Ustav za Knjaževinu Crnu Goru od 1905, ustav donesen 6/19. decembra 1905. i prvi crnogorski ustav. Predstavljao je jednostrani akt knjaza → Nikole I Petrovića Njegoša kojim je ograničio svoju do tada apsolutnu vlast, te stoga spada u red oktroisanih ustava. Nije imao preambulu, struktuiran je u petnaest djelova i imao je ukupno 222 člana. Na knjaževu odluku da podari ustav uticali su unutrašnji i spoljnji razlozi. Na unutrašnjem planu rasla je građanska i politička svijest, primjetan je bio sve veći otpor knjaževom apsolutizmu, a nazirali su se i obrisi stranačkog života koji su kanalisali i jačali ideju o ograničavanju vlasti knjaza Nikole. Okolnosti na međunarodnom planu ukazivale su knjazu na neophodnost donošenja ustava. Nakon donošenja francuskog ustava od 1791, kao prvog pisanog ustava u Evropi, era pisane ustavnosti generisala je donošenje ustavnih kodifikacija i na Balkanu, pa je Crna Gora na početku XX vijeka ostala gotovo jedina država u Evropi bez ustava, a knjaz Nikola jedini vladar uz ruskog cara i turskog sultana koji nije bio ograničen ustavom. Primoran tim okolnostima, knjaz Nikola je želio evropskim načelima modernizovati patrijarhalnu Crnu Goru darujući joj ustav, za koji je smatrao da će mu dati međunarodnu legitimaciju kao utemeljivaču crnogorske ustavnosti i da će njime utišati narastajuće nezadovoljstvo njegovom apsolutističkom vladavinom. Istovremeno je smatrao da će to zapravo biti nominalni ustav koji neće ugrožavati njegovu vlast. Iako je u Proglasu narodu crnogorskome (Lučindanska proklamacija), oktobra 1905, najavio donošenje ustava koji će biti zajedničko djelo njega i Narodne skupštine, sve što je Skupština, čiji je mandat bio do kraja tekuće godine, trebalo da uradi, bilo je da, bez rasprave i odlučivanja, sasluša šta knjaz ima da kaže. Stoga je Ustav od 1905. oktroisani ustav, što je pravilo i kod drugih apsolutnih monarhija koje su donosile svoje prve ustave. Prijedlog ustava za Knjaževinu Crnu Goru, koji se neznatno razlikovao od usvojenog teksta, djelo je knjaževog prijatelja Stevana Ćurčića, novinara i političara iz Beograda, što je bio razlog manjka originalnosti i recepcije rješenja iz srpskih ustava. Kritičari Ustava su mišljenja da je on predstavljao blago modifikovani, nedemokratski Ustav Srbije od 1869. ili tzv. Namjesnički ustav, što bi značilo da je Ustav od 1905. gotovo pola vijeka zaostajao za tadašnjim tokovima evropske ustavnosti. No, može se reći da se konceptualno i sadržinski prepoznaje veći uticaj rješenja modernijeg, Ustava za Kraljevinu Srbiju od 1903, te da je po sadržini ustava Crna Gora mnogo manje zaostajala negoli što je u tom momentu zaostajala u pogledu ekonomskog, obrazovnog i kulturnog stepena razvitka u odnosu na evropske države. Ustavom od 1905. Crna Gora je postala ustavna, ali ne suštinski i parlamentarna monarhija, već je to bila samo simbolički. Ustanovljen je sistem organizacije vlasti baziran na nedosljedno izvedenoj podjeli vlasti na zakonodavnu, izvršnu i sudsku, s obzirom na širinu knjaževih prerogativa, prvenstveno prema Skupštini. Ustanovljavanjem Narodne skupštine (umjesto arhaičnih narodnih zborova, sastanaka i vijeća) sa kojom knjaz dijeli zakonodavnu vlast, prestaje period u kojem je crnogorski vladar bio neograničen pri donošenju normativnih akata, pa više nijedan zakon bez pristanka Narodne skupštine nije mogao biti donesen, ukinut niti izmijenjen. Međutim, pored činjenice da po Ustavu od 1905. knjaz dijeli zakonodavnu vlast sa Narodnom skupštinom, ne postoji ravnoteža među njima jer Skupština nema pravo predlaganja zakona, već knjaz, odnosno njegova vlada, iako Skupština ima pravo da mijenja vladine prijedloge zakona. U slučaju unutrašnje ili spoljnje opasnosti po bezbjednost zemlje, u slučaju da se Skupština nije mogla sastati, knjaz je na prijedlog Ministarskog savjeta mogao donijeti naredbe sa zakonskom snagom, bez obaveze da ih po proteku vanrednih okolnosti podnese Skupštini na odobrenje. Dovoljno je bilo samo da ih saopšti, a Skupština ih je imala primiti k znanju, što jasno odiše apsolutizmom, ali i mogućnošću zloupotrebe. Knjaz je imao i pravo apsolutnog veta u vidu odbijanja da proglasi u parlamentu donesen zakon, bez čega nijedan zakon nije mogao stupiti na snagu. Knjaz je sazivao, otvarao, odlagao, a imao je i pravo raspuštanja