Podgorička skupština 1918. U namjeri da na kraju Prvog svjetskog rata (→ Crna Gora u Prvom svjetskom ratu) sprovede proces prisajedinjenja Crne Gore Srbiji i da je kao dio Srbije uključi u južnoslovensku državu, koju je nakon rata trebalo formirati, Vlada Kraljevine Srbije formirala je Centralni izvršni odbor za ujedinjenje. Zadatak Odbora bio je da stupanjem na teritoriju Crne Gore donese izborna pravila, neposredno organizuje skupštinu pobornika prisajedinjenja i da na toj skupštini proglasi prisajedinjenje Crne Gore Srbiji i detronizaciju kralja → Nikole I Petrovića Njegoša. Članovi Odbora bili su državljani Crne Gore. Kada je početkom novembra 1918. okončana austrougarska okupacija Crne Gore, vlast je preuzela saveznička vojska koju su činile francuske, britanske, italijanske, američke i srpske trupe, koje su bile najbrojnije, i stvoreni su uslovi za realizaciju ovog plana. Centralni izvršni odbor za ujedinjenje donio je 7. novembra odluku o raspisivanju izbora za opštecrnogorsku narodnu skupštinu, koja, kako se kaže, treba da donese odluku o ujedinjenju Crne Gore i Srbije. Planirano je da se, nakon sprovedenih izbora, poslanici sastanu 24. novembra u Podgorici i odluče o budućem statusu Crne Gore i njene dinastije. Odbor je donio i pravila na osnovu kojih je trebalo birati buduće poslanike. Izbor poslanika trebalo je izvršiti posrednim glasanjem preko povjerenika koji će biti izabrani javnim glasanjem u svakoj kapetaniji, srezu i varoši. Izabrani povjerenici će se zatim sastati i odlučiti ko će biti poslanik skupštine u Podgorici, koja je nazvana – Velika narodna skupština. Za mjesta u novoj skupštini takmičili su se mnogi kandidati, iznoseći na zborovima svoje ideje i programe. Većina kandidata smatrala je da Crna Gora treba bez ikakvih uslova da se ujedini sa Srbijom i tako uđe u zajedničku državu, dok su neki smatrali da ona u novu državnu tvorevinu treba da uđe kao nezavisna država, ravnopravno sa Srbijom. Na → Cetinju su pristalice bezuslovnog ujedinjenja objavile listu svojih kandidata na bijelom papiru, a pobornici uslovnog ujedinjenja na zelenom. Uskoro je boja njihovih plakata odredila ime dva suprotstavljena politička pokreta – bjelaši i zelenaši. Prema utvrđenom planu, u periodu 17–19. novembra po novom kalendaru (4–6. novembra po starom) održani su zborovi na kojima su prvo izabrani povjerenici koji su 21. novembra izabrali poslanike za Veliku narodnu skupštinu u Podgorici. Ukupno je izabrano 169 poslanika, a četvorici od njih kasnije nijesu potvrđeni mandati, tako da je u radu Skupštine trebalo da učestvuje 165 poslanika. Od njih 165 samo je nekolicina pripadala taboru zelenaša. Zasijedanje Velike narodne skupštine u Podgorici počelo je 24. novembra i trajalo je do 29. novembra (11–16. novembra po starom kalendaru). Na drugoj redovnoj sjednici, koja je održana 26. novembra, donijete su odluke o državnopravnom statusu Crne Gore i statusu dinastije Petrović Njegoš. Velika narodna skupština jednoglasno je usvojila četiri odluke: „1. Da se kralj Nikola I Petrović Njegoš i njegova dinastija zbaci sa crnogorskog prijestola; 2. Da se Crna Gora s bratskom Srbijom ujedini u jednu državu pod dinastijom Karađorđevića, te tako ujedinjena stupi u zajedničku Otadžbinu našeg troimenog naroda Srba, Hrvata i Slovenaca; 3. Da se izabere odbor od pet lica, koji će rukovoditi poslovima dok se ujedinjenje Srbije i Crne Gore ne privede kraju; 4. Da se o ovoj skupštinskoj odluci izvijesti bivši kralj Crne Gore Nikola Petrović, vlada Kraljevine Srbije, prijateljske Sporazumne sile i sve neutralne države”. Odluke Podgoričke skupštine saopštene su predstavnicima velikih sila, odnosno savezničkim vladama. One nijesu zvanično priznale njene odluke, ali nijesu zvanično ni osporile njihovu validnost. Francuska, Velika Britanija i SAD gledale su blagonaklono na Podgoričku skupštinu, dok je Italija svoj stav iskazala tako što je odbila da prizna Kraljevinu SHS. Ipak, savezničke vlade koje su prećutno odobravale odluke Podgoričke skupštine, i koje su priznale Kraljevinu SHS, nijesu u prvo vrijeme prekinule diplomatske odnose sa crnogorskom vladom u izbjeglištvu i kraljem Nikolom. Francuska je prekinula diplomatske odnose sa crnogorskom vladom tek decembra 1920, a Velika Britanija i SAD 1921. godine. Prekidom diplomatskih odnosa, one su formalno priznale odluke Podgoričke skupštine i proglašeno ujedinjenje Crne Gore i Srbije. Akt kojim posredno priznaje odluke Podgoričke skupštine posljednja je donijela Italija, 1922. godine. Skupština Crne Gore je 28. novembra 2018. usvojila Rezoluciju kojom se odluke Podgoričke skupštine proglašavaju ništavim.

Literatura: D. Vujović, Ujedinjenje Crne Gore i Srbije, Titograd, 1962; D. Vujović, Podgorička skupština, Zagreb, 1988; J. Bojović, Podgorička skupština 1918, Gornji Milanovac, 1989.

Ž. Andrijašević