Dinastički simboli. Naraniji simboli crnogorskih dinastija bili su grbovi koji su istovremeno označavali njihovu dinastičku i državnu vlast. Prvi poznati crnogorski (dukljanski) grb nalazi se na pečatu → arhonta Petra iz IX vijeka. Na aversu ovog pečata nalazi se Bogorodica sa Hristom i krstovi sa strana. Iz vremena dinastije Vojislavljevića sačuvan je pečat kralja → Đorđa Vojislavljevića, sina kralja → Bodina Vojislavljevića. Na aversu ovog pečata nalazi se lik Sv. Đorđa. Natpis na aversu je na grčkom jeziku, a ime vladara na reversu napisano je latinskim jezikom. Na reversu je ratnik koji je naslonjen na normanski izduženi štit sa kosom lentom, zdesna ulijevo. Štit sa kosom lentom je grb → Vojislavljevića. Prvi grb → Balšića sačuvan je na njihovom pečatu iz 1368. godine. Na pečatu se nalazi vučja glava sa otvorenim čeljustima. Takav grb se nalazi i na novcu → Đurađa I Balšića. Promjene u grbu izvršio je → Balša II Balšić. Na njegovom pečatu iz 1385. nalazi se grb sa štitom. Iznad štita je kaciga sa krunom i plaštom, a na kruni je vučja glava sa otvorenim čeljustima. Na aversu novca → Đurađa II Stracimirovića Balšića bio je lik Sv. Lovra i natpisi na latinskom jeziku. Štit sa vučjom glavom otvorenih čeljusti, i istom takvom figurom na kruni, nalazio se i na novcu → Balše III Balšića. Na pojedinim primjercima novca Balše III preko plašta se vidi višekraka zvijezda, što je uticalo na to da se u kasnijim grbovnicima na grbu Balšića sedmokraka ili osmokraka zvijezda nalazi na štitu, a vučja glava samo na kruni. Pretpostavlja se da je na grbu Balšića crvena boja bila dominantna, a da je zvijezda bila žute ili bijele boje. Porijeklo grba Balšića je, najvjerovatnije, iz Južne Italije, jer je bio sličan sa grbovima tadašnjih kraljeva iz Napulja. Anžujski kraljevi Napulja i Balšići imali su isto porijeklo, iz Provanse u Južnoj Francuskoj. Dinastija Crnojević (→ Crnojevići) je imala grb, na čijem crvenom štitu se nalazio zlatni dvoglavi orao raširenih krila sa krunom. Na grbu se nalazio i plašt plave boje. Dvoglavi orao je bio simbol vizantijskih careva i pod uticajem Vizantije je ušao u heraldiku Crne Gore. Na dvorskoj crkvi na Ćipuru, za čiju izgradnju su korišćeni ostaci manastira → Ivana Crnojevića, ugrađeni su kapiteli na kojima se nalazi grb Crnojevića: dvoglavi orao raširenih krila sa kuglama u kandžama. Iz manastira Ivana Crnojevića sačuvana je i parapetna (zidna) ploča na kojoj je u reljefu prikazan grb Crnojevića: na štitu je krunisani dvoglavi orao raširenih krila sa lovorovim vijencem okolo. Na povelji Ivana Crnojevića o osnivanju → Cetinja od 4. januara 1485. stoji pečat na čijem aversu se nalazi krunisani pozlaćeni dvoglavi orao raširenih krila, a na reversu je titula Ivana Crnojevića. Oblici grba Crnojevića nalaze se na knjigama iz Crnojevića štamparije. Na Oktoihu prvoglasniku nalazi se grb Crnojevića: srcoliki štit na kome se nalazi zlatni dvoglavi orao raširenih krila sa krunom na glavi i monogramom Crnojevića na grudima. Oko glava orla su skraćenice imena i titule Đurađa Crnojevića, dok se ispod krila i nogu orla nalaze četiri šestokrake zvijezde. Štit je uvezan trakama i lovorovim vijencem, sa anđelima kao čuvarima sa strana. Ovaj grb se nalazi i u Psaltiru, dok se grb na Oktoihu petoglasniku razlikuje samo u detaljima. Na osnovu ovih pokazatelja kasnije je rekonstruisan potpuni grb Crnojevića. To je štit sa dvoglavim zlatnim orlom sa visoko uzdignutim krilima. Iznad štita se nalazi srebrni šljem (kaciga) sa krunom i plaštom, a iznad krune je crni zmaj. Tradiciju grba sa dvoglavim zlatnim orlom iz vremena Crnojevića preuzela je dinastija Petrović Njegoš (→ Petrovići Njegoši). Prvi sačuvani grb Petrovića Njegoša potiče iz 1715. godine. To je grb mitropolita → Danila Petrovića Njegoša. Štit je srcolikog oblika i prate ga krivudavi biljni ukrasi. Na štitu je dvoglavi orao visoko uzdignutih krila. Na