Crna Gora i Francuska. Intenzivniji i neposredni kontakti Crnogoraca i Francuza bilježe se u vrijeme kada su armade → Napoleona I Bonaparte iz temelja uzdrmale Evropu i kada se Francuska javila sa ambicijom da postane njen neprikosnoveni hegemon. Napoleonova armada srušila je državu crnogorskog vjekovnog susjeda – Mletačku republiku (1797), ali su potpisanim odredbama mira sa Austrijom u Kampoformiju (→ Kampoformijski mir) sve mletačke teritorije u Italiji, Istri, Dalmaciji i Boki Kotorskoj pripale Habzburškom carstvu, koje tako postaje susjed Crnoj Gori. U takvoj situaciji, crnogorski mitropolit → Petar I Petrović Njegoš nastoji uspostaviti veze sa revolucionarnom Francuskom, u uslovima kada Rusija pravi radikalan zaokret, približavajući se Napoleonovim protivnicima, od kojih je Austrija ozbiljno ugrožavala Crnu Goru. Tražeći saveznika u Francuskoj u borbi protiv Austrije, mitropolit Petar I će ozbiljno ugroziti svoju poziciju u Rusiji. Ruska diplomatija raspolagala je informacijama da su već krajem XVIII vijeka neki francuski agenti djelovali na organizovanju francuske obavještajne mreže u Crnoj Gori i da je u tome posebnu ulogu imao član ankonskog komiteta K. Stamatis. Francuska diplomatija je težila da uspostavi političku vezu sa Petrom I, tim prije što je u odnosima Crne Gore i Rusije došlo do izvjesnog zahlađenja. Inicijativu u tom smislu preduzeo je i Petar I. Već početkom 1802. mitropolit Petar I je poslao svog bliskog saradnika kod francuskog pukovnika Feniksa de Laprada, s porukom da je spreman da odmah izvrši napad na susjedne Osmanlije, koji su se pobunili. Krajem marta iste godine, Petar I je uputio pismo Napoleonu Bonaparti, u kojem je najavljivao i spremnost drugih naroda pod osmanskom vlašću da se ujedine u borbi za slobodu. Istovremeno je izrazio spremnost da prihvati francusko pokroviteljstvo i sve svoje snage stavi na raspolaganje Napoleonu u borbi protiv zajedničkih neprijatelja – Austrije i Osmanskog carstva. Sa vladičinim planovima bilo je upoznato i Ministarstvo spoljnih poslova Francuske i ministar Taljeran, koje je preko De Laprada i sinovca Petra I poručilo → Cetinju da je crnogorska ponuda primamljiva, ali da se konkretizacija sporazuma odlaže za godinu. Pokušaj približavanja Crne Gore Francuskoj u Rusiji je protumačen kao isuviše opasan po ruske interese na Balkanu (→ Balkan – političke granice), tim prije što je francuskom prodoru na Istoku prethodila veoma intenzivna aktivnost Napoleonovih diplomatskih emisara po Balkanu i Sredozemlju u cilju pridobijanja pristalica. U takvim okolnostima, ruska diplomatija se odlučila da detronizira crnogorskog vladiku, odnosno uhvati i pošalje u Sibir, dovede poslušnu svjetovnu ličnost i likvidira njegovog sekretara → Franja Dolčija Vickovića zbog njihovih veza sa Napoleonovom Francuskom. Pošto je → Opšti crnogorski zbor odlučno stao uz svog vladiku, a u međuvremenu je pod pritiscima ruskih diplomata njegov sekretar Dolči bio optužen za veleizdaju i osuđen na smrt, odnosno pošto mu je kazna zamijenjena za vječitu robiju, umro pod nerasvijetljenim okolnostima (aprila 1805), pokušaj spoljnopolitičkog zaokreta i traženja oslonca u Francuskoj već je postala neprijatna epizoda crnogorsko-ruskih odnosa. Ubrzo se promijenio i spoljnopolitički okvir koji će bitno uticati na crnogorsko-francuske odnose. Poslije pobjede Napoleona kod Austerlica 1805. i mira u Požunu (Bratislavi), Austrijanci su se morali odreći svih teritorija u Italiji i na jadranskoj obali. Boka je pripala Francuskoj, a Crna Gora je za susjeda dobila tada moćno Francusko carstvo. Crnogorski mitropolit Petar I vidio je Boku kao integralni dio crnogorske države i tu ideju temeljio je na narodnom i etničkom jedinstvu Crnogoraca i Bokelja, dokazanom viševjekovnim vezama i zajedničkim naporima u oslobodilačkim ratovima. Ujedinjenje Crne Gore sa Bokom i izlazak na more, posebno poslije pada Mletačke republike (1797), postaće ideja vodilja mitropolita Petra I, za čiju realizaciju je tražio rusku pomoć. Pošto je propao prvi pokušaj, odmah poslije propasti Mletačke republike, učinilo se da je poslije mira u Požunu realno izvođenje plana ujedinjenja Crne Gore i Boke. Tada je na poziv Bokelja, mitropolit Petar I, po drugi put, sa vojskom ušao u Boku. Crnogorci su sa Bokeljima i uz