Glavarski zbor na Cetinju
Opšti crnogorski zbor, svojevrsna narodna skupština Crne Gore, sastavljena od predstavnika svih crnogorskih plemena koja su živjela na teritoriji kojom su vladali Crnojevići. Svi odrasli muškarci mogli su biti članovi ove institucije. U početku je Zbor bio institucija feudalne vlastele. Sastavljen od predstavnika crnogorskih plemena i knežina, ovaj zbor je imao funkciju vladarevog savjeta i potvrđivanja onih njegovih odluka koje su bile značajne za Crnu Goru. Propašću Crnojevića, staleška funkcija Zbora se gubi i Zbor prerasta u plemensku instituciju. Odlučuje o svim bitnim pitanjima vezanim za prostor ondašnje Crne Gore, pa time i o odnosima sa okruženjem. Članovi Zbora bili su svi odrasli muškarci iz svih plemena. Time je obezbjeđivan legitimitet i demokratski karakter institucije. Da bi se obezbijedila veća efikasnost rada koju sa ovakvim brojem članova Zbor nije mogao postići, formiran je Glavarski zbor, sačinjen od predstavnika svih plemena. Sastajao se nekoliko puta godišnje ili češće ako je to bilo potrebno. Opšti crnogorski zbor sastajao se jednom godišnje, najčešće na → Cetinju u vrijeme vjerskih praznika (u početku na Malu Gospođu, a kasnije na Đurđevdan ili Petrovdan). Brojnost Zbora (tokom XVI i XVII vijeka okupljalo se oko dvije hiljade ljudi) na izvjestan način ograničavana je tako što su porodice i bratstva, bez obzira na to što su svi odrasli muškarci imali pravo učešća, slali svoje izabrane predstavnike, koji su aklamacijom prihvatali ili odbijali prijedloge Glavarskog zbora. Ovakva prožetost rada govori o obaveznosti Glavarskog zbora da poštuje odluke Opšteg crnogorskog zbora, koji je morao obavještavati o svim svojim odlukama i namjerama. Zbor, kao plemenska vlast, sačuvao je nezavisno djelovanje i tokom osmanske vlasti u Crnoj Gori. Nastupajući jedinstveno, crnogorska plemena su preko Zbora čuvala svijest o državnosti i pripadnosti Crnoj Gori. To je bio razlog što su neka plemena iz okruženja, tokom XVIII vijeka, tražila da budu primljena u Zbor i da se na taj način pripoje Crnoj Gori. Zbor je u crnogorskom društvu imao ulogu vrhovnog predstavničkog tijela. Odluke i odgovore na zahtjeve Osmanlija davao je upravo Zbor. Ni cetinjski mitropolit nije mogao bez saglasnosti Zbora donositi odluke. I o crnogorsko-mletačkoj saradnji odlučivao je Zbor. Izvori bilježe da su sporazumi o ovoj saradnji donošeni od strane Glavarskog zbora, uz odobrenje Opšteg crnogorskog zbora. Sve to govori o uvažavanju plemenske institucije Zbora od strane Osmanlija i Mlečana, ali i od crnogorskih mitropolita kao vladara. Postojala je vertikala organizovane vlasti: mitropolita je birao Opšti crnogorski zbor, a Glavarski zbor je bio obavezan da informiše Opšti zbor o svojim odlukama. Bez njegove saglasnosti, nije se moglo donijeti nijedno rješenje. Od strane Mletačke republike i Osmanskog carstva doživljavan je kao institucija kojoj se treba obratiti oko pitanja vezanih za crnogorsko društvo. Tako se u izvorima nalazi da je Glavarski zbor, uz odobrenje Opšteg crnogorskog zbora, sklapao sporazume sa Mletačkom republikom, a kada je skadarski sandžakbeg tražio od Crnogoraca da očiste puteve ka Kotoru, Zbor je odlučivao šta treba činiti. Utemeljeni u tradiciji, Zbor, Glavarski zbor i Mitropolija imali su ulogu predstavničkog tijela cijele Crne Gore i rješavali su pitanja koja su se ticala tog prostora. Tokom XVI i XVII vijeka, Glavarski zbor i Cetinjska mitropolija bili su jedine institucije u Crnoj Gori koje su imale tradicijsko uporište i legitimitet u donošenju odluka koje se tiču čitave Crne Gore. Zbor je svoju funkciju vršio sve dok, krajem XVIII vijeka, nijesu ustanovljene institucije natplemenske (državne) vlasti.
Literatura: Istorija Crne Gore, knj. 3, Titograd, 1975; D. Živković, Istorija crnogorskog naroda, Cetinje, 1989; Istorijski leksikon Crne Gore, knj. 2, Podgorica, 2006; Ž. Andrijašević, Istorija Crne Gore, Beograd, 2015.
Đ. Borozan