Diplomatska služba Knjaževine Crne Gore. Zvaničnim međunarodnim priznanjem Crne Gore (1878), stvoreni su uslovi za organizovanje diplomatske službe i uspostavljanje zvaničnih odnosa Knjaževine Crne Gore sa drugim državama. Crna Gora je, i prije formalnog potvrđivanja nezavisnosti, kroz različite forme održavala diplomatske kontakte sa drugim državama i njihovim predstavnicima. Preduslovi za institucionalizaciju i organizovanje diplomatske službe stvoreni su nakon proglašenja Crne Gore za knjaževinu 1852. godine. U tom trenutku, Crna Gora nije imala nijednu zvaničnu instituciju diplomatskog karaktera. Jedini predstavnik Crne Gore sa ograničenim atributima diplomatskog predstavnika bio je crnogorski agent u Kotoru (→ Crnogorska trgovačka agencija u Kotoru), koji je obavljao neke konzularne poslove. U vrijeme knjaza → Danila I Petrovića Njegoša dolazi i do imenovanja crnogorskog predstavnika u Carigradu (1854), tzv. → hrvat-baše (arvat-baše), koji je predstavljao i zastupao mnogobrojnu koloniju crnogorskih radnika u osmanskoj prijestonici. Nastavljajući tradiciju svojih prethodnika, knjaz Danilo je kao apsolutni vladar vodio i spoljnu politiku Crne Gore. Potpunu kontrolu nad spoljnom politikom imao je i knjaz → Nikola I Petrović Njegoš. Za vođenje administrativnih poslova u oblasti spoljne politike, formirana je 1874. Kancelarija za spoljne poslove (→ Knjaževska kancelarija za spoljne poslove), u okviru institucije Senata.

Međunarodnim priznanjem stvoreni su preduslovi i za uspostavljanje zvaničnih diplomatskih odnosa sa drugim državama. Tokom 1878. uspostavljeni su diplomatski odnosi sa Rusijom, a naredne godine sa Francuskom, Austrougarskom, Velikom Britanijom, Osmanskim carstvom i Italijom. Uslijedilo je uspostavljanje diplomatskih odnosa i sa drugim državama: Grčkom (1881), Srbijom (1897), Bugarskom (1897), SAD (1905) i Njemačkom (1906).

Potvrđivanjem međunarodnog subjektiviteta i prava na uspostavljanje diplomatskih odnosa sa drugim državama, nametnulo se pitanje formiranja službe koja će se baviti tim segmentom državnih poslova. Formiranje novih institucija započeće reformom državne uprave iz marta 1879. godine. Tada je ukinut Senat, čiji je dio bila i Kancelarija za spoljne poslove, a formirano je Ministarstvo sa šest odjeljenja, od kojih je jedno bilo za spoljne poslove. Ova odjeljenja funkcionisala su kao ministarstva, što je formalizovano njihovim nazivom (→ Ministarstvo inostranih djela Knjaževine Crne Gore) i unutrašnjom organizacijom. Prvi ministar inostranih djela Knjaževine Crne Gore bio je vojvoda → Stanko Radonjić, dotadašnji šef Kancelarije za spoljne poslove. Zbog Radonjićevog imenovanja za diplomatskog predstavnika Crne Gore u Carigradu (1879), dužnost ministra inostranih djela zakratko će obavljati ministar unutrašnjih poslova → Mašo Vrbica. Nakon povratka iz Carigrada, Radonjić će dužnost ministra obavljati do 1889. godine. Od 1890. ministar inostranih djela je vojvoda → Gavro Vuković. On će na ovoj dužnosti ostati do 1905. godine. Nakon Vukovića, ministri inostranih djela Knjaževine Crne Gore bili su: → Lazar Mijušković (1905–1906), → Marko Radulović (1906–1907), → Andrija Radović (1907) i → Lazar Tomanović (1907–1911).

Prema podacima iz 1897, u Ministarstvu inostranih djela Knjaževine Crne Gore, osim ministra, bila su zaposlena dva sekretara. Diplomatsko-konzularna mreža Knjaževine Crne Gore u tom periodu imala je predstavnike u pet država. U Osmanskom carstvu, poslanika u Carigradu (→ Mitar Bakić) i konzula u Skadru (Lazar Mijušković); u Austrougarskom carstvu, konzula u Trstu (Dušan Ristić) i trgovačkog agenta u Kotoru (→ Petar Ramadanović); u Italiji, konzulate u: Napulju (Đ. Karamijelo), Kataniji (Marko Patrijarka), Bariju (Đuzepe Skorcija) i Đenovi (Jeron Markiz); u Francuskoj, konzulate u: Parizu (Pavle Melon) i Avru (Karlo Žakmen), kao i konzulat na Malti (→ Gustav Golšer), koja je bila u sastavu Britanske imperije. U okviru Ministarstva, krajem XIX vijeka nalazila su se i tri pogranična komesarijata (→ Pogranični politički komesarijat): za Kosovski sandžak, na čijem je čelu bio brigadir Lakić Vojvodić; za Bosnu i Hercegovinu, na čijem je čelu bio Niko Tatar; za Albaniju, na čijem je čelu bio kapetan Milovan Džaković.

