Ilija Šobajić, Crnogorac sa čibukom, NMCG, Cetinje
Ilija Šobajić, Drevni Onogošt, NMCG, Cetinje
Šobajić, Ilija, crtač (Danilovgrad, 1876 – Beograd, 1953). Nakon završene Realne gimnazije u Beogradu, odlazi, uz blagoslov knjaza Nikole, na studije na Akademiji umjetnosti u Beču (1896–1901). Krajem studija, postaje laureat Profesorskog savjeta Akademije za studije akta i priređuje prvu samostalnu izložbu. Analitičkim i receptivnim duhom, nošen stvaralačkim zanosom i intelektualnom radoznalošću, odlazi na studijsko putovanje po Italiji, Holandiji, Belgiji, Engleskoj, Rusiji i Francukoj. Ostaje u Parizu i završava Veliku školu lijepih umjetnosti (1901–1905). Na ovoj instituciji dogmatsko-konvencionalnog ustrojstva, posvetio se kultivizaciji grafičke tehnike i crtačkoj rafiniranosti. Njegovom temperamentu posve konvenira formula nastavnog akademizma, kojoj će ostati do kraja vjeran. Zarana ustanovljen daltonizam lišio ga je slikarske izražajne forme. Za vrijeme profesure na Cetinju (1905–1914), u gimnaziji, Ženskom institutu i Bogoslovsko-učiteljskoj školi, predaje crtanje i kaligrafiju. Uz to, za potrebe crnogorske države radi nacrte za poštanske marke, novac, svakovrsne medalje i spomenice. Intenzivno stvara i priređuje izložbu anatomskih studija, za koju je 1906. odlikovan Ordenom knjaza Danila I petog stepena, a 1914. nagrađen je istim Ordenom IV stepena za cjelovito umjetničko postignuće, te ruskim Ordenom Sv. Stanislava III stepena. Između dva rata (1919–1933) nakratko je bio prof. Prve muške gimnazije, a zatim Umetničke škole u Beogradu, sve do penzionisanja. Za sve te godine predavao je Večernji akt. Godine 1926. priređena mu je u Beogradu velika samostalna izložba. Autorovo djelo, konzistentno u tehničkom pogledu, dâ se kategorizovati u dva tematsko-hronološka ciklusa. Prvi opus ekspliciran je radom na aktu. To je obimna zbirka minucioznih anatomskih studija. U drugom, tematsko-motivski krug se proširuje serijom pejzaža, portreta i kompozicija. Arhetipnost crnogorskog pejzaža opsesivno ga je privlačila. Ruševne citadele, vedute drevnih varoši, mostovi i bogomolje, lajtmotiv su njegovih verističkih kreacija, u osnovi deskriptivnih, do gotovo topografske preciznosti. Pejzaži, motivima najvećma situirani u ambijent drevnog Nikšića (Onogošta), imaju jedan osoben lirsko-melanholični tonalitet. Perfekcionizam u vjernom transponovanju realiteta esencija je radova sa temama iz folklornog konteksta, te onih koji tretiraju reljefne fizionomije crnogorskih ratnika i sugestivne likove žena domodržica. Figure su često date u tradicionalnoj nacionalnoj nošnji, koja je, uz sve rekvizite, precizno modelirana, tako da radovi dobijaju i određen etnografski karakter (Crnogorac na straži; Crnogorci; Uz ognjište; Ranjeni Crnogorac; Durmitorski čibukaš i dr.). U dobu životne zrelosti i stvaralačkog krešenda, magijskom snagom ga je zaokupio Gorski vijenac. Likovne transkripcije motiva i likova iz zavjetnog nacionalnog eposa (san Vuka Mandušića, Sestra Batrićeva i dr.) više su crtačke replike – skice nego cjelovite kompozicije. Romantična zanesenost temom bila je nedovoljna, a akademsko-realistički tretman ograničavajući da se izraze istorijsko-etički i filozofsko-metafizički slojevi Njegoševa djela. Njegova ostavština nalazi se u Nikšiću.
Literatura: A. Zadrima, „Ilija Šobajić”, Stvaranje, Cetinje, 1953; A. Kapičić, Umjetnička zbirka Državnog muzeja na Cetinju, Cetinje, 1999; N. Martinović, U sazvežđu duha – Šobajići: Maksim, Bekica, Branko, Ilija, Simo i Petar, Nikšić, 2009. N. Martinović