Narodne skupštine (istina uz ministarski premapotpis) kao snažno sredstvo disciplinovanja poslanika. Pored poslanika koji su neposredno birani na osnovu opšteg i jednakog prava glasa, postojali su poslanici po položaju i to: mitropolit crnogorski, poglavari katoličke i islamske vjerske zajednice, predsjednik i članovi Državnog savjeta, predsjednik Velikog suda, predsjednik Glavne državne kontrole i tri brigadira koje imenuje knjaz. Ipak, ne može se govoriti o antidemokratskom karakteru tzv. virilnih poslanika putem kojih bi se vršila majorizacija nad poslanicima koje narod bira, s obzirom na to da je njihov broj bio tek 14, odnosno petina ukupnog broja poslanika, već je cilj prvenstveno bio ulazak u parlament više učenijih ljudi koji bi mogli kvalitetnije vršiti zakonodavnu aktivnost. Iz navedenog proizlazi da knjaževa vlast suštinski nije bila ograničena parlamentom, već samo Ustavom. Knjaz se nalazio na čelu izvršne vlasti, a Vlada nije bila politički odgovorna Skupštini, već knjazu. Ministre je postavljao i razrješavao knjaz, a ne Skupština, što znači da ministarska odgovornost (politička) kao karakteristika parlamentarnog sistema nije postojala, iako su postojala poslanička pitanja, interpelacije kao oblici kontrole izvršne vlasti. Skupština je imala pravo donošenja budžeta, ali bez prava da odlučuje o njegovoj sadržini. Morala je usvojiti podneseni predlog (u protivnom bi bila raspuštena), te nije mogla neusvajanjem budžeta oboriti Vladu, što je karakteristika parlamentarnog režima. Knjaz više nije vršio sudsku vlast, već sudovi na osnovu zakona, ali je knjaz imao pravo predlaganja sudija. Stoga se može zaključiti da je knjaz, iako formalno ograničen Ustavom, u suštini još uvijek kontrolisao sve tri grane vlasti. Donošenjem Ustava, građani Crne Gore su od podanika postali politički subjekti. Pasivno biračko pravo jeste bilo suženo propisivanjem imovinskog cenzusa u vidu plaćanja državi poreza ili dacije od najmanje 15 kruna godišnje, ali aktivno biračko pravo nije, već je bilo opšte, za razliku od Ustava Srbije od 1903. Ustavom je predviđen slobodan poslanički mandat imajući u vidu da su poslanici predstavljali cijeli narod, a da birači nijesu mogli davati obavezujuće instrukcije poslanicima niti ih opozvati. Izbori su bili neposredni, ali tajnost glasanja nije bila propisana, što je otvaralo mogućnost javnog glasanja u praksi, čime je bila dovedena u pitanje sloboda i demokratski karakter odlučivanja građana. Državni savjet, koji je ustanovljen 1879, Ustav od 1905. je ustrojio kao najviše administrativno tijelo sa ustavno-sudskim i upravno-sudskim, te ingerencijama konsultativne prirode prema nosiocima zakonodavne i izvršne vlasti. Imao je šest članova koje je imenovao knjaz. Glavna državna kontrola je još jedna institucija koja datira iz predustavnog perioda. Njene članove je, po Ustavu, birala Skupština sa liste koju je sastavljao Državni savjet, a bavila se kontrolom državnih finansija. Paleta Ustavom garantovanih ljudskih prava i sloboda sadržinski je odgovarala evropskim demokratskim državama, a u pogledu vjerskih sloboda, Ustav od 1905. je prednjačio u balkanskim okvirima. Proklamovanje jednakosti pred zakonom, načela legaliteta, prezumpcije nevinosti, garantovanja svojine, slobode govora, savjesti, udruživanja, štampe – vodilo je ka reduciranju knjaževog apsolutizma, ali je istovremeno klauzulom „u skladu sa zakonom” Ustav ostavljao mogućnost sužavanja njihovog dejstva zakonom. Prijedlog za promjenu Ustava mogao je podnijeti ne samo knjaz, već i Skupština, a procedura ustavne revizije podrazumijevala je dvotrećinsku većinu od prisutnih poslanika i potvrdu odluke od dvije uzastopne redovne Skupštine, što ga svrstava u kategoriju čvrstih ustava i pored propisivanja većine od dvije trećine od prisutnih, a ne od ukupnog broja poslanika, što je bio tadašnji standard. Između Ustava za Knjaževinu Crnu Goru, kao prvog ustava apsolutne monarhije, i njegovih savremenika nije bilo većeg demokratskog raskoraka. Osim rješenja kojima je okrnjena zakonodavna nadležnost Narodne skupštine u korist knjaza i nepostojanja odgovornosti Vlade u Skupštini, Ustav je sadržinski bio u skladu sa demokratskim standardima tog vremena. Odgovarao je potrebama Crne Gore s početka XX vijeka uključivši državu i društvo u savremene ustavne tokove.