Mirko Kujačić, Moj otac, NMCG, Cetinje

Mirko Kujačić, Kanli kula, 1949, NMCG, Cetinje

Kujačić, Mirko, slikar, grafičar (Kolašin, 2. VII 1901 – Mostar, 8. VIII 1987). Poslije završetka I svj. rata, odlazi u Beograd, gdje upisuje Tehnički i Filozofski fakultet – istorija umjetnosti, i Glumačko-baletsku školu (1923). Nakratko dobija angažman u Narodnom pozorištu. Naredne 1924. upisuje Umetničku školu, kod prof. T. Rosandića, a 1925. odlazi u Pariz i usavršava se na Académie Julian, Académie de la Grand Chaummiére, kao i na kursevima kod vajara Antona Burdela i likovnog pedagoga Andre Lota. Po povratku u Beograd, 1929. pridružuje se grupi „Oblik” i priređuje prvu samostalnu izložbu u Umetničkom paviljonu. Na Cetinju 1930. radi kao scenograf u novoosnovanom Banskom pozorištu. Po povratku u Beograd, 1931. predaje u privatnoj gimnaziji. Bio je član grupe „Život”, a učestvuje i u osnivanju „Nezavisnog salona”. Ponovo je u Parizu 1937. Bio je član grupe „Maison de la culture”. Ratne godine provodi u zatvorima i zarobljeništvu u Italiji. Od 1944. do 1948. živi u Ljubljani, a zatim se vraća u Crnu Goru i predaje na Umjetničkoj školi na Cetinju, a zatim u Herceg Novom (1948–1951) (→ Umjetnička škola u Herceg Novom). Od 1951. živi i stvara u Mostaru, gdje je radio kao scenograf u Narodnom pozorištu i kao direktor Uprave za zaštitu spomeničke kulture za Hercegovinu. Početkom četvrte decenije XX v. nastaje njegova slika Ribari (1930), urađena u maniru žestokog gestualnog i kolorističkog ekspresionizma, kojom je najavio svoje socijalno i političko opredjeljenje, ali i svoj budući stvaralački kredo. U tom periodu uradio je nekoliko kompozicija istog idejnog i likovno-estetskog izraza (Radnici u kamenolomu, 1935). Početak socijalnog slikarstva na jugoslovenskim prostorima tridesetih godina XX v. vezuje se za njegovu izložbu održanu 1932. u Umetničkom paviljonu u Beogradu. Na njoj je, pored slika na platnu, ravnopravno prezentovana uokvirena i uramljena radnička cokula pod nazivom Slika sa cokulom. Na izložbi autor je pročitao Manifest koji će postati idejni rječnik slikara socijalnih tendencija okupljenih oko grupe „Život”. Izdao je 1934. mapu grafika Ribari (21 drvorez i linorez). Nakon rata u Crnoj Gori i mediteranskom ambijentu, slika u duhu poetskog realizma (Moj otac, Kanli kula), kojem će se kasnije vratiti u tzv. mostarskom periodu (1961–1987), gdje na hercegovačkim pejzažima (Mostar, Počitelj, Buna) akvarelskim nabojavanjem stvara lirski intonirane kompozicije. Osim predjela, inspiraciju nalazi u spomenicima kulturno-istorijskog nasljeđa – stećcima, koje objedinjava nazivom Hercegovino, baštino plemenita (Konjanik, 1966; Dobri Radivoje, 1967). Ponovni susret sa A. Lotom u Parizu (1962) utiče na njegov rad, koji karakterišu geometrijska stilizacija, blaga dezintegracija forme i kompozicije i svođenje kolorističkog registra na nekoliko osnovnih tonova (aktovi). Međutim, njegovom likovnom temperamentu odgovarao je ekspresionizam. Nakon kratkih „izleta” u poetski realizam, intimizam, sezanizam i analitički kubizam apstraktne konotacije sedamdesetih godina XX v., u njegovom slikarstvu dominira gestualni, koloristički ekspresionizam, koji karakterišu žustar i širok potez, monohromne varijacije i harmonije ružičastih i violet tonova, i dramatičan unutrašnji pokret koji dovodi do deformacija forme. Tada nastaju ciklusi: Obrazi gorštaka, Goloruki, Zamah, Ovako izgledaju, u kojima likovima Crnogoraca – arhetipskim portretima gorštaka, koji kao da su iznikli iz nekih dalekih narodnih predanja, stvara galeriju portreta koje karakterišu fizionomske i psihološke osobenosti izvornog etničkog identiteta. Izveo je zidne dekoracije u Domu JNA u Ljubljani (freske i mozaike). Bavio se i publicističkim radom („Moj Manifest”, Vreme, Beograd, 1932; Ribari: Dvadesetjedan drvo-linorez Mirka Kujačića, Zadružna štamparija, Beograd, 1934). Samostalne izložbe (izbor): Beograd (1929, 1930, 1932, 1964, 1985), Cetinje (1930, 1985), (Sarajevo, 1931), Pariz (1938), Mostar (retrosp. 1985). Kolektivno je izlagao u zemlji i inostranstvu: Francuska, Italija, Belgija, Čehoslovačka, Poljska, Letonija, Litvanija, Estonija, Mađarska, Bugarska. Izlagao je sa ULUCG-om od 1948. i ULUBiH-om od 1951. Nagrade: I nagrada za plakat na I Beogradskom sajmu, Beograd; Nagrada grada Mostara „14. februar”; Dvadesetsedmojulska nagrada SR Bosne i Hercegovine, Sarajevo; Trinaestojulska nagrada (1981).

Literatura: T. Ujević, „Među jazzom i ciganima (Sjećanje na izložbu M. Kujačića u Beogradu 1930)”, Jadranska pošta, 1930, 90; „Življenopis: Mirko Kujačić”, Umetnost, Ljubljana, 1944–1945, 4–12, 64–67; Grupa autora, Mirko Kujačić: retrospektiva, Društvo likovnih umjetnika Mostara, 1985; Z. G. Jeremić, „Mirko Kujačić”, Ljetopis Galerije ’Most’, Mostar, br. 139, jun – jul, 2001; Lj. Zeković, „Kujačić Mirko”, Leksikon crnogorskih umjetnika, 1945–2001, Podgorica, 2001, 120–122; N. Vujošević, „Mirko Kujačić”, Memento, crnogorska moderna umjetnost, drugo dopunjeno izdanje, Podgorica, 2016, 123–127.

Lj. Zeković