Miodrag Dado Đurić, Gammogonie, 2003, Le Cidre de Saint-Luc (Svadba), 1993–2002, NMCG, Cetinje

Miodrag Dado Đurić, Smak svijeta, 1955–1956, NMCG, Cetinje

Miodrag Dado Đurić, Ivova škola, 2004, NMCG, Cetinje

Đurić, Miodrag Dado, slikar, grafičar, vajar, multimedijalni umjetnik (Cetinje, 4. X 1933 – Pontoaz, Francuska, 27. XI 2010). Potiče iz umjetnički nadarene porodice Đurić sa Cetinja. Sa 11 godina ostao je bez majke, što je ostavilo trajan trag u njegovoj duši i u njegovom stvaralaštvu. Za profesionalno opredjeljenje bio je značajan njegov boravak u Ljubljani kod ujaka, slikara → Mirka Kujačića. Likovno se obrazovao na → Umjetničkoj školi u Herceg Novom (1948–1952) i na ALU u Beogradu (1952–1956), u klasi prof. Marka Čelebonovića. U svjetskoj istoriji umjetnosti Đurić, crnogorski i francuski slikar, prepoznat je kao jedan od najvećih umjetnika vizionara i fantasta XX v. Izlagao je prvi put u Rijeci (Hrvatska) sa francuskim slikarima (1956). U tom periodu radio je u duhu tamnog, somnabulnog ekspresionizma, Van Gogovog i Noldeovog mračnog vizionarstva i De Kirikovog metafizičkog slikarstva. Tokom studiranja u Beogradu, pridružio se grupi (loži) „Baltazar”, koja je okupljala stvaraoce raznih profila, sklonih spiritualnom, metafizičkom, magijskom (Kompozicija, 1954–1957). U njegovom slikarstvu sve su prisutniji nadrealni, apokaliptični prizori, preko kojih projektuje unutrašnje strahove, tjeskobu i nespokoj (Smak svijeta, 1955–1956). Po završetku studija, odlazi u Pariz, gdje radi u litografskom ateljeu u kojem je upoznao Ž. Dibifea i R. Mata, kao i svog budućeg galeristu, kolekcionara D. Kordijea, koji mu je 1958. organizovao prvu samostalnu izložbu. Po dolasku u Pariz, kompozicije naseljava fantastičnim bićima. Ljudske, životinjske i biljne forme u stanju truljenja, raspadanja, kojima je predskazivao stravične katastrofe čovječanstva, povezivao je u neraskidive simplegme. Umjetnik je govorio: „nije važno lijepo (...) meni odgovara ružnoća na neki način, jer to je neki put ka univerzalnoj istini, put ka nekoj slobodi”. Na slici Masakr nevinih (1958–1959) priziva glasove prošlosti, kao dijabolički pandan Mikelanđelovom Strašnom sudu. Napustio je Pariz 1958. i otišao u Kursel le Žizor u Normandiji, a 1960. nastanio se u Eruvalu, u mlinu. Na njegovim slikama masovne grobnice kao rak-rane prekrivaju planetu Zemlju. Raspadnuta, nagrižena i naduvana tijela razderane kože i „zaleđene krvi u venama” formiraju „gnjecavu masu” od rasutih mozgova, utroba, srcâ, očiju, udova i glava (Velika freska, 1966; Eruval, 1967; Velika plaža, 1970). Na slici Materinstvo fantastični svijet postaje sve „pakleniji”. Njime vladaju kepecaste figure, krastave spodobe, lešinari, monstrumi – sastavljeni od mnoštva glava, ruku, anatomskih djelova tijela životinja i ptica. U tom prividnom haosu, preciznim crtežom, studioznom formom, iluzionističkim koloritom pastelnih tonova unosi magičnu svjetlost, poput koprene, koja istovremeno prekriva i otkriva. U periodu 1971–1976. sarađivao je sa Galerijom Žan-Bušea. Priredio je retrospektivne izložbe u: NCSU u Parizu (1970), na kojoj je izlagao rad Prednja vuča – automobil prekriven obojenim kostima; i u Bojmans muzeju u Roterdamu (1974). Slike mu postaju sve dramatičnije, košmarne strahote sve prisutnije. U kataklizmičnoj eksploziji slikao je konvulzivna tjelesa u nastajanju – fetuse, lobanje, kosti, ogoljele nutrine. Početak i kraj života egzistiraju zajedno u fantastičnim, razarajućim spletovima. Koristio je lazurnu fakturu i pastelne tonove (ružičaste, blijedozelene, limun-žute, sive, plave). U 1980-im dramatičnost se stišava, figuralne predstave postaju „suptilnije”, ali se pojačava osjećaj „modroplave” apatije i melanholije (Šumska sova, 1986–1987). Tokom 1987. istražuje Bifonova djela, a 1988. u Centru Pompidu u Parizu otvara izložbu „Bifonu u čast – Naturalizovani Bifon”. Iste godine u požaru u njegovom ateljeu u Eruvalu uništena su mnoga djela. U Centru Pompidu 1989. jedna sala posvećena je njegovom djelu (donacija D. Kordijea). Godine 1990. organizovana je velika izložba njegovih skulptura. Te godine započeo je saradnju sa Pjerom Betankurom – bibliografska djela. U njegovom slikarstvu monstrumi postaju „simpatični kepeci”, „male pogani” sa naglašenim glavama, dječijim udovima i ekspresivno deformisanim licima. Tijelo je futuristički pokrenuto, rastočeno i preobraženo u životinjske prikaze (najćešće glodare) ili infiltrirano u kompozicionu strukturu asamblaža, instalacija (Bez naziva, 1996; Nirnberški proces, 1997–2002). Centru Pompidu u Parizu poklonio je sliku Presilijina škola (2001–2002), a → Narodnom muzeju Crne Gore na Cetinju slike Ivova škola, 1, 2, 3 (2002). „Maske” sa lica su pale, a unutrašnjost se projektuje u grimase kojima iskazuje čitavu lepezu ljudskih osjećanja: osmijeh, krik, vapaj, porugu. Godine 1992. boravi u Avironu, u Be-de-Nosaku u seoskoj kući, gdje postavlja atelje u kojem je uradio ćivot i slike na kojima koristi staro sukno kao podlogu za platna. U Serinjanu, gdje je redovno boravio od 1999, u starom vinskom podrumu radio je zidne slike i skulpture, tzv. orpeljere. U periodu 1999–2004. slika francusku svitu i freske u Kapeli Sv. Luke u Žizoru. Pored slika, crteža, grafika, fresaka, radio je kolaže (Atlas de Dermatologie, 1975; Anatomija, 1990; Buffon, 2005), skulpture od nađenog i potrošnog materijala, otpadaka (Zorzi elegije, Bijenale u Veneciji, 2009), asamblaže od crkotina, lobanja, kostiju, prepariranih životinja (Pismo Bernardu Réquichotu), keramiku, objekte, instalacije. Bavio se scenografijom (Hendlov Tamerlano) i ilustracijom (Sreća u zločinu, Najljepše rečenice iz francuskog jezika). U svom domu u Eruvalu oslikavao je zidove, vrata, prozore, namještaj, 75 fotelja u ateljeu, olupine automobila, debla drveća, inkorporirao preparirane životinje u svoja djela. Izlagao je samostalno na više od 50 izložbi u: Parizu; Frankfurtu; Njujorku; Briselu; Perpinjanu, Francuska; Roterdamu; Geteborgu; Ljubljani; Montobanu, Francuska; Tuluzu; Bolonji; Sinjanu; Cetinju; Beogradu; Podgorici i dr. Učestvovao je na brojnim kolektivnim izložbama u: Rijeci; Parizu; Kaselu, Njemačka; Njujorku; Bernu; Ženevi; Strazburu; Barseloni; Kostromi, Rusija; Ljubljani; Beču; Rimu i dr. Bio je učesnik I Cetinjskog bijenala (1991); predstavljao je Crnu Goru na 53. Venecijanskom bijenalu (2009). Izlagao je u Crnogorskom paviljonu na svjetskoj izložbi u Šangaju (2010). Njegovi radovi nalaze se u poznatim svjetskim muzejima i galerijama. Zastupljen je u značajnim enciklopedijskim i teorijskim pregledima svjetske savremene umjetnosti (Umjetnost 20. vijeka, Taschen, 2012). Dobitnik je brojnih nagrada: Trinaestojulska nagrada (1971); Grand Prix za graviru sa inostranih prostora u Varni u Bugarskoj (1983); Nagrada „Petar Lubarda” na Tradicionalnoj izložbi ULUCG-a (1985); Nagrada za umjetnost Ministarstva kulture Republike Francuske; Državna nagrada Crne Gore „Petar Lubarda” (2000); Trinaestojulska nagrada za životno djelo (2010). Odlukom Vlade Crne Gore, dobio je status istaknutog kulturnog stvaraoca (2010). Bio je član ULUCG-a od 1975; član DANU; za dopisnog člana CANU (→ Crnogorska akademija nauka i umjetnosti) izabran je 1981. Na Cetinju je 1991. otvoren Dadov antimuzej (danas „Atelje Dado”), a 2012. osnovana je Crnogorska galerija umjetnosti „Miodrag Dado Đurić”.

