Balša III Balšić (oko 1385 – Beograd, 1421), zetski vladar od 1403. do 1421. godine. → Đurađa II Stracimirovića Balšića naslijedio je sin Balša III, koji je u trenutku stupanja na vladarski tron imao tek 17 godina, ali je po ocjeni Dubrovčana bio „u dobrom uzrastu” za preuzimanje vlasti. Državna teritorija koju je dobio na upravu obuhvatala je Gornju Zetu (prostor od Plavnice do Ostroga i od rijeke Zete do Lovćena i Sutormana), kao i primorske gradove – → Ulcinj, Bar i Budvu. Znatnu pomoć u upravljanju Zetom pružali su mu njegova majka → Jelena Balšić, koja je tada imala 36 godina i ujak despot → Stefan Lazarević. Mlečanima ta okolnost nije išla u prilog jer su računali da bi pomoć srpskog despota mogla negativno da se odrazi na spoljnu politiku koju bi ubuduće vodila zetska država. S proljeća 1404, Bosnu su zahvatili neredi usljed ugarskih prodora. Te nerede pokušao je brzo da iskoristi Balša III, pokušavajući da proširi svoju teritoriju na račun → Kotora, koji se u to vrijeme još uvijek nalazio pod vrhovnom bosanskom vlašću. Balšini napadi bili su vrlo jaki i prema svjedočenju anonimnih hroničara iza njegovih vojnih odreda svuda je ostajao „očaj i pustoš”. U odbranu Kotora stao je Hrvoje Vukčić, koji se pred kraj jula 1404. obratio mletačkoj vladi, tražeći da mu bude oprošteno ako bude napao → Balšiće „koji nanose mnogo štete ljudima i gradu Kotoru”. Kako je Jelena Balšić prema Republici Sv. Marka odranije gajila neprijateljstvo, jer je bila nezadovoljna raznim ograničenjima koja je Republika nametala zetskoj trgovini u Skadarskom kraju, ali i zbog oduzimanja povlastica koje je Pravoslavna crkva na tom prostoru uživala prije uspostavljanja mletačke vlasti, to je bila zainteresovana da mletačke podanike u tim krajevima podstakne na bunu. Opšti ustanak u Skadarskom kraju je zaista i planuo prvih dana 1405. godine. Balšići su ustanicima odmah poslali vojnu pomoć, što je Republici stvorilo znatne teškoće da sačuva → Skadar kako on ne bi pao u ruke zetskog gospodara. Opasnost po gospodara Zete nije dolazila samo sa mletačke strane, već i od onih koji su ga počeli napuštati poput braće Alekse, Petra i Marka iz → Prapratne, ali i izvjesnog Dukaleta iz Pamaliota, koji su se 1405. odmetnuli od Balše. Shvatajući mogućnosti koje su im se pružile, Mlečani su brzo angažovali kapetana Jadranskog mora Marina Karavela da pritekne u pomoć skadarskoj tvrđavi. Karavela je dobio naređenje da u povratku opustoši Ulcinj, Bar i Budvu. U svojoj misiji kapetan Karavela je imao znatnog uspjeha. Uz angažovanje sposobnih strijelaca, koji su upućeni u skadarsku tvrđavu, grad je ostao u mletačkom posjedu. Na putu za Veneciju Karavela je, opijen ratnom slavom, skinuo sa oltara Crkve Sv. Marije u Budvi ikonu Bogorodice i odnio je u Veneciju. Balša III je njen povraćaj zatražio 1415. godine. Ipak, to nije previše zabrinulo Balšu III, koji je nastavio da ometa mletačku trgovinu, pljačka mletačke karavane i nemilosrdno napada njihove manje vojne postaje. U tim akcijama veliku pomoć pružao mu je → Sandalj Hranić. Ali, povučeni potezi od strane zetskog gospodara nijesu mogli proći nekažnjeno od Republike Sv. Marka. Veliko vijeće je odlučilo da napadom na primorske gradove izvrši pritisak na njega. Već sredinom 1405. povedene su oštre borbe koje su na predaju Mlečanima prinudile primorske gradove Balšića države – Ulcinj, Bar i Budvu. Na mletačku stranu