Berlinski kongres i Crna Gora. Nakon potpisivanja Sanstefanskog mirovnog ugovora (→ Sanstefanski mir i Crna Gora) između Rusije i Osmanskog carstva, Velika Britanija i Austrougarska zatražile su njegovu reviziju. Njihov stav podržale su i ostale evropske sile, pa je krajem maja 1878. Rusija pristala na prijedlog da se u Berlinu sazove kongres na kojem će se izvršiti revizija Sanstefanskog mirovnog ugovora. Početak kongresa u Berlinu zakazan je za 13. jun 1878. godine. Na Kongresu, koji je održan u palati Radzivil, učestvovali su predstavnici Rusije, Osmanskog carstva, Njemačke, Francuske, Austrougarske, Velike Britanije i Italije. Kao predstavnici Crne Gore, u Berlin su upućeni vojvoda → Božo Petrović Njegoš i vojvoda → Stanko Radonjić, ali oni, kao ni ostali predstavnici drugih balkanskih država, nijesu mogli učestvovati u radu Kongresa. Zato su, prije nego što je počela rasprava o pitanjima koja se odnose na Crnu Goru, učesnicima Kongresa predočili Memorandum u kome su bile naznačene granice njenih teritorijalnih aspiracija. U Memorandumu se navodi da crnogorska vlada smatra da Crna Gora prema Hercegovini treba da dobije Gacko, Bileću, Pivu, Banjane i Nikšićki kraj. Predložili su i da joj pripadnu oblasti u dolini Tare i Lima, te teritorija između Skadarskog jezera, rijeke Bojane i Jadranskog mora. Odgovoreno im je da njihovi prijedlozi ne mogu biti razmatrani, budući da je Austrougarska, nakon konsultacija sa Rusijom, skicirala novu crnogorsko-osmansku granicu. Austrougarska je uvažila stanovište Rusije da Crnoj Gori treba dati izlaz na more, a oni su uvažili austrougarski zatjev da se umanje crnogorski dobici u Hercegovini i dolini Lima. Grof → Đula Andraši, austrougarski ministar inostranih poslova, predložio je da se Crnoj Gori, kao nadoknada za uskraćivanje teritorija u Hercegovini, pripoje Plav i Gusinje, te da joj pripadne Podgorica, kao zamjena za Ulcinj. Kada je 1. jula održana prva sjednica o Crnoj Gori, nacrt novih crnogorskih granica već je bio usaglašen. Prema zapisniku, sjednica je počela čitanjem prvog člana Sanstefanskog mirovnog ugovora, koji se odnosi na granice Crne Gore. Kada je predsjedavajući sjednice pročitao prvi član, pitao je da li su se zainteresovane strane saglasile kako bi trebalo da izgleda nova crnogorska granica. Predstavnici Austrougarske su izjavili da će ovo pitanje riješiti posebna komisija, dok je ruski delegat saopštio da su se o svim stvarima oko razgraničenja sporazumjeli sa Austrougarskom. Predsjedavajući sjednice potom konstatuje da je postignut dogovor oko nove crnogorske granice. Zatim se prešlo na drugi član Sanstefanskog mirovnog ugovora, koji glasi: „Visoka Porta konačno priznaje nezavisnost Knjaževine Crne Gore”. U raspravi povodom ovog pitanja, britanski predstavnik izjavljuje da njegova vlada nikada nije priznala crnogorsku nezavisnost. Predstavnik Njemačke je rekao da je ona formalno priznala nezavisnost Knjaževine, te da je isto uradila i Austrougarska. I predstavnik Francuske je izjavio da je njegova vlada prećutno priznala crnogorsku nezavisnost. Predstavnik Rusije izjavljuje da njihova vlada nije nikada ni prestala da je priznaje, budući da crnogorske knjaževe nije potvrđivao sultan i da nijesu plaćali danak. Nakon toga su predstavnici Rusije, Austrougarske, Francuske i Njemačke zatražili da se zadrži formulacija iz Sanstefanskog ugovora. Naredna rasprava o Crnoj Gori na Berlinskom kongresu održana je 4. jula. Na sjednici je austrougarski predstavnik saopštio podatke o novoj crnogorskoj granici. Crnogorska granica prema Hercegovini mora ići 6 km istočno od linije Bileća – Korita – Gacko, što znači da Crna Gora ostaje bez Bileće, Trebinja i Gacka, a dobija samo Nikšić. Zatim, Crna Gora dobija Kolašin, Plav i Gusinje, a Osmanskom carstvu ostaju Berane. Granica dalje ide rijekom Tarom. Podgorica sa Spužem i Žabljakom Crnojevića pripaja se Crnoj Gori, a na Primorju samo Bar sa okolinom – od rijeke Željeznice do planine Vrsute, i od vrha planine Možure do zaliva Kruči. Ulcinj se vraća Osmanskom carstvu, a Spič zaposijeda Austrougarska. Na ovoj sjednici donijeto je i rješenje o ograničavanju crnogorskog suvereniteta nad lukom Bar, tako da Austrougarska dobija pravo sanitarne i pomorske kontrole nad dijelom mora koje pripada Crnoj Gori. Zatim su na sjednicama Kongresa formulisane odredbe o garantovanim pravima nepravoslavnog stanovništva u Knjaževini Crnoj Gori, statusu njihove imovine, povlačenju crnogorske vojske iz zaposjednutih oblasti i isplati osmanskog državnog duga za novodobijene oblasti. Berlinski ugovor zaključen je 13. jula 1878. godine. Od 64 člana, dvadeset