oslonac na rusku flotu, kojom je komandovao ruski viceadmiral Senjavin, pružili snažan otpor francuskoj okupaciji ovoga područja. U februaru 1806. crnogorsko-bokeljska i ruska vojska oslobodile su cijelu Boku Kotorsku od austrijskih vlasti, koje su formalno gospodarile ovim područjem, kome je već bio određen novi gospodar. Na takvo rješenje pristala je i Rusija, te je rusko-francuskim ugovorom u Tilzitu (→ Tilzitski mir) (1807) dogovoreno da Boka pripadne Francuskoj. Shvatajući strateški značaj Bokokotorskog zaliva i želeći da mu obezbijedi mirno zaleđe, francuska uprava je ponudila Crnoj Gori otvaranje konzulata na Cetinju. Međutim, ova ponuda je odbijena odlukom glavara, 1808. godine. Bez obzira na to što bi to bio prvi konzulat jedne velike sile i faktičko priznavanje nezavisnosti Crne Gore, odlučujući je bio strah od reakcije Rusije, uslovljen negativnim iskustvom tokom otvaranja → Ruskog konzulata u Kotoru i sudbinom sekretara Petra I – Dolčija, kojeg je ruski emisar → Marko Ivelić (1804) optužio za održavanje veze sa Francuzima. Odbijanje konkretnih ponuda koje je učinio francuski maršal → Ogist Marmon, Napoleonov upravnik Dalmacije, o otvaranju konzulata i gradnji puta preko Crne Gore, motivisali su Francuze da razmišljaju o planovima za napad na Crnu Goru. Ipak, do toga nije došlo, bez obzira na to što je crnogorski mitropolit optuživan za podsticanje nemira u Boki tokom 1808. i 1809. godine i što su susreti Marmona i Petra I ukazivali na oprečna i nepomirljiva gledišta. Porazi Napoleona, poslije pohoda na Rusiju 1812, učinili su izvjesnim očekivanja da Francuzi neće uspjeti da zadrže Boku. Međutim, sudbina ovog područja bila je ponovo riješena dogovorom velikih sila. U pregovorima oko ulaska Austrije na stranu šeste koalicije protiv Napoleona, juna 1813. sastali su se u Rajhenbahu predstavnici Rusije, Austrije i Pruske i tom prilikom zaključena je konvencija kojom su potpisnice prihvatile vraćanje Ilirskih provincija Austriji, odnosno zagarantovan je suverenitet nad čitavom teritorijom Dalmacije i Boke Kotorske. Dogovor je osnažen Ugovorom u Teplicu iste godine, kojim je Rusija, učvršćujući antifrancusku koaliciju, potvrdila Austriji suverenitet nad pomenutim oblastima i samim tim i nad Bokom Kotorskom. Ne znajući da je sudbina Boke već bila riješena, a procjenjujući skori kraj francuske vladavine u Boki, mitropolit Petar I je krajem septembra 1813, sa oko 7.000 Crnogoraca, po treći put krenuo u Boku. Prije formalnog povlačenja Francuza iz Kotora, krajem 1813. Petar I je ponovo pokušao da Boku pripoji Crnoj Gori. Održana je skupština predstavnika Crne Gore i Boke, koja je donijela odluku o → ujedinjenju Crne Gore i Boke Kotorske. Međutim, na Bečkom kongresu (→ Bečki kongres 1814–1815. i Crna Gora) 1814. donijeta je odluka, uz punu saglasnost Rusije, koja se na to bila obavezala dogovorima iz Rajhenbaha i Teplica, da Boka ponovo pripadne Austriji. Tako se desilo da je sporenje i ratovanje Crne Gore sa Francuskom oko ove oblasti u suštini bilo potpuno obesmišljeno raspodjelom moći među velikim silama u politici nove rekonstrukcije Evrope. Prvi neposredni kontakti Francuske sa Crnom Gorom imali su pozitivan učinak u upoznavanju Evrope sa ovom malom balkanskom državom i narodom, koji su postali zanimljivi francuskom romantičarskom duhu i u kulturnom i političkom kontekstu. Od prvog štampanog rada o Crnoj Gori, koji se pojavio u Parizu 1808, pa do početka XX vijeka, u Francuskoj će se objavljivati djela manjeg ili većeg značaja, u kojima će dominirati arhetip slobodarskog duha, patrijarhalnog društva i egzotike običajnih i moralnih nazora svijeta koji je nestajao u razvijenoj Evropi. Veći interes za Balkan, a time i za Crnu Goru, Francuska je pokazivala od sredine XIX vijeka u kontekstu opšteg odnosa snaga u Evropi i odnosa sa Rusijom i Austrijom u vremenu kada je Francuska ponovo izašla iz sjenke Bečkog mira i vratila se na pozicije vodeće evropske kontinentalne sile. Uoči početka Krimskog rata, na Balkanu je boravio francuski diplomata Prosper Bue, koji je jula 1853. posjetio i Crnu Goru, pokušavajući da proširi francuski uticaj na ovu malu zemlju, ne bez značaja u istočnoj politici. Zato ne slučajno Francuska obnavlja i svoj konzulat u Skadru, s ciljem da pridobije Crnu Goru. Poslije