u avgustu 1405. stao je i Koja Zakarija. Tim dešavanjima započeo je tzv. Prvi skadarski rat, koji će potrajati punih sedam godina. Sukob je dobio ime po tome što su se glavne borbe uglavnom vodile u okolini Skadra i na Skadarskom jezeru. Shvativši da mu prijeti opasnost po život, Balša III se zajedno sa svojom majkom sklonio u tvrđavu Drivast. Mlečani su nastojali da u tim borbama na svoju stranu privuku i Sandalja Hranića, koji je odranije bio u lošim odnosima sa Balšićima. Štaviše, oni su u tom momentu raspisali nagradu od 1.000 dukata onima koji bi im predali Balšu III i njegovu majku Jelenu. Za Balšu III to je bio težak udarac. Pritiješnjen na sopstvenoj teritoriji, zetski gospodar je računao da bi svojim pristankom na plaćanje harača sultanu uticao na neutralnost okolnih feudalnih gospodara koji su bili osmanski vazali, što je na drugoj strani trebalo da učvrsti njegovu poziciju prema Republici i učini je znatno sigurnijom. Međutim, Balša III je previdio da je i Republika bila spremna da njegovim protivnicima obeća i daruje sve što je u tom trenutku mogla. Tako je svim feudalcima koji su bili spremni da ratuju protiv Balše davala posjede i sela, čime je još više izazivala Balšin gnjev. Takvim potezima Mlečana, rat između njih i Zete se zapravo pretvorio u rat Balše III i lokalnih feudalaca koji su pristali da se stave u mletačku službu. Kada su Mlečani uspjeli da zauzmu Drivast, Balša III se sa majkom i dvorjanima povukao u Gornju Zetu. U jesen 1405, osmanske trupe su prodrle u Skadraski kraj, potpomognute konjičkim jedinicama Srba sa posjeda Vuka Lazarevića, sina kneza → Lazara Hrebeljanovića. Mlečani se nijesu mnogo uplašili od ovog prodora, dok je stanovništvo Skadarskog kraja i te kako osjetilo osmanske vojne zulume koji su prijetili da se trajnije zadrže na pomenutom području. Dio stanovništva bio je opljačkan, dok je dio bio odveden u ropstvo. Borbe koje su vođene tokom 1406. bile su uglavnom sa neriješenim ishodom jer nijedna od sukobljenih strana nije mogla da ostvari vojničku nadmoć. Ipak, 22. maja 1406. mletačka vojska pod komandom Ćeka da Treviza u jednoj od bitaka odnijela je tijesnu pobjedu nad Balšinom vojskom, što je uticalo na konačni ishod rata. U nastojanju da što prije pobijedi Balšu III, Republika je raspisala novu nagradu za njegovu glavu, koja je ovoga puta iznosila 2.000 dukata. Shvatajući da ratovanje u kome se nije mogao odlučiti pobjednik samo vodi daljem iscrpljivanju, Balša III se, nakon napada na Bar, odlučio da povede pregovore sa Mlečanima o sklapanju mira. Pregovori su vođeni krajem 1406, a do uspostavljanja primirja došlo je u proljeće 1407. godine. U međuvremenu, plašeći se za svoje trgovačke interese, Dubrovčani su 30. avgusta 1407. zabranili svojim trgovcima trgovinu u Zeti. Uslovi koje je pred Mlečane postavio Balša III sastojali su se u sljedećem: Balša III je tražio Budvu i Drivast, kao i isplatu zaostalih provizija za ustupanje Skadra. Takve uslove za prekid rata Mlečani su smatrali neumjesnim, pa su Balšine pregovarače zatvorili, što je zetskog gospodara primoralo da u razgovore uključi svog ujaka despota Stefana i svog tasta Nikitu Topiju, kako bi uz njihovu pomoć što prije okončao ratno stanje. Pregovori između sukobljenih strana su potrajali i njihov završetak počeo se nazirati tek pred kraj 1408. godine. Prema onome što je bilo dogovoreno, Republika je imala da zadrži