Osnovni problem diplomatske službe Knjaževine Crne Gore bila su finansijska ograničenja, koja nijesu dozvoljavala širenje diplomatske mreže. Izuzimajući konzulate u Kotoru i Skadru (→ Crnogorski konzulat u Skadru), koji formalno nijesu imali status diplomatskog predstavništva, Knjaževina Crna Gora imala je samo jedno diplomatsko predstavništvo – ono u Carigradu (→ Crnogorsko poslanstvo u Carigradu), koje je funkcionisalo od septembra 1879. do oktobra 1912. godine. U međuvremenu, zbog velikog broja crnogorskih pomoraca koji su se zapošljavali u Trstu, kao i vezâ sa italijanskim kompanijama, konzularna mreža proširena je na Trst (1889) i Rim (1896), preko koga je uspostavljena komunikacija sa mnogim italijanskim kompanijama koje su krajem XIX i početkom XX vijeka investirale u Crnu Goru. U ovom periodu dolazi i do otvaranja velikog broja počasnih konzulata (→ Počasni konzuli Crne Gore), na čijem čelu se nalaze uspješni pojedinci, strani državljani iz tih sredina, koji su zastupali interese Crne Gore.

Dodatno unapređenje diplomatske službe uslijediće krajem 1902. donošenjem Zakona o Knjaževskoj vladi i Državnom savjetu, koji je stupio na snagu 1. januara 1903. godine. Ovim zakonom ustanovljeno je Ministarstvo inostranih djela, kao poseban organ u okviru Vlade (→ Crnogorska vlada / Ministarski savjet Knjaževine/Kraljevine Crne Gore (1879–1916)). Po istom zakonskom tekstu, ministra je imenovao knjaz, a članom 16 precizno su definisane i nadležnosti Ministarstva: zastupanje Crne Gore u inostranstvu, diplomatska prepiska, razne forme diplomatskih pregovora, audijencije stranih poslanika, protokol, izdavanje i kontrola pasoša i niz drugih sličnih poslova. Dio diplomatskih nadležnosti definisao je i Ustav Knjaževine Crne Gore iz 1905, koji je proširio nadležnost vođenja vanjskih poslova i na druge institucije. Ustavnim rješenjima, osim Ministarstva inostranih djela, dio nadležnosti u vođenju spoljne politike dobili su i Narodna skupština (→ Skupština Crne Gore) (kontrola sprovođenja spoljne politike i ratifikacija međunarodnih ugovora) i Državni savjet (odobravanje prijema u crnogorsko državljanstvo). Ustav je potvrdio praksu iz prethodnog perioda, po kojoj je crnogorski knjaz zastupao zemlju u svim odnosima sa stranim državama, oglašavao rat i zaključivao ugovore o miru.

Prema podacima iz 1908, u Ministarstvu inostranih djela, osim ministra (Lazar Tomanović), radila su dva državna sekretara (Ilija Vuletić, → Dušan Drecun) i načelnik Ministarstva (→ Svetislav Slavo Ramadanović). U okviru Ministarstva funkcionisao je i politički komesarijat prema Kosovskom vilajetu, na čijem čelu je bio komandir Radomir Vešović, dok je administrativne poslove u komesarijatu obavljao sekretar Gavro Protić. Drugi politički komesarijat prema Novopazarskom sandžaku vodio je komandir Vule Knežević.

Diplomatska služba Knjaževine Crne Gore u inostranstvu, prema podacima iz 1908, sastojala se od jednog diplomatskog predstavništva, tri konzulata i 20 počasnih konzulata. Jedino zvanično diplomatsko predstavništvo Crne Gore u tom periodu bilo je u Carigradu (→ Dušan Gregović – otpravnik poslova). Crnogorski konzulati bili su smješteni u Skadru (→ Petar Plamenac) i Rimu (→ Evgenije Popović), a u tom rangu nalazilo se i trgovačko predstavništvo u Kotoru (→ Veljko Ramadanović). Mreža počasnih konzulata obuhvatala je 11 ovakvih predstavništava u Italiji, šest u Francuskoj, dva u Belgiji i jedan u Britaniji, odnosno Malti. Počasni konzulati u Italiji nalazili su se u: Kataniji (Marko Patrijarka), Đenovi (J. Ferari), Veneciji (J. Fađoni), Brindiziju (E. D. Ipoaito), Torinu (J. Ferari), Milanu (A. Karminati), Napulju (Đ. Karamijelo), Bariju (G. Kalo), Rimu (vicekonzul Š. Skoti), Bordigeri (vicekonzul V. Arigo) i još jedan počasni konzulat u Bariju (vicekonzul E. Ficaroti). Knjaževina Crna Gora imala je u Francuskoj šest počasnih konzulata, dva u Parizu (Pavle Melon i → Luj Brine), Avru (Karlo Žakmen), Marselju (Anri Lucati i vicekonzul Anri Deplas) i Nici (Š. Grimaldi). Dva počasna konzulata bila su na teritoriji Belgije, u Briselu (Teodor Hoen) i Antverpenu (Oton Frank), kao i počasni konzulat na Malti (Gustav Golšer), koja je ulazila u sastav Velike Britanije.