat diverzitet u okviru vrste Vitis vinifera i ukazuje na dugu tradiciju gajenja vinove loze u Crnoj Gori.