Krimskog rata (1853–1856) i Pariskog kongresa (→ Pariski kongres 1856. i Crna Gora), kada postaje vodeća evropska sila, Francuska u vrijeme knjaza → Danila I Petrovića Njegoša u Crnoj Gori obezbjeđuje dominantan uticaj, zadržavajući ga sve do sredine šezdesetih godina. Zapravo, poslije poraza u Krimskom ratu i Pariskog mira postalo je jasno da zapadne evropske sile neće dozvoliti Rusiji da sama rješava → Istočno pitanje, odnosno pitanje potiskivanja Osmanskog carstva iz Evrope i raspodjelu njenog nasljeđa. Danilo Petrović Njegoš se uz saglasnost Rusije, početkom 1852, proglasio za knjaza, reorganizovao i učvrstio državnu upravu i u konstelaciji opštih odnosa vidio šansu za konačno priznavanje faktičke nezavisnosti Crne Gore. U tom smislu, očekivanja knjaza Danila da će Pariskim mirom biti priznata nezavisnost Crne Gore pokazala su se nerealnim. Uvidjevši da je poslije okončanja Krimskog rata Francuska → Napoleona III Bonaparte faktički postala gospodar Evrope, crnogorski knjaz se okreće Francuskoj, očekujući da će diplomatija ove zapadne sile omogućiti Crnoj Gori ono što ruska nije uspijevala. Sigurno je da je u francuskoj istočnoj politici uticaj nad borbenom Crnom Gorom bio interesantan, tim prije što je on sagledavan u kontekstu odnosa sa drugim zainteresovanim silama. U tom smislu, francuski vicekonzul u Skadru → Ijasent Ekar, koji je od 1855. u svoju diplomatsku nadležnost dobio i Crnu Goru, dovoljno se približio knjazu Danilu da bi postao jedan od najuticajnijih stranih predstavnika na Cetinju. Njegov uticaj u promjeni tradicionalnog spoljnopolitičkog kursa od Rusije prema Francuskoj pravdan je realpolitikom, u kontekstu gubitka ruskog uticaja u Evropi, izgledao je prihvatljiv i koristan za Crnu Goru. Knjaz Danilo se učesnicima Pariskog kongresa obratio memorandumom kojim je tražio priznavanje Crne Gore diplomatskim putem, teritorijalna proširenja u Hercegovini i Albaniji, utvrđivanje granice prema Osmanskom carstvu, na isti način kao i prema Austriji, i ustupanje Bara Crnoj Gori. Očekujući podršku, prije svega od Francuske, knjaz Danilo je juna 1856. pomenuti memorandum poslao francuskoj vladi po specijalnom izaslaniku Vukoviću, koji je tim povodom ponio i poklon za novorođenog francuskog princa. Vukovića su primili car Napoleon III i francuski ministar spoljnih poslova → Aleksandar Valevski, ali je crnogorski zahtjev odbijen pravdanjem da nije usaglašen sa nedavno potpisanim odredbama Pariskog mira. Francuska je izrazila spremnost da se zauzme za stvar Crne Gore ukoliko bi se ova odlučila za neposredne pregovore sa Portom. U procijepu između različitih interesa i rješavanja pitanja međunarodnog priznanja Crne Gore među diplomatijama velikih sila, knjaz Danilo se odlučio da lično otputuje u Pariz. Na put je krenuo 2/14. februara 1857. u pratnji dvojice senatora, dvojice perjanika i ličnog sekretara, Francuza → Anrija Delarija. U Pariz je stigao 7. marta 1857. i odbio da u audijenciju kod francuskog cara bude primljen posredstvom osmanskog ambasadora u Parizu. Francuska je uvažila njegovu želju da ne bude primljen kao osmanski vazal, već kao vladar slobodne zemlje, ali u neslužbenu posjetu. Knjaza Danila su u audijenciju više puta primili i car Napoleon III i ministar inostranih djela Valevski. Faktička korist od ovoga puta bilo je saznanje crnogorskog knjaza da se priznavanje nezavisnosti Crne Gore ne može iznuditi diplomatskim putem jer, osim Rusije i Francuske, ostale evropske sile nijesu bile spremne da podrže ovaj zahtjev. Zato je crnogorski knjaz u noti francuskom caru od 22. aprila 1857. korigovao svoj prethodni stav i istakao spremnost da prizna sizerenstvo Porte u zamjenu za teritorijalno proširenje i izlaz na more. Napoleon III je Danilu obećao zaštitu i izrazio spremnost za angažovanje kod Porte u smislu pristanka o razgraničenju sa Crnom Gorom. Na Cetinje se knjaz Danilo povratio preko Beča, uvjeren da je internacionalizovao „crnogorsko pitanje” i u njegovo rješavanje uključio i zapadne sile, prije svega Francusku. Da bi zadržao interes velikih sila, odlučio se za ubrzavanje događaja u samoj Crnoj Gori. Nastavio je sa podsticanjem antiosmanskih ustanaka u Hercegovini (→ Hercegovački ustanci i Crna Gora 1852–1882) i Vasojevićima, što je dovelo do novog osmanskog pohoda, koji se