Grafika XX v. Na prostoru Crne Gore grafika ima viševjekovnu tradiciju (→ Crnojevića štamparija, XV v.), ali ne i likovni kontinuitet, koji je bio prekinut zbog nepovoljnih političkih i društveno-ekonomskih prilika u zemlji. U interludiju do XX v. ona se javlja u iluminacijama knjiga (→ Božidara Vukovića Podgoričanina, XVI v.) i kao samostalan medij likovno-estetskog profila, čiji su autori stranci i izvanjci koji su grafičke listove (bakropisi, bakrorezi) realizovali na osnovu skica, crteža i fotografija nastalih za vrijeme boravka u Crnoj Gori (druga polovina XIX v.), ili prilikom posjeta crnogorskih suverena drugim zemljama (→ Anastas Jovanović, portret Petra II Petrovića Njegoša). U prvoj polovini XX v. sociološke prilike i nedostatak urbanizovane kulture, kao preduslov razvijanja grafike kao medija zaživjelog u umjetničkoj praksi Evrope toga vremena, uslovili su pojavu malog broja umjetnika-slikara koji se u Crnoj Gori bave grafikom. → Ilija Šobajić, pored crteža, radi grafike u realističkom maniru, na kojima je kroz motivski sadržaj eksplicirao sociološko-antropološke osobenosti zavičajnog podneblja; slikar → Savo Vujović uradio je mapu grafika Motivi iz Crne Gore (Cetinje, 1926), a u šestoj deceniji crno-bijelim geometrizovanim formama i fasetama usložnjavao oblike u maniru neokubističkog izraza, kao jedan od rijetkih umjetnika na našim prostorima koji je njegovao ovaj stilski izraz pogodan za grafiku konstruktivno-strukturalne geometrizacije. Tridesetih godina XX v. crnogorski umjetnici, koji su se pored slikarstva bavili grafikom, žive i stvaraju van Crne Gore (u Beogradu): → Mirko Kujačić i → Ivan Lučev. Ovi lijevo orijentisani umjetnici pripadali su ilegalnoj grupi „Život” i bili istaknuti predstavnici jugoslovenske socijalne grafike. Grafička mapa Ribari (1934) M. Kujačića (crno-bijeli linorezi i drvorezi) spada u antologijsko djelo jugoslovenske socijalne umjetnosti. Nakon II svj. rata, prijeratna socijalna grafika napravila je prirodan iskorak prema socrealizmu, prilagođavajući se tada vladajućim ideološkim i kulturnim „modelima”. U ovom periodu ona je bila u funkciji propagandnog materijala i štampe. Njen predstavnik bio je → Anton Tonći Lukateli, koji je autor ciklusa crno-bijelih linoreza sa ratnom tematikom i grafičkih listova koje realizuje ekspresivnim linearizmom, a koji su bili namijenjeni za ilustracije štampanih medija: Partizanska riječ i Pobjeda, u kojoj šezdesetih godina grafike sa temom pejzaža prezentuje slikarka → Ksenija Vujović-Tošić. Značajan pomak u razvoju uslijedio je nakon osnivanja Škole likovnih umjetnosti (Cetinje, Herceg Novi, 1947/48), kada se kao predmet izučava grafika / primijenjena grafika (prof. S. Vujović i D. Petrić). Nakon završene škole, za grafiku (u boji) se opredjeljuju: → Petar Martinović i → Milenko Žarković, koji se u početku bave čistim oblicima, realističkim motivima intimističkog prosedea (pejzaži, narativna figuacija), koji kasnije dobijaju simboličku i asocijativno-asptraktnu konotaciju. Grafiku sedme i osme decenije XX v. karakterišu recidivi preuzeti iz prijeratne i poslijeratne likovne prakse, intimističke i socijalno-propagandne umjetnosti i djela umjerenog modernizma, koja će vremenom otvoriti prostor grafici proširenog značenja. U ovom periodu izdvaja se kreativni opus kompleksnog djela umjetnika međunarodne reputacije slikara-grafičara: → Mila Milunovića, → Miodraga Dada Đurića, → Marija Maskarelija, nešto kasnije i → Dimitrija Popovića, koji su u domenu klasičnog, nadrealnog, fantastičnog, ekspresionističkog otvorili novo poglavlje u genezi crnogorske grafike. Značajan momenat u njenim razvojnim putevima predstavlja otvaranje odsjeka Grafika na FLU na Cetinju (1988), u okviru kojeg je oformljena zbirka (na inicijativu prof. A. Burić), koja pruža uvid u rad mladih stvaralaca, od kojih su mnogi doprinijeli njenoj uspješnoj popularizaciji i prezentaciji na međunarodnoj sceni. Profesori na ovom odsjeku i njegovi osnivači su imanentni majstori grafike: → Đeljoš Đokaj, koji čvrstu