grudima orla nalazi se manji grb. Iznad svake glave nalazi se kruna, a treća kruna lebdi iznad njih. Iznad kruna je ukrašena kaciga. Kacigu pridržavaju dva anđela, koji duvaju u trube. Čuvari grba su po tri ratne zastave sa obje strane i više vrsta oružja. Ispod grba se sa desne strane nalazi talambas, a ispod lijeve doboš. Mitropolit → Sava Petrović Njegoš je unio promjene u grb. Osnova je ostao dvoglavi orao, ali na grudima nije imao dodatke, a u kandžama je držao zmiju. Sa strane se nalaze figura lava i glave anđela sa krilima. Iz 1749. sačuvan je državni pečat na kojem se nalazi grb. Na štitu je dvoglavi orao uzdignutih krila, a između glava se nalazi krst, dok u kandžama drži kugle (šar – carsko jaje). Ispod orla je lav u hodu. Ovaj državni grb koristili su mitropolit → Vasilije Petrović Njegoš i mitropolit → Arsenije Plamenac. Mitropolit → Petar I Petrović Njegoš je izmijenio državni grb. Na njegovom grbu štit je kvadratnog tipa. U gornjem dijelu štita je dvoglavi orao uzdignutih krila. Iznad štita je kraljevska kruna, koja se nalazi između krsta i vladičanskog štapa. U donjem dijelu štita, ispod orla je lav u skoku. Oko štita se nalaze zastori (draperija). Na državnom pečatu iz 1804. nalazi se grb. Na štitu se nalazi dvoglavi orao uzdignutih krila, sa krunama na glavama, skiptrom i šarom u kandžama. Ispod orla je lav u hodu. Ovaj grb je bio u upotrebi i tokom vladavine mitropolita → Petra II Petrovića Njegoša do 1843, kada su izvršene manje stilske promjene. U vrijeme vladavine knjaza → Danila I Petrovića Njegoša urađen je knjaževski grb. Crveni štit na kome je dvoglavi zlatni orao uzdignutih krila, sa krunom na glavi. Na grudima orla je mali štit plave boje sa zlatnim lavom u hodu. U kandžama orla su skiptar i šar sa krstom. Grb je prekriven crvenim plaštom, čija je unutrašnjost bijela. Na vrhu plašta je kruna sa ukrasima i krstom. U jednoj varijanti ovog grba orao je srebrni, unutrašnjost plašta zlatna, a na grudima orla mali štit sa zlatnim lavom koji hoda po zelenom donjem polju štita. U periodu vladavine knjaza → Nikole I Petrovića Njegoša bilo je nekoliko manjih varijacija ovog grba, a najveća promjena je bila da je na malom štitu na grudima orla pisalo „N. I“ (Nikola I), dok je lav izmješten ispod kandži orla. U → Ustavu za Knjaževinu Crnu Goru od 1905. definisan je državni grb. U članu 38 se navodi: ,,Grb je Knjaževine Crne Gore dvoglavi bijeli orao sa carskom krunom, sa carskim skiptrom u desnoj, a sa šarom u lijevoj kandži. Na prsima mu je lav na crvenom štitu.“ No, i ovaj grb je imao varijacije – boje štita i inicijali vladara. Nakon → proglašenja Crne Gore za kraljevinu 1910. došlo je do promjena grba. Umjesto carske stavljena je kraljevska kruna, a zadržana je srebrna boja dvoglavog orla. Zlatna boja dvoglavom orlu je vraćena u grbu iz 1919. koji se nalazi na Ordenu pobjede „Za pravo čast i slobodu Crne Gore“. Prva poznata vladarska zastava pripada dinastiji Petrović Njegoš, odnosno periodu vladavine mitropolita Petra I. Bila je bijele boje i imala je crveni krst na sredini. Zvala se glavna zastava ili alaj-barjak. To je istovremeno bila i državna zastava. Ova zastava je korišćena i u vrijeme mitropolita Petra II. Pored vladarske zastave, u ovom periodu su i plemena imala svoje ratne zastave. One su imale crveno polje s bijelim obrubom i bijelim krstom na sredini. Ova zastava se zvala krstaš-barjak. Ona je u XIX vijeku bila vojnička (četna) zastava. Knjaz Danilo je 1854. promijenio izgled alaj-barjaka. On je uveo zastavu koja je imala tri vodoravna polja (crveno–bijelo–crveno) sa zelenim krstom u sredini. Ova zastava je bila kratko u upotrebi, do 1858. kada je knjaz Danilo naredio da se uradi nova zastava. Ona je imala crveno polje sa zlatnim obrubom. Na njoj je bio bijeli dvoglavi orao u poletu ispod koga se nalazio zlatni lav u pokretu. Nad glavama orla je zlatna kruna. Zlatne boje su