okončao velikom crnogorskom pobjedom na Grahovcu, maja 1858. godine. Sada se Francuska još više angažovala oko pitanja razgraničenja Crne Gore i Osmanskog carstva. Napoleon III i francuska vlada su poslali aprila 1859. materijalnu pomoć od 50.000 franaka, a knjazu Danilu je uručena tajna poruka u vezi sa ratom u Italiji i potrebom smirivanja stanja u odnosu na Osmansko carstvo. Francusko-rusko približavanje, uslovljeno dešavanjima vezanim za ratove oko italijanskog ujedinjenja i zaoštravanja francusko-austrijskih odnosa, uslovili su i koordinirani rusko-francuski nastup u Istočnom pitanju i samim tim u odnosima prema Crnoj Gori. Poslije ubistva knjaza Danila i želje da novoga knjaza priznaju velike sile, u Sankt Peterburg i Pariz su 1860. upućeni Stevo Vukotić i Ivo Rakov Radonjić. Radonjić je bio veoma srdačno primljen od francuskog cara Napoleona III i francuskih vlasti, a iskazana je i naklonost Francuske prema Crnoj Gori. Francuska je nastojala da posreduje u mirnom razrješavanju sporova sa Osmanskim carstvom i očuva svoj uticaj na Crnu Goru na način koji neće ugrožavati njenu istočnu politiku. Zato je u ovom periodu francuski konzul iz Skadra bio veoma angažovan u razrješavanju pograničnih sporova i iskazivanju simpatija za crnogorsku nezavisnost, do koje bi se došlo putem pregovora sa osmanskom stranom. Francuska se, uz Rusiju, angažovala u vrijeme pohoda → Omer-paše Latasa na Crnu Goru 1862. u smislu otklanjanja nametnute blokade i saniranja posljedica sukoba. Na molbu knjaza → Nikole I Petrovića Njegoša, Napoleon III je dodijelio Crnoj Gori pomoć od 55.000 franaka za kupovinu žita. Istovremeno je francuska strana insistirala kod austrijske diplomatije da i ona pruži materijalnu pomoć Crnoj Gori, a kod Porte da vodi miroljubivu politiku prema njoj. Angažman francuskog konzula Ekara u Skadru u periodu 1853–1862. izazivao je podozrenje Austrije, Rusije i Osmanskog carstva, svake iz različitih razloga, i ocjenjivan je kao suviše pristrasan u odnosu na Crnu Goru, tako da ga je u februaru 1862. naslijedio novi konzul Vijet. Smjena je pala u vrijeme novog zaoštravanja crnogorsko-osmanskih odnosa i potrebe Crne Gore da u susret novim zapletima na Balkanu, za svoju politiku, pridobije sile poput Francuske. U februaru 1862. u Pariz je upućen ađutant knjaza Nikole, Lazar Vlahović, s namjerom da izdejstvuje materijalnu i političku pomoć. Knjaz Nikola je u tom smislu uputio pismo Napoleonu III. Francuska je u to vrijeme bila opsjednuta svojom avanturom u Meksiku i nepotrebnim ratom na toj strani sa velikim posljedicama i bila je zainteresovana za mir u Evropi, te joj je crnogorsko-osmansko ratovanje 1862. bilo novi izazov, u kojem je korišćen uticaj na zaraćene strane da što prije dođu do mirnog rješenja. Ostavši bez podrške velikih sila koje nijesu željele nove zaplete na Balkanu, a posebno Rusije i Francuske, Crna Gora je, pogrešno procjenjujući da je povoljan trenutak za ostvarivanje planova o teritorijalnom proširenju, povezivanju oslobodilačke borbe sa Hercegovinom i Srbijom, te nacionalno-revolucionarnim pokretima Italijana i Mađara, doživjela poraz. Francuska se angažovala u obezbjeđivanju mira koji bi joj omogućio zadržavanje uticaja koji je imala i na Porti i u Crnoj Gori, gdje je takva politika tumačena kao spašavanje Osmanskog carstva. U to vrijeme dolazi i do promjene francuskog stava u Istočnom pitanju. Francuski uticaj izazvan događajima u Centralnoj Evropi sve više je slabio njenu poziciju na Istoku. Poljski ustanak 1863. dovodi do zaoštravanja rusko-francuskih odnosa, a pitanje italijanskog i njemačkog ujedinjenja, odnosno austrijsko-pruski (1866) i francusko-pruski rat (1870–1871) će do početka osamdesetih godina XIX vijeka marginalizovati francuski uticaj na dešavanja na Istoku. Poraz u ratu sa Pruskom učiniće da će Francusku ponovo, kao i 1814, potisnuti druge evropske sile, ovoga puta ujedinjena Njemačka, koja će postati značajan činilac evropske politike. Time će biti zaokružena istočna politika Drugog francuskog carstva, prepoznatljiva po nedosljednosti u odnosu na nacionalnooslobodilačke pokrete, koji su ishodište imali u idejama Francuske revolucije. Kada je francuska diplomatija počela da vodi politiku očuvanja Osmanskog carstva, a ruska, radi svojih interesa, podsticala