Bar i Ulcinj, a Balši III je trebalo da pripadnu Budva, Grbalj i Paštrovići. U trenutku kada se činilo da je stvar izvedena na čistac, pojavio se spor. Prostor oko rijeke Bojane (Zabojana), tražile su obje strane, što je bio dovoljan razlog da se neprijateljstva nastave. Balša III je 14. januara 1409. zatražio od mletačkog senata da mu vrati teritorije koje je držao njegov otac. Mletački izvori iz 1409. pominju da je i oblast Paštrovića te godine bila pod vlašću Balše III. Obaveze paštrovske vlastele prema Balši III ogledale su se u tome da su oni bili dužni da „vojsku vojuju”, kao i da mu predaju soće pobrane od zavisnih ljudi sa svojih imanja. Kako bi rat za određeno vrijeme bio odložen, u pregovore je stupila i Jelena Balšić, koja je iz Dubrovnika stigla u Veneciju i 3. avgusta 1409. izašla pred mletačkog dužda. Odgovarajući o uzrocima rata, Jelena je odlučno tvrdila da je ona bila njihov glavni inicijator i pokretač. Znajući njeno diplomatsko iskustvo, a takođe i značaj Skadra, Mlečani su vanredno bili zainteresovani da taj grad učine bezbjednim, pa su u pregovorima sa Jelenom Balšić ponudili da Balšići preuzmu Budvu i prostor između Bara i Ulcinja, s tim da njima ostane kontrola nad tokom Bojane. Na drugoj strani, Jelena je bila spremna da učini ustupke, što bi joj omogućilo da zadrži Zabojanu, koja je kao prostor trgovačkog tranzita Zeti donosila velike prihode. U trenutku kada se činilo da će se povedeni pregovori odužiti, Mlečani su pribjegli vrlo neobičnom rješenju. Oni su, naime, deklarativno pristali da Balšićima ostave Zabojanu, ali su skadarskom knezu 12. novembra 1409. poslali naređenje da ni po koju cijenu ne dozvoli da je Balšići preuzmu. Samo nekoliko dana kasnije knezu je bilo preporučeno da Balšićima umjesto jednogodišnjeg mira predloži trajnu obustavu neprijateljstva, povraćaj Budve i godišnju proviziju od 1.500 dukata, koja je trebalo da bude nadoknada za posjede koje bi zadržala Venecija. U slučaju da Balšići to ne prihvate, Republika bi se smatrala razriješenom od obaveza koje je dala Jeleni Balšić kao pregovaraču o miru. Radilo se o tome da se dogovoreno primirje izigra. Shvativši da je prevaren, Balša III je početkom 1410. krenuo u pohod na sela smještena na obali Skadarskog jezera. Tim pohodom nastavljen je rat između Zete i Republike Sv. Marka. Izvještaji koji su pristizali iz Skadra upozoravali su na opasnost koja mletačkim posjedima prijeti od Balše III. Iz Venecije je skadarskom knezu bilo preporučeno da jednog od svojih povjerljivih ljudi uputi Pašajitu, koji je ranije obećao Republici da će Balšu primorati na poštovanje reda. Međutim, Osmansko carstvo su potresale dinastičke borbe koje nijesu dozvoljavale bilo kakav razmah na drugim stranama. Da stvar bude još gora, u aprilu 1410. protiv mletačke vlasti pobunila se ratnička družina Pamalioti, da bi samo nekoliko mjeseci kasnije buknula i buna pronijara koji su bili potpuno nezadovoljni mletačkom upravom. Da su napadi Balše III bili dobro organizovani i da su imali određeni kontinuitet, može posvjedočiti i to što su Mlečani već od kraja 1411. počeli tražiti način kako da prekinu rat koji se vodio. U tom trenutku naruku im je išlo i to što je Jelena Balšić iste godine stupila u svoj drugi brak sa bosanskim vojvodom Sandaljem Hranićem. Mlečani su u svojim nagovještajima pristajali i na predaju Zabojane zetskom gospodaru, koji je ovoga puta