Grb Balšića, A. Ivanović
Rodoslov Balšića (Istorija Crne Gore, knjiga 2, tom 2, Titograd, 1970)
Balšići (vladarska porodica), druga po redu crnogorska dinastija. Vladali su srednjovjekovnom Zetom (Crnom Gorom) od 1360. do 1421. godine. Srpski istoričar Čedomilj Mijatović je, na osnovu istraživanja francuskog istoričara Šarla Difrena Dikanža, zaključio da Balšići vode porijeklo od slavne plemićke porodice De Bô (Des Baulx, Des Baux) iz Provanse u Južnoj Francuskoj. Mijatović je smatrao da su Balšići jedna od najstarijih plemićkih porodica u Evropi i da vode porijeklo od gotske kraljevske porodice Balti. Njihovo prezime je gotskog porijekla i znači drzak i odvažan. Iz Provanse su sa kraljem Karlom Anžujskim prešli u Napulj sredinom XIII vijeka. Čedomilj Mijatović smatra da je jedan od napuljskih Balšića došao u Zetu između 1266. i 1300. na dvor kraljice Jelene Anžujske. Ona je bila francuska princeza i žena srpskog kralja Uroša I koja je neposredno upravljala Zetom. Mijatović smatra da se rodonačelnik zetskih Balšića zvao Franko Hugov Balšić i da je on iz Napuljske kraljevine preko Dubrovnika stigao u Zetu. Potom se Franko ili njegov sin Bertran oženio pripadnicom dinastije Nemanjić. Balšići su tako postali članovi vladarske porodice i dobili su značajne posjede oko Bojane i → Skadra. Jedan od diplomatskih predstavnika srpske kraljice Jelene Anžujske bio je Mato Balšić iz Bara, koji se pominje 1304. godine. Osnivač dinastije → Balša I Balšić je bio plemić u periodu vladavine cara Uroša Nemanjića. On je najvjerovatnije bio sin Bertrana. Balša I je oko 1358. zavladao Skadrom, a prvi pomen dinastije je u povelji cara Uroša iz 1360. godine. Imao je tri sina: → Stracimira Balšića, → Đurađa I Balšića i → Balšu II Balšića. Balša I je umro 1362, a naslijedio ga je njegov srednji sin Đurađ I. Prvo je bio oženjen → Oliverom Balšić, kćerkom kralja Vukašina Mrnjavčevića, a potom Teodorom, kćerkom sevastokratora Dejana. Iz prvog braka je imao kćerke Jelisavetu i Gojsavu. Jelisaveta je bila udata sa skadarskog plemića Rajka Monetu, a Gojsava za vojvodu Huma Radiča Sankovića. Đurađ I je u drugom braku imao sina → Konstantina Balšića i kćerku Jevdokiju. Konstantin je bio oženjen Jelenom, kćerkom albanskog plemića → Karla Topije, s kojom je imao sina → Stefana Balšića Maramontea. Konstantina su Mlečani ubili u Draču 1402. godine. Jevdokija je bila udata za janjinskog despota Buondelimontija. Đurađ I je imao i jednog nezakonitog sina koji se zvao Đurađ. Đurađ I je umro 1378, a naslijedio ga je mlađi brat Balša II. Balša II je bio oženjen Komninom, kćerkom valonskog despota Jovana Asena, i s njom je imao kćerku → Ruđinu Balšić. Ruđina je bila udata za vlastelina Mrkšu Žarkovića. Balša II je poginuo 1385, a naslijedio ga je sinovac → Đurađ II Stracimirović Balšić. On je bio sin Stracimira Balšića i Milice, kćerke kralja Vukašina Mrnjavčevića. Na osnovu očevog imena, u istorijskim izvorima se pominje kao Đurađ II Stracimirović. Bio je oženjen → Jelenom Balšić, kćerkom srpskog kneza → Lazara Hrebeljanovića . Đurađ II je umro 1403. godine. Naslijedio ga je njegov sin → Balša III Balšić, koji je tada imao 17 godina. Balša III se dva puta ženio. U prvom braku je bio sa Marom, kćerkom albanskog velikaša Nikite Topije, a u drugom braku žena mu je bila Bolja, kćerka albanskog velikaša Koje Zakarije. U drugom braku Balša je imao jednog sina, koji je umro kao dijete, i kćerke → Jelenu Kosaču, koja se udala za hercega → Stefana Vukčića Kosaču, i Teodoru, koja se udala za bosanskog velikaša Petra Vojsalića. Pored Balše III, jedini muški potomak dinastije Balšić bio je Stefan, sin Konstantina i unuk Đurađa I Balšića. S obzirom na to da je odrastao kod svoje tetke koja je bila udata za italijanskog plemića Filipa Maramontea, u izvorima se pominje kao Stefan Balšić Maramonte. On je jedno vrijeme pomagao Balši III u upravljanju državom. No, Balša III ga nije imenovao za nasljednika, pa je život nastavio kao mletački plaćeni vojnik. Balša III je umro na dvoru svog ujaka srpskog despota → Stefana Lazarevića u Beogradu, 26. maja 1421. godine. To je bio kraj dinastije Balšić.
Literatura: Istorija Crne Gore, knj. 2, tom 2, Titograd, 1970; Đ. Borozan, Crnogorske dinastije I, Cetinje, 2015; Č. Mijatović, „Balšići, skica za istoriju Zete”, Glasnik Srpskog učenog društva, XLIX, 1881; Č. Mijatović, „Balšići. Genealoška studija”, Glasnik Srpskog učenog društva, LXVI, 1886.
D. Papović