oslobodilačku borbu balkanskih naroda, Francuska od sredine 1860-ih godina gubi kratkotrajan dominantan položaj u Crnoj Gori, koji je ponovo preuzela Rusija. Istina, ona je Crnoj Gori pružila materijalnu pomoć, i poslije rata 1862. u Francuskoj su organizovane lutrije u njenu korist, rasla je naklonost francuske javnosti prema ovoj slobodarskoj balkanskoj državici, ali će se Francuska, logikom razvoja događaja, morati usredsrediti na događanja na svojim granicama, izazvana ratovima za ujedinjenje Italije i Njemačke. Knjaz Nikola je posjetio Pariz 1867. i 8. jula te godine primili su ga i car i carica i ministar spoljnih poslova Francuske, kojima je iznio teritorijalne i druge zahtjeve u odnosu na Osmansko carstvo. Posjeta se pokazala neuspješnom, jer osim simbolične materijalne pomoći, koja je uslijedila u uslovima kada su Crnom Gorom harale kolera i glad, te slanja jednog francuskog ljekara (Bulonja) i daljnjeg insistiranja na miroljubivoj politici, Francuska nije bila spremna da ide dalje, što je bilo ispod očekivanja Crne Gore. Dalja naklonost Francuske prema Crnoj Gori bila je uočljiva samo onda kada bi se ova pokušavala približiti Rusiji, posebno kada je tražila saveznike protiv sve moćnije Njemačke. Međunarodnim priznanjem Crne Gore (1878) stvoreni su uslovi za neposredno uspostavljanje diplomatskih odnosa između dvije zemlje. Diplomatski odnosi između Crne Gore i Francuske uspostavljeni su u decembru 1879. godine. Prvi francuski zvanični predstavnik u rangu otpravnika poslova Sent Kanten, kao i naredni francuski diplomatski predstavnici, boraviće u Dubrovniku sve do 1896, kada se Depre zakratko preselio na Cetinje, da bi njegovi nasljednici, Bulinijer i Suar, ponovo iz Dubrovnika obavljali poslove francuskih diplomatskih predstavnika u Crnoj Gori. Tek podizanjem zgrade Francuskog poslanstva, čija je gradnja počela 1908. a završena 1910, stvoreni su uslovi za stalan boravak diplomatskog osoblja na Cetinju. U navedenom periodu, francuski interes za Crnu Goru uglavnom se usmjerava na ekonomski razvoj, unutrašnjopolitička pitanja, položaj katolika i muslimana, saglasno odredbama Berlinskog kongresa (→ Berlinski kongres i Crna Gora), i uglavnom je usaglašen sa gledištem Rusije, koja joj je poslije 1871. postala strateški partner u odnosu na Njemačku, koja će sve više ugrožavati francuske i britanske pozicije kolonijalnih sila. Francusko-ruski odnosi su tako značajno uticali i na odnos Francuske prema Crnoj Gori, koji su poslije sklopljenog saveza 1893. i 1904, kada je u savez, uz Francusku i Rusiju, ušla i Velika Britanija, bili korektni i u sferi naklonosti, ali nikada rizika samostalnog istupa, posebno u odnosu na Istočno pitanje ili pitanje potrebe opstanka Austrougarske. Zato je Francuska u → Aneksionoj krizi 1908. ispoljila uzdržanost koja je izazivala nezadovoljstvo Crne Gore prema silama Antante. Težeći zbližavanju balkanskih država na antiaustrougarskoj osnovi i zalažući se za teritorijalni integritet Osmanskog carstva zbog velike ekonomske koristi i interesa, Francuska je prvih decenija XX vijeka, suočena sa neminovnim raspadom Osmanskog carstva i pobjedama saveznica u balkanskim ratovima (→ Crna Gora u balkanskim ratovima 1912/13), na kraju prihvatila podjelu teritorija po načelu Balkan – balkanskim narodima. Do Prvog svjetskog rata (→ Crna Gora u Prvom svjetskom ratu), francusko-crnogorski odnosi bili su oscilirajući i situirani u kontekst globalnih političkih kretanja i u okvirima protokolarne korektnosti. U tom periodu, odnosi Crne Gore i Francuske odvijali su se uobičajenim protokolarnim kanalima, a zabilježeno je i više susreta na najvišem nivou. Knjaz Nikola je ponovo posjetio Pariz 1891. i tada se sastao sa francuskim zvaničnicima, diplomatama i političarima. U zvaničnu audijenciju ga je primio Karno, predsjednik Republike Francuske, dok se 1901. sastao u Parizu sa predsjednikom Republike Lubeom. Godinu ranije, sa predsjednikom Francuske će se sastati ministar inostranih djela Knjaževine Crne Gore, vojvoda → Gavro Vuković. Francuska je bila protokolarno prisutna i na svečanostima proglašenja Crne Gore za kraljevinu, 1910. godine. Republiku Francusku je zastupao njen opunomoćeni ministar i izvanredni poslanik grof Sersej, koji je 24. avgusta 1910. predao knjazu Nikoli pismo