bio znatno obazriviji u pravljenju računica sa Mlečanima. Zbog toga je i dalje nastavljao sa svojim akcijama u kojima je nanosio štetu mletačkim teritorijama. Tek negdje od sredine 1412, kada je konačno uspio da zauzme Bar, Balša III je odlučio da započne pregovore o miru. Pregovori su potrajali sve do 26. novembra 1412, kada je potpisan mir. Njegovom potpisivanju znatno je doprinio Sandalj Hranić, koji je imao posredničku ulogu između sukobljenih strana. Prema odredbama potpisanog mira, Balša III je dobio Budvu, Bar i Ulcinj i proviziju u iznosu od 1.000 dukata, dakle u istom iznosu koji je njegov otac dobio za ustupanje Skadra i drugih mjesta 1396. godine. Tim činom bio je završen tzv. Prvi skadarski rat između Republike Sv. Marka i Zete, koja je iz rata izašla kao pobjednik. Ugovor između Zete i Mletačke republike Balša III je potvrdio 30. januara 1413. godine. Mirni period koji je uslijedio u razvoju Zete Balša III je iskoristio za podizanje crkava i manastira, ali i za sređivanje unutrašnjih prilika, u prvom redu potčinjavanju osionih oblasnih gospodara koji su mu ubuduće mogli predstavljati prijetnju. Balša III je 20. januara 1413. objavio povelju kojom se osniva manastir posvećen Sv. Nikoli u Praskvici blizu Budve. Što se tiče njegovog uređenja dvora i titula koje je dodjeljivao svojim povjerljivim ljudima, može se sasvim slobodno reći da je on na svom dvoru, i uopšte u državi, zadržao najveći broj titula koje su bile prisutne i u vrijeme njegovih prethodnika, a koje su bile ustrojene po ugledu na Vizantiju. Dok je mir vladao Zetom, Balša III je stupio u drugi brak. Njegova izabranica bila je Bolja, kćerka albanskog velikaša Koje Zakarije. U braku sa njom Balši se 1415. rodio sin, ali je, zbog neke bolesti, on brzo izdahnuo, tako da je Balša ostao bez muških potomaka.

Sređujući svoje odnose sa oblasnim gospodarima, Balša III je uspio da uspostavi dobre odnose sa albanskim porodicama – Topijama, Kastriotima i Zakarijama, čime je Zeti obezbijedio mnogo bolju poziciju od one koju je do tada imala. Tih godina Balša III se titulisao kao „duka veliki i gospodar zemlji zetskoj i svemu zapadnomu Primorju”. Tokom 1414. Balša III je pomagao Sandalju Hraniću u nastojanju da zauzme Kotor. Ratna sreća je bila na Sandaljevoj strani, pa je Kotor bio prinuđen da mu ustupi prihode od prodaje soli, od kojih je 1.000 dukata dobijao i Balša III. Kako su Mlečani često namjerno odugovlačili da Balši III isplaćuju dogovoreni godišnji danak, on se žalio Senatu, koji mu je odgovorio da će preduzeti sve potrebne mjere kako bi mu nadoknadio izgubljenu dobit. Međutim, od dogovorenog opet nije bilo ništa, zbog čega se Balša III odlučio da stvar riješi upotrebom oružja. U vremenu od 1415. do 1418, Balša III je sa Mlečanima vodio žestoke sukobe, pokušavajući da povrati svoje teritorije, kao i prihode od trgovine i carina. Odnosi između Zete i Republike su se sve više zatezali, tako da je Balša III riješio da 1418. uđe u sukob sa Mlečanima. Veneciji je ovaj sukob došao kao veliko opterećenje, jer su u tom periodu ušli u rat protiv Ugarske i to na području Furlanske. Ipak, rat je morao biti prihvaćen, pa je Republika već u februaru 1419. počela slati vojna pojačanja svom garnizonu u Skadru. Mjesec dana kasnije Balša III je krenuo u odlučan napad na djelove skadarskog distrikta. Tokom aprila 1419. započeli su i ozbiljniji oružani sukobi između