Vranac, crnogorska autohtona vinska sorta vinove loze za proizvodnju crvenih vina. Porijeklom je iz → Crmnice, gdje se može naći i pod imenom vranac krstač. Izvan Crmnice, ova vinska sorta zvala se i crmnička loza. Pod imenom vranec gaji se u Makedoniji. → Genetičkom identifikacijom sorte utvrđeno je da je nastala ukrštanjem sorti → kratošija i → duljenga. Potvrđeno je da je kratošija muški roditelj, a duljenga ženski roditelj (→ Pedigre crnogorskih sorti). Vranac je dominantna sorta u Crnoj Gori; 2021. gajila se na 1.346 ha, odnosno 51,16% površina pod vinovom lozom u Crnoj Gori. Krajem XIX i početkom XX vijeka areal gajenja sorte bio je vrlo mali, oko 30 km. Do II svjetskog rata sorta je uglavnom bila rasprostranjena u Crmnici. U tom periodu sorta vranac nije bila izašla iz kolekcija sortimenata ili oglednih vinograda. Iz Crmnice se kasnije širila u druga područja Crne Gore i izvan nje. Makedonski profesor Dragan Nastev je, 1967, naveo da je vranac crnogorska autohtona sorta vinove loze, koja je prenesena u Makedoniju 1950 (prvo na eksperimentalno polje Butel, a kasnije i na ostale prostore Makedonije). Zbog svog kvaliteta, proširio se i na ostale prostore SFRJ. Osim u Crnoj Gori, najviše se gaji u Makedoniji, Hercegovini, Kosovu i centralnoj Srbiji. Polovinom XX vijeka vranac se počeo intenzivno gajiti u Crnoj Gori. U okolini Titograda postao je glavna crna vinska sorta. Šezdesetih godina XX vijeka bio je zastupljen i u vinogradima poljoprivrednih dobara u Herceg Novom, Tivtu, Sutomoru, Baru, Ulcinju, Virpazaru, Titogradu (Poljoprivredno dobro − PD „Kruševac”, Zadruga „13. jul”), Danilovgradu i u privatnim vinogradima oko Ulcinja i Petrovca. Najveći vinogradarski kompleks sa sortom vranac podignut je na Ćemovskom polju. Realizacijom projekta → „Ćemovsko polje” (1977−1982) podignuto je 1.000 ha vinograda sa sortom vranac. Korišćen je u → hibridizaciji vinove loze za → sorte vinove loze stvorene u Crnoj Gori: → vrani biser (vranac x julski muskat) i → rani vranac (vranac x julski muskat). Zbog značaja ove sorte za vinogradarstvo i vinarstvo u Crnoj Gori, kompanija → „13. jul – Plantaže” AD Podgorica radila je na → klonskoj selekciji vranca. Selekcionisano je i 2014. priznato sedam klonova sorte vranac, koji su u pojedinim svojstvima nadmašili populaciju sorte. Klonovi su 2017. upisani u Registar sorti i podloga i zaštićeni kao patenti. Selekcioneri klonova su → Vesna Maraš i → Đorđije Đoko Rajković. Prvi opis sorte vranac dao je Mitar Plamenac 1891, u časopisu Grlica. Opis sorte objavljen je i 1909. u Ampelografiji Pjera de Viale i Viktora Vermonela. Brojni autori opisivali su sortu vranac kao crnogorsku autohtonu sortu vinove loze (Milutin Stojanović, 1929; Stjepan Bulić, 1949; → Marko Ulićević, 1959, 1966; Dragan Nastev, 1967; → Vasilije Ćetković, 1978; Dragutin Zirojević, 1979; Lazar Avramov, 1988; → Ljubomir Pejović, 1988; → Dušan Burić, 1995; Zvonko Božinovik, 1996; Miroslav Milosavljević, 1998; → Svetozar Savić, 2000; → Vesna Maraš, 2000; Maraš