predsjednika Francuske Falijera, koji mu je čestitao jubilej – pedesetogodišnjicu vladavine, a povodom krunisanja je crnogorskom suverenu poklonio konja engleske rase i uputio mu telegram čestitke. U Prvom svjetskom ratu Crna Gora i Francuska su se našle na istoj strani. Za razliku od Srbije, Britanije i Italije, Francuska je imala relativno blaži stav u odnosu na crnogorsko zauzimanje Skadra 1913, ali je odbijala da Crnoj Gori odobri veći novčani zajam, plašeći se da bi taj novac mogao dodatno pothraniti crnogorske separatne akcije. Cjelokupna aktivnost Crne Gore u ovom periodu je sagledavana kroz aktivnost jačanja crnogorskih vojnih potencijala, njihovu upotrebu u skladu sa francuskim strateškim interesima, usaglašavanje crnogorsko-srpske vojne saradnje. Poslije kapitulacije Crne Gore (1916), kralj Nikola i crnogorska vlada (→ Crnogorska vlada / Ministarski savjet Knjaževine/Kraljevine Crne Gore (1879–1916)) našli su utočište u Francuskoj. Po dolasku u Francusku, kralja Nikolu i kraljicu Milenu je 26. jula 1916. u Jelisejskoj palati u Parizu primio u protokolarnu posjetu tadašnji predsjednik Francuske → Remon Poenkare, koji je narednog dana uzvratio posjetu u dvoru u Nejiu. Crna Gora je u završnici Prvog svjetskog rata vojno, politički i ekonomski zavisila od Saveznika, u prvom redu Francuske. Prema nekim podacima, do 1. oktobra 1918. Crnoj Gori je bilo uplaćeno 5 miliona franaka subvencija ili nešto preko 150.000 franaka u prosjeku mjesečno. Uplata subvencija je obnovljena tokom 1919. i redovno je ostvarivana do juna, kada je uplatu subvencija prvo obustavila Britanija, a potom u oktobru 1919. i Francuska. Kao saveznik Francuske iz rata, Crna Gora, odnosno njen kralj i vlada, našli su utočište na njenoj teritoriji. Tako se i dogodilo da, formalno i protokolarno, Francuska zvaničnu Crnu Goru tretira kao ratnog saveznika, a da nezvanično pomaže njenu delegitimizaciju i sve njene protivnike, od → Crnogorskog odbora za narodno ujedinjenje, koji je kontrolisala i finansirala srpska vlada, do čvrstog zagovornika politike prazne stolice na Pariskoj mirovnoj konferenciji (→ Pariska mirovna konferencija 1919–1920. i Crna Gora ). Francuski stav izveden je iz interesa ove velike sile i njenog napora u završnici rata da sudbinu Crne Gore pretpostavi stvaranju jugoslovenske države, koja bi bila brana njemačkom i ruskom prodoru na Balkan. Kada je kralj Nikola pokušao da se domogne Crne Gore početkom oktobra 1918, francuski poslanik pri crnogorskom dvoru → Oras Delaroš-Verne mu je otvoreno stavio do znanja da njegov povratak može imati negativne reperkusije na vojne operacije na Balkanu. Stvarno, aršini koji su važili za kralja i njegove pristalice nijesu važili i za njegove protivnike. Jedan od glavnih organizatora → Podgoričke skupštine 1918, Janko Spasojević, prebačen je iz Tulona u Solun francuskom ratnom lađom u prvoj polovini oktobra 1918, a ključna ličnost ujediniteljskog pokreta i anticrnogorske propagande, → Andrija Radović, takođe je francuskom lađom stigao iz Tulona u Crnu Goru, početkom decembra 1918. godine. U međuvremenu, po odluci međusavezničke komisije u Versaju od 7. oktobra 1918, u samoj završnici Prvog svjetskog rata izvedena je saveznička okupacija Crne Gore. Zadatak savezničkih trupa je bio da očuvaju red i mir u Crnoj Gori. Ubrzo su bile razoružane crnogorske samoorganizovane jedinice koje su učestvovale u njenom oslobađanju i protjerivanju austrougarskog okupatora. Samo formalno pod jedinstvenom komandom, savezničke trupe su se ponašale shodno politici, interesima i instrukcijama svojih nacionalnih vlada. Italijani su pomagali protivnike bezuslovnog ujedinjenja, kojima su poslije Božićne pobune (→ Božićni ustanak 1919) pružili utočište na svojoj teritoriji i omogućavali im prebacivanje u Italiju. Francuzi su bili na usluzi srpskim vlastima i njihovim pristalicama u Crnoj Gori. Otuda, na zahtjeve američke vlade da se povuku savezničke trupe iz Crne Gore i naređenje glavnog komandanta savezničkih trupa da se savezničke, a time i srpske (jugoslovenske) trupe, povuku iz Crne Gore do 30. aprila 1919, beogradska vlada je preduzela hitne korake kod savezničkih vlada na Konferenciji mira u Parizu, gdje je Francuska opet imala glavnu ulogu, tako da je evakuacija odložena. Prvi koji su počeli