kompaktnu kompoziciju od ekspresivno postavljenih organskih i ornamentalnih formi simboličkog i folklorno-etnografskog nasljeđa razvija u pravcu nadrealne fantastike – metafizike; → Jakov Đuričić reduciranim asocijativno-apstraktnim znakovnim i simboličkim predstavama poetizuje magiju genius loci; → Anka Burić, u domenu klasične grafike, monotipije, frotaža, „arheografike”, eksperimentalne grafike, simbolima, psihogramima, ideogramima – samosvojnim mitologemima, traga za konstantom – vremenom, koja određuje njen odnos prema zavičaju, prirodi, ljudskim civilizacijama; prof. → Mile Grozdanić, osnivač odsjeka Grafički dizajn, u domenu lirske apstrakcije eksperimentiše sa novim tehničkim i tehnološkim mogućnostima grafike. Od devedesetih godina grafika je našla svoje mjesto u „interaktivnom prožimanju kulturnih inovacija, vremena i društva”, kao jedan od faktora koji omogućava razumijevanje svih vidova komunikacije savremene umjetnosti XX i XXI v. Medijske granice se otvaraju u skladu sa recentnom scenom i aktuelnim dešavanjima u Evropi i Americi, što je grafici dalo posebno mjesto na području vizuelnih umjetnosti, u kontekstu novih medija, inovantnih tehnoloških postupaka i promijenjenih estetskih vrijednosti. U duhu vremena, crnogorski umjetnici aktueliziju problemska pitanja angažovane umjetnosti, što situira grafiku u samo središte dešavanja na svjetskoj umjetničkoj sceni. Njeni protagonisti, kroz različite likovno-estetske i postmoderne iskazne forme, prezentuju lični stav prema dešavanjima kod nas i u svijetu, polazeći od sociološko-antropološke psihologije urbanog potrošačkog društva (→ Vesna Bošković, Irena Lagator-Pejović, → Igor Rakčević, → Admir Bambur, → Ozana Brković). Motivskim i idejnim sadržajem u kontekstu perceptivno-meditativnog (I. Hadžić, → Marija Kapisoda), znakovno-apstraktnog (→ Vasilije Vasko Lipovac, → Veljo Stanišić), simboličko-semantičkog (→ Vlatko Vuković, → Petar Delijević, → Jelena Jovančov), ekspresivno-dramatičnog (→ Zoran Bulatović), eksperimentisanjem u procesu izvođenja sa akcentom na ekspresiji i strukturi raznorodnih materijala (A. Burić, → Olivija Ivanović-Strugar, → Mirko Toljić, → Milena Živković, → Jovo Petričević) grafika predstavlja fleksibilnu likovnu disciplinu otvorenu za sve inovacije savremene umjetničke prakse. Formalna odstupanja mogu se evidentirati u velikim ili minijaturnim formatima, na instalacijama, objektima (→ Milica Janković), ilustracijama, stripovima, digital-printovima (→ Novica Kovač, → Ilija Nikčević), primijenjenoj grafici – dizajnu. Savremeni crnogorski grafičari svoja stvaralačka interesovanja izražavaju kroz forme modernog i postmodernog, multimedijalnog, multioriginalnog prosedea. U duhu vremena, oni pokazuju fleksibilnost i smjelost u prihvatanju inovacija, kako u formalnom, perceptivnom, kognitivnom, idejnom smislu, tako i u tehničko-tehnološkom eksperimentisanju i pomjeranju tradicionalnih konstanti: pitanje autorskog otiska, originala, tiraža. Kao samosvojno orijentisane individualnosti, pokazuju slobodu izbora u kontekstu očuvanja tradicionalnih grafičkih tehnika – duboka štampa, visoka štampa, ravna štampa, serigrafije, monotipije, papirotisak, kombinovane tehnike i kolografije, koje obogaćuju likovnim traženjima i kombinacijama klasičnih i savremenih materijala, kao i primjenom novih tehničko-tehnoloških sredstava, kojima pomjeraju disciplinarne karakteristike grafike. Vještina manuelnog u postizanju „estetskih vrijednosti” zamjenjuje se upotrebom inovativnih modernih tehnologija, prije svega, kompjuterskom (digitalnom) grafikom. Računar kao alatka – „matrica”, zamjenjuje fizičku „tvrdu” matricu, a klasični otisak digitalni print. Značajna ostvarenja na polju grafike postižu se sve popularnijom kombinacijom sa fotografijom koja se štampa/„otiskuje” na grafičkom listu – foto-grafike. U crnogorskoj kao i u svjetskoj umjetnosti grafika, koja ima viševjekovnu tradiciju, predstavlja značajnu, nekad i nezamjenljivu kariku, koja povezuje i „prožima sva područja likovne umjetnosti”.