Crna Gora i Mletačka republika. Do uspostavljanja političkih odnosa između Crne Gore i Mletačke republike dolazi početkom druge polovine XIV vijeka, nakon što je Crna Gora (Zeta) stekla nezavisnost od Srpskog carstva. Vladarska porodica Balšić tada pokušava da proširi svoje posjede prema Skadru i Kotoru, čime počinju da ugrožavaju trgovačke puteve i interese Republike. Posebno se mletačka vlada angažovala u vrijeme sukoba Balšića sa Kotorom (1367). U tom sukobu Mlečani pokušavaju da posreduju između sukobljenih strana, zaprijetivši → Đurađu I Balšiću da će ga, ukoliko ne prekine napade na Kotor, smatrati odmetnikom (gusarom). Za Balšiće će Mletačka republika postati važna kao saveznica osamdesetih godina XIV vijeka, kada se na južnim granicama države Balšića pojave Osmanlije. Neposredno prije bitke kod Berata (1385), izaslanik → Balše II Balšića tražio je pomoć od Republike. On je molio da mu se ustupe četiri galije kojima bi se suprotstavio Osmanlijama, ali mu nije udovoljeno. Uzaludno je bilo njegovo objašnjenje da će ovom podrškom umanjiti štete koje mletački posjedi trpe od osmanskih pohoda. Mlečani su sumnjali da bi ove galije zetski vladar mogao prije upotrijebiti protiv bosanskog kralja Tvrtka, nego protiv osmanske vojske. Tako se, bez mletačke pomoći, Balša II morao boriti protiv osmanskih ekspedicija u Albaniji. Strah Balšića od osmanskih upada primorao ih je da prema Republici budu sve popustljiviji i da sa njom grade savezničke odnose. Zato joj je, kada su se Osmanlije povukle iz Skadra i Drivasta, → Đurađ II Stracimirović Balšić ponudio da preuzme ove gradove, smatrajući da će ih tako osigurati od Osmanlija. Aprila 1396. mletačka vlada je pristala da stavi pod svoju kontrolu Skadar i Drivast, zajedno sa Skadarskim jezerom, Bojanom i Svetim Srđom. Republika se obavezala da će zetskom gospodaru isplaćivati hiljadu dukata za ove oblasti. Uz to, Mlečani su Đurađu II i njegovim potomcima dodijelili plemstvo. Dobri odnosi između Republike i Đurađa II trajali su do 1399, kada je Đurađ II podstakao stanovništvo Skadra i Drivasta da se pobuni protiv mletačke vlasti. U Veneciji su ovakav preokret u njegovom držanju objašnjavali željom da povrati Skadar i Drivast. Đurađ II je odbijao optužbe da ima veze sa pobunom, tvrdeći da je odan Republici. Mlečani su, naravno, znali da to nije istina, ali nijesu htjeli protiv njega da preduzmu oštrije mjere, smatrajući da im na ovom prostoru ne treba novi neprijatelj. Jedina njihova reakcija na Đurađevo držanje bila je – obustavljanje godišnje nadoknade za Drivast i Skadar. Obustavljanje isplate pogodilo je Đurađa II, koji je preko svog izaslanika, barskog arhiepiskopa, tražio način da se ova odluka poništi. Nakon višegodišnjih pregovora, Mletačka republika je pristala da obnovi isplatu nadoknade, ali da joj Đurađ II najprije nadoknadi štetu koju je pretrpjela. Đurađ II je pristao na taj uslov, pa su njihovi odnosi dobili pređašnji karakter. Na početku XV vijeka dolazi do promjene u crnogorsko-mletačkim odnosima. Nasljednik Đurađa II, njegov sin → Balša III Balšić, bio je nezadovoljan držanjem Venecije prema njemu, i to zbog neredovne isplate hiljadu dukata za Skadar i Drivast. Ovakav odnos Balše III prema Mlečanima podsticala je i njegova majka → Jelena Balšić, koja se sukobila sa Venecijom oko privilegija Pravoslavne crkve na prostoru koji je ustupljen Mlečanima. Jelena Balšić se žalila mletačkom Senatu zbog nepriznavanja ekonomskih privilegija pravoslavnih manastira u Skadarskom kraju, kao i zbog onemogućavanja duhovne jurisdikcije zetskog mitropolita nad