da napuštaju područje Crne Gore bili su Britanci (29. aprila 1919), francuske trupe su napustile Kotor 31. jula, a general Taon 1. avgusta 1919, kada je zvanično i prestala da postoji Komanda savezničkih trupa za Crnu Goru. Francuska odjeljenja su ostala u Baru i Virpazaru (do kraja februara, odnosno početka marta 1920) i bila su vezana za francusku komandu u Skadru. Francuska, kao ni druge velike sile, nije formalno priznala odluke Podgoričke skupštine od 26. novembra 1918, koja je proglasila ujedinjenje Crne Gore sa Srbijom, ali suštinski nije ništa preduzela, iako se obavezala datim garancijama i odnosom prema savezniku, da preduprijedi politiku svršenog čina. Uoči početka Konferencije u Parizu, na kojoj se rješavala poslijeratna sudbina Evrope i svijeta poslije Prvog svjetskog rata, razvila se velika diskusija među Saveznicima na sjednici Vrhovnog ratnog savjeta 12. januara 1919. oko toga da li će Crna Gora imati svog predstavnika na Konferenciji mira. Francuska (→ Stefan Pišon, ministar spoljnih poslova) se otvoreno zalagala da Mirovna konferencija ne treba da šalje poziv Crnoj Gori i bila je formalno okrenuta pitanjima procedure u nastojanju da zamagli ovo pitanje kako bi izašla u susret srpskoj (jugoslovenskoj) diplomatiji, koja je nastojala da dokaže da je zvanična Crna Gora delegitimisana odlukama Podgoričke skupštine. U kominikeu od 15. januara pisalo je da je Crnoj Gori dodijeljen jedan delegat, ali da način na koji će on biti izabran neće biti utvrđen dok postojeća politička situacija u zemlji ne bude riješena. To je bio prvi korak izolacije Crne Gore, jer je u njoj postojeća politička situacija bila takva da je ostavljala prostor za različita tumačenja. Konferencija mira u Parizu otvorena je 18. januara 1919. od strane predsjednika Poenkarea, pozdravnim govorom, u kojem je pomenuo sve učesnike, njih šezdeset, iz Evrope, Azije, Amerike, ali ne i iz Crne Gore. Prazna stolica sa ispisanom riječju „Montenegro” bila je jedina oznaka prisustva Crne Gore na svim sjednicama Konferencije, od svečanih do plenarnih. Ovakvo rješenje u suštini je značilo podršku politici svršenog čina i podršku stavu zvanične Srbije, odnosno delegacije Kraljevine SHS, koja je pitanje Crne Gore smatrala riješenim odlukama Podgoričke skupštine, a Crnu Goru smatrala je sastavnim dijelom Srbije, koja se takva ujedinila sa ostalim djelovima koji su bili pod vlašću Austrougarske. Početkom marta 1919, pred Vrhovnim vijećem Konferencije mira u Parizu, crnogorska delegacija u sastavu: → Jovan S. Plamenac, dr → Anto Gvozdenović i dr → Pero Šoć iznijela je zahtjeve zvanične Crne Gore. Kralj Nikola se 1. decembra 1919. obratio predsjedniku Poenkareu pismom, tražeći od njega da objasni svoje držanje i namjere s obzirom na zahtjev iz novembra 1918. da ostane u Francuskoj i garancije koje su mu tada date od francuskih zvaničnih vlasti. Poenkare je odgovorio 19. decembra 1919. godine. Odgovor je počinjao konstatacijom: „Stav vlade Republike u pogledu Crne Gore nije se izmijenio otkad sam imao čast da Vam uputim pismo od 24. novembra 1918. na koje se Vaše veličanstvo poziva”. Radilo se o pismu u kojem predsjednik Francuske daje garancije da će saveznička okupacija Crne Gore poštovati postojeće ustanove i osigurati red i mir koji bi omogućio povratak kralju. U međuvremenu je Crnoj Gori onemogućeno da bude zastupljena na Mirovnoj konferenciji, ukinute su subvencije i bezbroj puta je od strane Francuske dat jasan signal da kralj Nikola i njegova vlada nijesu adut na koji bi igrala ova zemlja. Kralj Nikola se ponovo obraća Poenkareu 12. januara 1920. pismom u kojem navodi da mu je „srce puno zahvalnosti prema slavnom i plemenitom francuskom narodu, prema Vašoj ekselenciji i prema vladi Republike”, jer je prethodno obraćanje Poenkarea od 19. decembra 1919. stavio u kontekst izjave francuskog poslanika pri crnogorskom dvoru Delaroš-Vernea, od 22. oktobra 1918, garancija datih u pismu Pišona od 4. novembra 1918. i Poenkarea od 24. novembra 1918. godine. Shvatajući sve navedene izjave kao savezničke garancije date Crnoj Gori i njenoj vaspostavi, poput Srbije i Belgije, koja bi potom ustavnim putem i uz učešće legalnih organa vlasti odlučila o svojoj daljoj sudbini, kralj Nikola ipak konstatuje: „Velike sile ne mogu izbjeći odgovornost