zaraćenih strana. Mlečani su ponovo pribjegli raspisivanju ucjene za Balšinu glavu, prvo u iznosu od 2.000 dukata, a zatim u iznosu od 8.000 dukata. Pokušavali su da podmite i → Stefana Balšića Maramontea da im preda Balšu III, obećavajući mu pravo nasljeđa u Zeti ako ga živog bude predao. Takvo postupanje Mlečana nije zabrinulo Balšu III, koji je nastavio sa ugrožavanjem Skadra. Da bi oslabili Balšine pozicije, Mlečani su pokušali da na svoju stranu privuku Jovana Kastriota, Đurađa (→ Đurašević (Crnojević), Đurađ) i Aleksu (→ Crnojević, Lješ (Aleksa) Đuraševića – Crnojevića. Znajući da mu njihov prelazak na mletačku stranu može stvoriti brojne nevolje, Balša III je ipak nastavljao svoj pobjedonosni pohod. Krajem avgusta 1419. uspio je da zauzme Drivast. Nakon tako značajnog uspjeha zetskog gospodara, Mlečani su bili prinuđeni da počnu razmišljati o pregovorima za mir. U tom trenutku Balšin položaj se pogoršao jer je Kotor 1420. priznao mletačku vlast. Ipak, krajem novembra 1420, Mlečani su poveli pregovore sa Balšom i njegovim rođakom Stefanom Balšićem Maramonteom, koji se od marta 1419. počeo javljati uz Balšu III. Pregovori između Zete i Venecije bili su dugi i teški, ali i pored toga, nijesu dali rezultate. To je praktično značilo da se rat između sukobljenih strana nastavlja. U rat protiv Balše III umiješali su se i Kotorani, stavljajući se na mletačku stranu. Ubrzo su od Balše III uspjeli da oduzmu Lušticu. Zetski vladar je nakon tih dešavanja vrlo jasno uočio da su njegove snage na izmaku, zbog čega je počeo tražiti način na koji bi poveo pregovore sa Mlečanima o potpisivanju mira. Još jedan razlog je primorao Balšu III da razmisli o primirju, a to je bila njegova bolest. Pregovori o primirju započeli su aprila 1421. godine. Do sklapanja mira nije došlo zbog uticaja Kotorana, čiji su poslanici molili Senat da se ugovor o miru ne potpiše. Kotorani su svoje stavove obrazlagali time da je Balša III pod zidinama njihovog grada januara 1421. izgubio oko 1.000 svojih vojnika, da je u teškom finansijskom stanju, te da ga njegovi ljudi više ne slušaju, već napuštaju teritoriju Zete i prelaze u Rašku. Bitno je istaći da Balša III u vrijeme ovih pregovora više nije bio u Zeti, već u Beogradu, na dvoru svog ujaka despota Stefana Lazarevića, gdje je na samrtničkoj postelji provodio svoje posljednje dane. Prije polaska na put u Beograd, Balša III je za nasljednika svoje imovine odredio svoju majku Jelenu, a od ratačkog opata Đorđa Pelinovića uzeo na zajam 1.505 perpera. Ophrvan teškom bolešću, Balša III je umro 28. aprila 1421. godine. Vijest o Balšinoj smrti pristigla je u Mletke 26. maja 1421. godine. Na sjednici Senata koja je bila sazvana 3. jula 1421. odmah su bili imenovani provizori za Drivast, Ulcinj i Bar. Dvadesetak dana kasnije (27. jula) bili su imenovani i upravnici za ova tri grada. Kako je Balša III umro bez muških potomaka, očekivalo se da će vladarski tron u nasljeđe ostaviti svom rođaku Stefanu Balšiću Maramonteu. Balša III to nije učinio, već je Zetu ostavio svom ujaku despotu Stefanu Lazareviću. Tim činom Zeta je ušla u sastav Srpske despotovine. Stefan Balšić Maramonte je prešao da živi u Apuliju, gdje je već boravila njegova porodica. Smrću Balše III Balšića ugasila se vladarska loza Balšića. Primajući u nasljeđe Zetu, despot Stefan Lazarević je praktično prihvatio i borbu protiv Republike Sv. Marka.