Grb Crnojevića
Rodoslov Crnojevića (Istorija Crne Gore, knjiga 2, tom 2, Titograd, 1970)
Crnojevići (vladarska porodica), plemićka porodica u Gornjoj Zeti, koja se javila sredinom XIV vijeka. Smatra se da dinastija vodi porijeklo od Crnoja, koji je imao tri sina: → Radiča Crnojevića, Stefana i Dobrovoja. Radič Crnojević je krajem XIV vijeka postao najmoćniji vlastelin u Gornjoj Zeti. Bio je oženjen kćerkom → Đurađa I Balšićai na osnovu toga je smatrao da mu pripada vlast u cijeloj Zeti. Zbog toga je vodio rat protiv → Đurađa II Stracimirovića Balšića. U tom ratu je poginuo maja 1396. godine. Nakon toga njegovi potomci su uzeli prezime Đurašević. Vojvoda Đurađ (→ Đurašević (Crnojević), Đurađ) i njegov brat Lješ (Aleksa) (→ Crnojević, Lješ (Aleksa)) pominju se kao vlastelini → Balše III Balšića. Đurađ je bio oženjen kćerkom albanskog velikaša Koje Zakarije, kao i Balša III, pa su njih dvojica bili pašenozi. Imao je sinove: Đurašina, Kojčina, → Stefana Crnojevića i jednog čije je ime nepoznato. Oni su nakon očeve smrti dijelili vlast, ali je Stefan uspio da 1451. pobijedi braću i da preuzme vlast u Zeti. Stefan je vratio dinastičko prezime Crnojević i zato se smatra osnivačem dinastije Crnojević. Mlečani su ga priznali za „vrhovnog vojvodu Zete”. Stefan je bio oženjen Marijom, kćerkom albanskog vlastelina → Ivana Kastriota. Imao je sinove Đurađa i → Ivana Crnojevića. Stefan je umro krajem 1464. ili početkom 1465. godine. Naslijedio ga je mlađi sin Ivan jer je njegov stariji sin Đurađ poginuo u sukobu sa Osmanlijama na Ćemovskom polju. Ivanova prva supruga je bila Gojsava, kćerka albanskog velikaša Đorđa Arijanita Komnina. Kada je umrla 1469, Ivan je za drugu ženu uzeo Maru (→ Mara Crnojević), kćerku hercega → Stefana Vukčića Kosače. Ivan je imao tri sina: → Đurađa (Đurđa) Crnojevića, → Stefana Crnojevića i Stanišu (→ Crnojević, Skenderbeg (Staniša)) i dvije kćerke čija su imena nepoznata. Staniša je 1485. otišao na Portu u Carigrad, gdje je primio islam i postao Skenderbeg Crnojević. Ivan Crnojević je preminuo u julu 1490. godine. Naslijedio ga je najstariji sin Đurađ. Njegova prva žena je bila Jelena, kćerka albanskog plemića Karla Musakija. Potom se Đurađ 1490. oženio Jelisavetom, kćerkom mletačkog plemića Antonija Erica. Imao je tri sina: Solomona, Konstantina i Ivana, i tri kćerke: Antoniju i dvije čija su imena nepoznata. Đurađ je pod sultanovim ultimatumom morao da napusti Crnu Goru 1496. godine. S porodicom je otišao u Veneciju. Time je Crna Gora faktički pala pod osmansku vlast, iako je do 1499. u upravljanju Crnom Gorom u ime osmanske vlasti učestvovao i Stefan Crnojević. Tada je i on morao da napusti Crnu Goru, dok je prema jednoj verziji Stefan nastavio život kao monah u Manastiru Sv. Nikole na Vranjini. Đurađ je tajno i bez porodice pobjegao iz Venecije i preko → Skadra otišao u Carigrad kod sultana 1500. godine. Sultan je Đurađev povratak u Crnu Goru uslovio povratkom njegove porodice iz Venecije, što Đurađ nije mogao da uradi. Potom je sultan Đurađu dodijelio timar (posjed) u Anadoliji, gdje se Đurađ posljednji put pominje 1514. godine. Njegovi potomoci su umrli u izgnanstvu. Solomon je poginuo u borbi protiv Osmanlija u Mađarskoj 1521. godine. Skenderbeg (Staniša) Crnojević je od 1513. do 1530. upravljao posebnim Crnogorskim sandžakom. Iako je bio osmanski sandžakbeg, on je čuvao dinastičku i državnu tradiciju Crnojevića i Crne Gore. Njegov dvor je bio u → Žabljaku Crnojevića. Titulisao se kao sandžak crnogorski i „vsoj dioklitijskoj zemlji gospodin”. Na njegovom pečatu nalazio se dvoglavi orao Crnojevića. Umro je oko 1530, nakon čega je ukinut i Crnogorski sandžak. S njegovom smrću nestao je posljednji predstavnik dinastije Crnojević.
Literatura: Istorija Crne Gore, knj. 2, tom 2, Titograd, 1970; Đ. Borozan, Crnogorske dinastije Vojislavljevići, Balšići, Crnojevići, Cetinje, 2015.
D. Papović