njima. Nezadovoljstvo Balšića prema Veneciji rezultiralo je podizanjem bune u Skadarskom kraju 1405. godine. Glavni cilj Balše III bio je da preuzme Skadar od Mlečana. Izbijanjem ove bune, počeo je Prvi skadarski rat. Braneći svoje oblasti, Mlečani su protiv Balše III angažovali njegove neprijatelje – Sandalja Hranića, Koju Zakariju i Petra Šestana. Snažnom akcijom, Balša III bio je primoran na povlačenje, tako da su Mlečani uspjeli da povrate vlast nad svim pređašnjim posjedima. U takvoj situaciji Balša III se priklanja Osmanlijama i postaje njihov vazal. Početkom 1407. on je uz pomoć Osmanlija ponovo napao na mletačke posjede. Budući da su Mlečani zbog ovih napada trpjeli ekonomsku štetu, Senat je odlučio da se sa zetskim vladarem postigne sporazum oko podjele teritorija i tako uspostavi mir. Juna 1408. predstavnici sukobljenih strana su se dogovorili da Balšićima pripadne primorska oblast od Ratca do Luštice, a Mlečanima Bar i Ulcinj. Sporazum koji su postigli Balšići i Republika nije dugo trajao. Već 1410. Balša III je tražio od mletačke vlade da mu vrati Bar, Ulcinj i sva mjesta koja su pripadala njegovom ocu. Budući da oni na ove zahtjeve nijesu pristali, Balša III je nastavio rat protiv Mlečana. Polovinom 1412. opsjeo je Bar i ubrzo ga zauzeo, a zatim je povratio i Ulcinj. Mirovnim ugovorom, koji je potpisan januara 1413, Republika se odrekla Bara i Ulcinja, zadržavši Skadar i Drivast. Sklapanjem ovog ugovora, završen je Prvi skadarski rat. Iako je zahvaljujući ratnim uspjesima uvećao svoju teritoriju, Balša III time nije bio zadovoljan, pa je početkom 1419. ponovo zaratio protiv Mletačke republike. Njegov cilj bio je da osvoji Skadar i Drivast. Budući da je u to vrijeme Venecija bila u ratu sa Ugarskom, učinilo mu se da postoje povoljne okolnosti za takav poduhvat. Ovog puta Mlečani su pružili jači otpor. Njima su se pridružili i Kotorani, koji su 1420. priznali vlast Republike. Pod mletačku vlast došli su i Budva, Ulcinj i Bar. U to vrijeme Balša III je obolio, tako da poslije predaje Kotora gotovo da i nije bilo većih ratnih dejstava. On je ubrzo umro, pa su Mlečani sklopili mir sa njegovim nasljednikom – srpskim despotom Stefanom Lazarevićem (1421). Pod vlašću Republike ostali su Kotor, Ulcinj, Skadar i Budva. Četrdesetih godina XV vijeka, kada počinje borba za zetske oblasti kojima su poslije smrti Balše III vladali srpski despoti, Mletačka republika je težila da sačuva svoje posjede od ugrožavanja. Ona je bila spremna da ih zaštiti i vojničkim sredstvima, zbog čega je polovinom 1442. uputila u Boku Kotorsku ratno brodovlje. Upravo u vrijeme sukoba između despota Đurađa Brankovića i Stefana Vukčića Kosače oko zetskih teritorija, počinje da raste značaj porodice Crnojević, za čiju se naklonost bore ne samo sukobljene strane, nego i Republika. Kosačino zaposijedanje Zete, a posebno gradova u Zetskom primorju, uplašilo je Mletačku republiku, koja je u svakom metežu u Primorju prepoznavala opasnost za svoje posjede. Posebno se Republika brinula za Skadar, koji se nalazio između Bara i Drivasta, gradova pod Kosačinom vlašću. Zato polovinom 1442. Republika počinje da okuplja vojne snage za napad na novog zetskog gospodara. Njenim planovima pogodovao je i sukob unutar porodice Crnojević. Tri brata → Stefana Crnojevića okrenula su se protiv njega i prihvatila zaštitu Mletačke republike. U takvoj situaciji vojvoda Stefan Vukčić Kosača odlazi iz Zete, svjestan da rat ne može dobiti. Time je uspjeh akcije Venecije za protjerivanje Kosačinih namjesnika iz Primorja i skadarskog okruženja postao gotovo izvjestan. Od