i sar. 2004, 2014, 2020). Po obilježjima i osobinama, sorta vranac pripada → ekološko-geografskoj grupi sorti Proles pontica (podgrupa balcanica). → Čokot je bujan. → Cvijet je morfološki i funkcionalno hermafroditan. → List je srednje velik do velik, petodjelan do sedmodjelan, liska s obje strane bez vidljivih malja. → Grozd je srednje velik i velik, cilindričan, srednje zbijen, rijetko rehuljav, mase 160–250 g. → Bobica je srednje velika, izdužena, okrugla ili ovalna, plavocrne ili crne boje, sa tankom → pokožicom i obilnim pepeljkom. Spada u prinosne i vrlo prinosne sorte. Grožđe sazrijeva u III epohi. Pozna je sorta (→ Epoha sazrijevanja grožđa). Za sortu se preporučuje mješovita ili kratka → rezidba vinove loze (→ kondiri 3−4 okca, → lukovi 6−8 okaca). Za dobijanje kvalitetnog prinosa, sorti pogoduju dobro osunčani položaji i topla, rastresito-šljunkovita, propusna i umjereno plodna zemljišta. → Šira zrelog grožđa sadrži 20−24% šećera i 5−78 g/l ukupnih → kiselina. → Vino je punog tijela, intenzivne rubin-crvene boje, s aromama sitnog bobičastog voća (kupine i borovnice) i diskretnim suvim začinima. Vino je vrhunskog kvaliteta, sa 12−14% → alkohola i 5−6 g/l ukupnih kiselina. Prepoznatljivo je po intenzivnoj boji. Zahvaljujući bogatom enološkom potencijalu sorte vranac, moguće je kreirati više profila i stilova vina vranac. Zbog svojih kvalitetnih osobina, idealno je i za → kupažu sa vinima drugih sorti. Od 60-ih godina XX vijeka vino sorte vranac osvojilo je brojne nagrade. Na međunarodnom sajmu vina u Ljubljani, vino je osvojilo srebrnu medalju (1961), bronzanu medalju (1962), zlatnu medalju za tip vina A i tip vina B (1974) i zlatnu medalju (1975) (→ Ocjenjivanje vina „Vino Ljubljana”). Na novosadskom sajmu, vino je osvojilo zlatnu medalju (1961, 1962, 1963), srebrnu medalju (1971), zlatnu medalju (1972), zlatnu medalju (1975) za vino sorte vranac iz berbe 1974, kao i zlatnu medalju i šampionski kristalni pehar (1975) za vino iz berbe 1973. godine. Na Sajmu potrošača u Beogradu, vino sorte vranac dobilo je nagradu „Zlatan pobednik Beograda 1975”. U italijanskom časopisu Il Mondo (1981), Cesare Pilon svrstao je crnogorski „Vranac” među 100 najboljih vina Evrope. Na međunarodnom sajmu vina u Ljubljani, vino sorte vranac osvojilo je titulu šampiona i Veliku počasnu medalju (1982), kao i Veliku zlatnu medalju (1985, 1986, 1987). Na međunarodnom takmičenju „Monde selection” u Briselu, vino je osvojilo Veliku zlatnu medalju (1982, 1983, 1984, 1985, 1986). Na novosadskom sajmu, proglašeno je za apsolutnog šampiona kvaliteta i nosioca Velikog šampionskog pehara (1998), kao i za šampiona kvaliteta i apsolutnog šampiona novosadskog sajma za XX vijek (2000). Na beogradskom sajmu „Svet vina”, proglašeno je šampionom kvaliteta (1993, 1994, 1998, 2000). Na „Sajmu vina BiH” u Sarajevu, vino je proglašeno šampionom kvaliteta (2002). Od 2022. vina sorte vranac osvojila su brojne nagrade i priznanja na → međunarodnim vinskim takmičenjima i ocjenjivanjima.