Anastas Jovanović, Knjaz Danilo, 1853.
Jovanović, Anastas, srp. slikar i litograf (Vraca, Bugarska, 1817 – Beograd, 1899). Štamparski zanat učio je u Beogradu. U Beč je došao 1838. da studira drvorez i bakrorez; napušta ga 1858, zajedno sa Obrenovićima kojima je bio posve odan i zbog kojih je ostao u emigraciji za vrijeme vlade ustavobranitelja (1842–1858). Po povratku u Beograd, bio je i maršal dvora. Poslije pogibije kneza Mihaila (1868), bavi se isključivo umjetnošću. „Bečko doba” predstavlja najplodniji period u njegovoj umjetničkoj biografiji. Umjetničku reputaciju stekao je kao litograf. Godine 1840. nabavlja fotografski objektiv i počinje da se bavi tek otkrivenom fotografijom. Ostavio je preko 200 litografija, uglavnom portreta znamenitih istorijskih ličnosti i savremenika. Jedan je od istaknutih crtača u srpskoj umjetnosti XIX v. Njegove veze sa Crnom Gorom i Crnogorcima datiraju iz vremena Njegoševa boravka u Beču, u zimu 1846/47. Tu zimu Njegoš je proveo u austrijskoj prijestonici radi štampanja Gorskog vijenca. Tom prilikom, najvjerovatnije preko Vuka Karadžića, upoznaje Vladiku i litografiše lik vladike Danila, koji je objavljen uz prvo izdanje Gorskog vijenca. No, utvrđeno je da je „prosto uzeo Njegoša kao model za sliku” rodonačelnika dinastije Petrović Njegoš. To je razumljivo, jer izgled vladike Danila (oko 1670 – 1735) nije mogao znati. Godine 1851. Njegoš je iznova boravio u Beču. Jovanović je bio jedan od rijetkih u čijem se krugu Njegoš, tada već teški bonik, kretao. Iz tog vremena je njegova litografisana slika u narodnom crnogorskom odijelu. Godine 1852. objavio je dvije litografije s likom knjaza Danila (1826–1860), Njegoševog nasljednika. Na portretu iz 1853. predstavio je knjaza Danila u stojećem stavu – u narodnom crnogorskom odijelu, ogrnut dolamom, u lijevoj ruci drži kapu i sablju. Iste godine, Knjaz je ustanovio Orden za nezavisnost Crne Gore. Među prvima van Crne Gore koji je odlikovan ovim ordenom bio je A. Jovanović. Knjaz Danilo, 4/16. III 1854, odlikuje umjetnika, uz obrazloženje da to čini „za one dične trude, koje ste Vašim hudožestvom živopisaca iz istinog rodoljublja na žertvenik svojega otečestva prinijeli i tim iz mrtvih vozdvigli mnoge neumrle naše stare i nove spisatelje i junake”. Uz spomenute radove, ostavio je i autentične portrete – litografije značajnih sudionika političkog života Crne Gore sredinom XIX v.: Pera Tomova Petrovića, Đorđija Petrovića i Stevana Perovića Cuce.
Literatura: Lj. Nikić, „Anastas Jovanović i Crna Gora”, Istorijski zapisi, God. X, Knj. XIII, Cetinje, 1957; A. Kapičić, „Njegošev lik kao inspiracija slikara”, Petar II Petrović Njegoš – djelo i lik, Cetinje, 1993.
N. Martinović