Literatura i izvori: D. Cordier, Huit ans d’agitation, Galerija Daniel Cordier, Pariz, 1964; G. Picon, Dado, Galerie Jeanne Buche, Pariz, 1971; M. Pepiatt, Crno na bijelo, Galerie Jeanne Buche, Pariz, 1975; P. Bettencour, Dado, Buffon naturalisé, éd. La Differencé, Paris, 1988; Grupa autora, „Dado”, Gradac, 14, Čačak, 1989; A. Bosquet, Dado: univers sans repos, monografija, Torino, jun 1991; O. Perović, „Dado”, Monitor, Podgorica, 1998, 86–89, 138–141; 162–165; O. Radulović, „Miodrag Dado Đurić”, Vrhovi savremene crnogorske umjetnosti, Podgorica, 2004, 48–50; N. V. Martinović, „Dado Đurić, slikar apokaliptičnih vizija”, Crna Gora u slikarstvu XIX i XX vijeka, Podgorica, 2007, 181–186; M. Pepiatt, „Dado: Zorzi elegije”, J. Lloyd, „Insajder ili autsajder? Dado i umjetnost njegovog vremena”, Lj. Zeković, „Antropomorfni i zoomorfni imaginarijum”, Miodrag Đurić Dado – Zorzi elegije, La Biennale di Venezia, 2009; B. Božović, J. Đurić, pred. kat. Dado, Galerija „Haos”, Beograd, 2010; B. Bogavac, Razgovori sa Dadom, Podgorica, 2011.

Lj. Zeković