incijali D. I. na grudima orla, skiptar u desnoj i šar u lijevoj kandži. Kljunovi i kandže orla su, takođe, zlatne boje. Zastava se nalazila na koplju koje je ukrašeno trima bojama – crvenom, bijelom i plavom. Knjaz Danilo je uveo stotinašku zastavu koja je imala crveno polje sa bijelim obrubom i bijelim krstom u sredini. Na krstu su bili zlatni incijali D. I. To je, u stvari, prilagođeni krstaš-barjak. Gardijska zastava je bila crvene boje sa bijelim dvoglavim orlom sa krunom nad glavama i skiptrom i šarom u kandžama. S kraja 50-ih godina XIX vijeka potiču i prvi podaci o upotrebi slovenske trobojke u Crnoj Gori. Ona se koristila kao narodna zastava, ali je raspored boja bio različit. Na koplju alaj-barjaka raspored boja je bio: crvena, bijela i plava, dok se u drugim izvorima nalazi raspored: bijela, plava i crvena. U monografiji francuskog arheologa F. Lenormana Turci i Crnogorci navodi se da je redosljed boja na narodnoj zastavi bio: plava, bijela i crvena. Plava simbolizuje vjeru, bijela nadu, a crvena milosrđe. Krstaš-barjak i alaj-barjak knjaza Danila preuzeo je knjaz Nikola. Jedina razlika je u tome što je knjaz Nikola na ovim zastavama stavio svoje inicijale N. I. Krstaš-barjak je često korišćen prilikom raznih svečanosti u periodu vladavine knjaza/kralja Nikole. Tako je prilikom proglašenja Crne Gore za kraljevinu 1910. krstaš-barjak istaknut na svakoj cetinjskoj kući. Krajem XIX vijeka uvedena je bataljonska zastava. Imala je crveno polje sa bijelim rubom. Na sredini se nalazio bijeli dvoglavi orao. Imao je zlatnu krunu iznad glava i zlatni skiptar i šar u kandžama. Na grudima orla je bio bijeli štit sa zlatnom ivicom, a u štitu su bili crveni inicijali N. I. Ispod orla je zlatni lav u pokretu. Perje orla i krzno lava su stilizovani smeđim linijama. Identična je bila brigadna zastava i od bataljonske se razlikovala samo po tkanini. Ova zastava je isticana i na tvrđavama crnogorskih gradova. Korišćena je i kao dvorska zastava. Bataljonske, brigadne, gradske i dvorske zastave kao i alaj-barjak bile su gotovo identične. Isticane su na zgradama državnih ustanova i organa kao i na rezidencijama dinastije Petrović Njegoš. U suštini, radilo se o jedinstvenoj zastavi, a njena široka upotreba je dokaz da je to bila primarna dinastička i državna zastava u periodu Knjaževine i Kraljevine Crne Gore. Pred Balkanski rat 1912. alaj-barjak je dobio novi izgled. Umjesto crvenog polja sa bijelom ivicom, uzeta je crveno-plavo-bijela zastava sa državnim grbom u sredini. Od 80-ih godina XIX vijeka počela je upotreba trobojke kao narodne zastave. Ova zastava nazivala se i slovenska. Korišćena je prilikom: dinastičkih, dvorskih i narodnih svečanosti. Najčešći redosljed boja na narodnoj zastavi je bio: crvena, plava i bijela. Narodna zastava se isticala bez grba. Narodna zastava se isticala na zgradama gdje su bili smješteni državni organi u rangu ispod ministarstava. U Ustavu za Knjaževinu Crnu Goru iz 1905. propisano je da su narodne boje crvena, plavetna i bijela. Trobojka sa državnim grbom koristila se samo u periodu emigracije kralja Nikole u Francuskoj tokom Prvog svjetskog rata, a jedna takva zastava je u tome periodu istaknuta na zgradi crnogorskog diplomatskog predstavništva u Vašingtonu. U periodu dinastije Petrović Njegoš ustanovljena je prva crnogorska pomorsko-trgovačka zastava 1880. godine. Imala je tri horizontalna polja: crveno–bijelo–crveno, sa bijelim malteškim krstom koji se nalazio u gornjem crvenom polju. Iste godine izgled zastave je izmijenjen. Uvedena je trobojka: crvena, plava i bijela sa bijelim krstom na crvenom polju. No, krst na zastavi je izazvao negodovanje ulcinjskih pomorskih kapetana koji su bili muslimani. Knjaz Nikola je uvažio njihovu primjedbu i 1881. na pomorsko-trgovačkoj zastavi su umjesto krsta u sredini plavog polja postavljeni crnogorska zlatna kruna i knjaževi incijali (N. I.).