avgusta 1442. do juna 1443. mletačka vojska je uspjela da zaposjedne Budvu, Drivast, Lastvu i Bar. Nakon ovog pohoda, zetska država je ostala bez primorskih oblasti, pa se njena teritorija prostirala između Morače, Skadarskog jezera, Paštrovića i Budoša. Marta 1444. Stefan Crnojević će priznati mletačku vlast, dobivši garanciju od Republike da će zadržati posjede, imati samostalnu sudsku vlast na svojoj teritoriju, te da će dobiti pravo azila na teritoriji Republike. Stefan je od novog saveznika tražio i pravo da kontroliše manastire i crkve na Skadarskom jezeru, ali mu Mlečani to nijesu htjeli dozvoliti. Savezništvo Stefana Crnojevića sa Republikom neće trajati dugo. Čim je srpski despot Đurađ Branković, sredinom 1448, krenuo da obnovi svoju vlast u Zeti, Stefan Crnojević se odrekao tog savezništva i priklonio se despotu. Kada je despot Đurađ Branković poslao u Zetu vojvodu Altomana sa 7.000 vojnika, sa zadatkom da vrati primorske gradove koje mu je Republika otela, Stefan Crnojević se pridružio njegovim trupama. Pohod despotove vojske u Zeti nije bio uspješan, iako je ovaj sukob donio Republici dosta brige. Gradove koje je srpski despot tražio od Mlečana, njegova vojska nije uspjela zauzeti, ali je, s druge strane, ona nanosila ogromnu ekonomsku štetu njihovoj okolini. U napadima na mletačke posjede, sa vojskom vojvode Altomana, učestvovao je i Stefan Crnojević. On je 1448. učestvovao u napadu na Bar, a naredne godine u pljačkanju okoline Kotora. Zbog toga Mlečani traže način da ga pridobiju. On postavlja uslov izaslanicima mletačkih vlasti – da ga priznaju za „vrhovnog vojvodu Zete” i da mu daju godišnju platu. Zauzvrat je obećao Mlečanima vojničku podršku. Pregovori Stefana Crnojevića i Republike započeli su jula 1451. godine. Zetski gospodar je tražio od mletačke vlade da sklope sporazum o prijateljstvu i savezništvu. On preko posrednika traži od Venecije da ga imenuje za „generalnog kapetana” u Zeti, da mu se osigura imovina, upravljanje solanama i carinski prihodi. Zatim traži kuću u Kotoru, uskraćivanje podrške njegovim odmetnicima na mletačkoj teritoriji i status ugovorne strane za braću Crnojeviće u ugovorima koje bi Republika sklapala sa velikašima Albanije i Bosne. Za porodicu Crnojević traži zaštitu mletačke vlade, ukoliko njeni članovi budu napadnuti, kao i za sebe i svoje potomke godišnju novčanu pomoć od 600 zlatnih dukata. Napokon, Stefan traži da mletačka vlada pomogne u oslobađanju njegovog sina → Ivana Crnojevića, koji je zatočen kod Stefana Vukčića Kosače. Zauzvrat obećava Republici da će za zaštitu njenih interesa besplatno ratovati dva mjeseca sa svojim odredom u Zeti ili Albaniji, pa i više ako to bude potrebno. Mletačka vlada je prihvatila njegove zahtjeve, a kao protivuslugu tražila je od njega da pomogne u uspostavljanju kontrole nad Grbljem i okolinom. Na osnovu izvještaja mletačkih vlasti u Kotoru, glavni razlog da Stefan Crnojević zatraži sporazum sa Venecijom bilo je očekivanje da će ona uspjeti da izdejstvuje oslobađanje njegovog sina Ivana iz zatočeništva. Pregovori između Stefana Crnojevića i mletačke vlasti završeni su na zadovoljstvo obje strane, iako su njegove zahtjeve Mlečani u ponečemu i korigovali. Zetski gospodar je pristao da se vrati pod okrilje Mletačke republike, a ona mu je zauzvrat dala godišnju platu, zvanje vojvode i priznala mu vlast nad posjedima koje je imao u vrijeme despota Stefana Lazarevića, odnosno priznala ga je za vladara Zete. I, što je za zetskog vladara lično bilo najvažnije, Republika je obećala da će iz ruku Stefana Vukčića Kosače