šesti, dvadeset sedmi, dvadeset osmi, dvadeset deveti, trideseti, trideset prvi, trideset drugi i trideset treći član odnose se na Crnu Goru. Dvadeset šestim članom definiše se međunarodnopravni položaj Crne Gore: „Crnoj Gori priznaju nezavisnost Visoka Porta i sve one visoke ugovorne strane koje to dosad nijesu učinile”. Ovim članom potvrđena je odavno postojeća crnogorska nezavisnost, sa napomenom da tu nezavisnost od sada priznaje i Osmansko carstvo i one zemlje koje to ranije nijesu učinile. Ovim članom konstatovano je da su crnogorsku državnu nezavisnost pojedine velike sile i ranije priznavale. Ovakvom formulacijom Crna Gora je upadljivo drugačije tretirana u odnosu na Srbiju i Rumuniju, za koje se samo kaže da ugovorne strane priznaju njihovu nezavisnost. Zvaničnim priznavanjem nezavisnosti, Crna Gora je postala subjekt međunarodnog prava, što do tada, bez obzira na neformalno uvažavanje njene državne nezavisnosti od strane pojedinih velikih sila, nije bila. Time je, pored ostalog, dobila jus legationis (pravo primanja i slanja diplomatskih predstavnika), odnosno pravo diplomatskog saobraćanja. Dvadeset sedmim članom Berlinskog ugovora Crnoj Gori se nameće obaveza da ravnopravno tretira sve svoje nove podanike, bez obzira na vjerske različitosti. Velike sile obavezuju Crnu Goru da svim svojim državljanima obezbijedi jednaka politička, vjerska i građanska prava, kao i ravnopravnost pri prijemu u javnu i državnu službu. Dvadeset osmim članom utvrđuje se nova granica Crne Gore. Samo dijelom uvažavajući princip uti possidetis, Crna Gora je dobila dio Primorja od rijeke Željeznice do zaliva Kruči, tj. grad Bar sa širom okolinom, plemenske oblasti Pive, Drobnjaka, Banjana, Jezera, Šaranaca, dio Vasojevića i manji dio Kuča i Uskoka, te gradove Podgoricu, Nikšić, Spuž, Žabljak Crnojevića, Kolašin, Plav i Gusinje sa područjima koja im gravitiraju. Nakon ovih dobitaka, teritorija Crne Gore je iznosila 8.665 km², što je gotovo dvostruko više nego što je prije toga imala (4.400 km²). Dvadeset devetim članom konstatovano je da Bar sa okolinom pripada Crnoj Gori, ali pod određenim uslovima, kojima se obezbjeđuje austrougarski nadzor nad njegovim akvatorijem. Zabranjeno je i da u barsku luku pristaju ratni brodovi stranih država. Sljedećim članom ugovora garantovana su imovinska prava muslimana – kako onih koji ostanu da žive u Crnoj Gori, tako i onih koji odluče da žive izvan granica Knjaževine. Obaveza Crne Gore da se o ovim pitanjima sporazumije sa Portom utvrđena je trideset prvim članom Berlinskog ugovora. Trideset drugim članom Ugovora nametnuta je Crnoj Gori obaveza da u roku od 20 dana povuče svoje trupe iz onih oblasti koje nijesu ušle u sastav Knjaževine. Sljedećim, trideset trećim članom utvrđuje se da Crna Gora mora prihvatiti isplatu državnog duga Osmanskog carstva za oblasti koje su joj mirovnim ugovorom dodijeljene. Nedugo nakon donošenja odluka u Berlinu, došlo je do vojnopolitičkih komplikacija zbog ustupanja Plava i Gusinja Crnoj Gori, jer je → Albanska liga („Prizrenska liga”), uz podršku Porte, osporila rješenja u vezi sa Plavsko-gusinjskom oblašću. Oni su smatrali da se ni Crnoj Gori, niti kojoj drugoj balkanskoj državi, ne može ustupati zemlja na kojoj žive Albanci. Njihovo odbijanje da predaju crnogorskoj vojsci ove oblasti dovelo je do oružanog sukoba. Zbog krize koja je nastala, predstavnici evropskih sila odlučuju da se izvrši korekcija odluka Kongresa o teritorijalnom proširenju Crne Gore. Aprila 1880. odlučeno je da Plav i Gusinje ostanu u sastavu Osmanskog carstva, a da Ulcinj pripadne Crnoj Gori. Nakon brojnih diplomatskih komplikacija i otpora ovoj odluci od strane Osmanskog carstva, crnogorske trupe zaposjele su Ulcinj krajem novembra 1880. godine. Prije toga, Crnoj Gori su predati Kolašin (oktobar 1878), Spuž, Žabljak Crnojevića i Podgorica (februar 1879). Uslijedio je višegodišnji proces razgraničenja, odnosno utvrđivanja granične linije između Crne Gore i Osmanskog carstva. Razgraničenje između dvije zemlje definitivno je okončano na svim sektorima – od Bojane do Mokre planine i Tare – u avgustu 1887. godine. Nakon teritorijalnih kompenzacija koje su poslije Berlinskog kongresa izvršene, površina Crne Gore iznosila je 9.475 km². Crnoj Gori je pripao dio Hercegovine sa Nikšićkim krajem i okolnim plemenskim oblastima (Drobnjak, Piva, dio Uskoka, Šaranci, Jezera), te Dugom i Oputnom Rudinom, zatim Kolašinski kraj i dio Gornjih Vasojevića, Zeta s Podgoricom, Spuški kraj, priobalje Skadarskog jezera od Godinja do ostrva Tophala, odnosno masiv planine Rumije, i Primorje od rijeke Bojane do rijeke Željeznice.