pred Istorijom zbog nepravde koju su počinile do sada prema suverenoj savezničkoj državi Crnoj Gori”. Prepiska kralja Nikole sa prvim ličnostima francuske diplomatije s kraja 1919. i početka 1920. nije značajnije uticala na promjenu pozicije zvanične Crne Gore. Francuska uloga u delegitimizaciji zvanične Crne Gore je bila presudna, a njenoj politici se nije suprotstavljala nijedna druga velika sila, tako da je „crnogorsko pitanje” na kraju postalo sastavni dio „jadranskog pitanja”, čime je trgovina evropske diplomatije za zelenim stolom ulazila u završnu fazu. Nota Francuske od 20. decembra 1920, kojom je najavljen raskid diplomatskih odnosa sa Crnom Gorom, poslije održanih izbora za Ustavotvornu skupštinu Kraljevine SHS, 28. novembra 1920, bila je povod za žučno i nediplomatsko reagovanje crnogorske strane.

Š. Rastoder

Crna Gora i Francuska od 2006. Nakon obnove crnogorske nezavisnosti, Francuska je zvanično priznala Crnu Goru 13. juna 2006, kada su i uspostavljeni diplomatski odnosi između dvije države. Crna Gora je osnovala predstavništvo u Parizu ranije (2000), sa zadatkom da radi na uspostavljanju veza između pojedinih organa i institucija Crne Gore i Francuske. Na čelu predstavništva Crne Gore (→ Paradiplomatska predstavništva Crne Gore) imenovan je princ → Nikola II Petrović Njegoš. Predstavništvo je djelovalo sve do uspostavljanja diplomatskih odnosa između dvije države. Francuska diplomatska kancelarija u Podgorici, otvorena juna 2003, transformisana je u Ambasadu jula 2006. godine. Ambasada Crne Gore u Parizu počela je sa radom 2007, a ambasadori su bili: → Milica Pejanović-Đurišić (2007–2010), → Irena Radović (2010–2015), → Dragica Ponorac (2015–2019) i → Ivan Ivanišević (od 2019), dok su ambasadori Francuske u Crnoj Gori bili: Bernar Garanše (2007–2009), Dominik Gazui (2010–2013), Veronik Brimo (2013–2016) i Kristin Tudik (2016–2020), a od 2021. ambasador je Kristijan Timonije. Počasni konzulat Crne Gore (→ Počasni konzuli Crne Gore) u Lionu, na čelu sa počasnim konzulom Bertranom Tiberom, otvoren je 2019. godine. Do susreta na najvišem nivou između crnogorskih i francuskih visokih dužnosnika dolazilo je i prije obnove crnogorske državnosti. Tako je predsjednik RCG (→ Predsjednik Crne Gore) → Momir Bulatović boravio u posjeti Francuskoj marta 1993, kada ga je primio francuski predsjednik Fransoa Miteran, a predsjednik → Milo Đukanović susreo se u Parizu sa francuskim predsjednikom Žakom Širakom u maju 1999, tokom NATO bombardovanja. Tom prilikom, Širak je obećao Đukanoviću da će se založiti da Crna Gora bude u najvećoj mjeri pošteđena bombardovanja. Nakon obnove nezavisnosti, u svojstvu predsjednika Crne Gore ili predsjednika → Vlade Crne Gore, Milo Đukanović je boravio u više zvaničnih i radnih posjeta Francuskoj: 2008. prilikom predaje zahtjeva za status kandidata za članstvo u EU; 2014. u prvoj zvaničnoj posjeti Francuskoj na najvišem nivou; 2016. i 2018. povodom učešća na Pariskom mirovnom forumu. U Crnoj Gori su boravili ministar vanjskih poslova Republike Francuske Filip Dust-Blazi (2007) i ministar za evropske poslove Tjeri Repentan (2013). Ministri vanjskih poslova dvije zemlje potpisali su 2009. u Parizu Mapu puta za jačanje crnogorsko-francuskih odnosa. Potpisivanjem Mape puta, postavljen je temelj za dalje pospješivanje bilateralne saradnje. Ekonomska saradnja između dvije zemlje dodatno je osnažena 2017. osnivanjem udruženja „Francusko-crnogorski poslovni krug”, čiji je cilj stvaranje, razvijanje i jačanje odnosa između francuskih i crnogorskih preduzeća. Crna Gora je u oktobru 2010. dobila status posmatrača u Međunarodnoj organizaciji za frankofoniju (OIF). Francuski kulturni centar u Crnoj Gori (→ Kulturno-informativni centri u Crnoj Gori) osnovan je 1997, a preimenovan je u Francuski institut u julu 2011. godine. Bilateralna saradnja sa Francuskom ostvaruje se i kroz Regionalnu kancelariju za saradnju mladih Zapadnog Balkana (RYCO), koja je otvorena 2017. u Podgorici i koja ima za cilj uspostavljanje političke i institucionalne povezanosti mladih u regionu, njihovo umrežavanje, ali i pomirenje i saradnju. Francuska je u aprilu 2017, u Parizu, uručila najviše odlikovanje – Nacionalni orden Legije časti – crnogorskom princu Nikoli II Petroviću Njegošu.

D. Konjević