izbaviti njegovog sina Ivana, koji je već deset godina bio njegov talac. Mlečani su obećanje ispunili krajem 1452. godine. Februara 1452. Stefan Crnojević je došao u mletački Kotor, gdje je primio vojvodsku palicu i zastavu. Kao mletački saveznik, Stefan Crnojević je 6. septembra 1455. na Vranjini, uz saglasnost pedeset i jednog predstavnika zetskih oblasti, priznao vrhovnu mletačku vlast. U → Vranjinskom ugovoru, koji je tada potpisan između Stefana Crnojevića i mletačkog predstavnika Jovana Bolanija, Stefan se naziva „velikim vojvodom”, a predstavnici zetskih oblasti – „zetskim zborom”. Ugovorom se takođe obezbjeđuje amnestija za sve Zećane koji su bili protivnici Republike, osigurava se samostalnost Zete u crkvenim i sudskim poslovima, samostalno komandovanje vojskom i vojna saradnja sa Mlečanima. Mletačka republika se obavezuje da zetskim starješinama daje redovne plate. Ugovorom je utvrđeno i da se u Zeti zadrži unutrašnje uređenje koje je postojalo u vrijeme Balše III. Do kraja života Stefan Crnojević je održavao dobre odnose s Mletačkom republikom, no kada na čelo Crne Gore dođe njegov sin Ivan (1465–1490), ovi odnosi će se promijeniti. Glavni razlog za neprijateljstvo između Ivana Crnojevića i Republike biće njegove pretenzije prema Kotoru (1465). Izazivanjem pobune na mletačkoj teritoriji i podsticanjem podanika na neposlušnost, Ivan Crnojević je kod mletačkih vlasti stekao status državnog neprijatelja. Zbog toga je mletački Senat, aprila 1465, ucijenio njegovu glavu na 10.000 mletačkih lira. Tek su osmanski napadi u Sjevernoj Albaniji primorali Republiku da ukine presudu i da zetskog vladara ponovo prihvati za saveznika. Opasnost od Osmanlija uticala je i na Ivana Crnojevića da se vrati prijateljskim odnosima sa Republikom, pa se krajem godine izmirio sa mletačkim vlastima, izjavivši da želi da obnovi savezništvo sa Republikom. Oktobra 1466. obratio se kotorskom knezu molbom da vladi u Veneciji prenese njegovu želju da ponovo bude njen saveznik. Republika je bila voljna da mu oprosti neprijateljsko držanje, pod uslovom da vrati gradove i druge njene posjede u Primorju koje je prisvojio. Mlečanima je bilo važno da preuzmu solane u Grblju, koje su bile u vlasništvu Crnojevića, jer su donosile velike prihode. Ukoliko se ovaj sporazum postigne, Republika je iskazala spremnost da ga imenuje za vojvodu Gornje Zete. Prema svjedočenju njegovog sina, Mlečani su tada Ivanu Crnojeviću dali na upravu Crmnicu, Paštroviće i Grbalj, a on se prihvatio obaveze da im obezbijedi ubiranje prihoda u ovim oblastima i okolini Kotora. Prema jednom izvoru, oko 1469. kotorske vlasti nijesu bile u stanju da kontrolišu nepokorno seljaštvo u Primorju, pa je mletačka vlada zatražila od Ivana Crnojevića da pomogne u umirivanju njihove pobune i prikupljanju prihoda. On je, na zadovoljstvo Venecije, to uspio da uradi, pa je vlada odlučila da mu poveća proviziju sa 600 na 1.200 dukata. Februara 1473. Ivan Crnojević i njegovo potomstvo dobili su i mletačko plemstvo, uz obećanje da će imati njenu vojnu podršku i godišnju novčanu subvenciju od 600 dukata. Obaveza Ivana Crnojevića bila je da uz mletačku podršku organizuje otpor Osmanlijama, a Republika je obećala da će mu, u slučaju da njegovu zemlju zauzmu Osmanlije, pružiti utočište na svojoj teritoriji. Osmanski napad na Skadar, do kojeg je došlo maja 1474, pokazaće koliko je uistinu Ivan Crnojević bio vrijedan pažnje koju mu je Republika ukazala. Čim je počeo osmanski napad na Skadar, mletački providur za Albaniju obratio se Ivanu Crnojeviću molbom da kao saveznik Republike uputi nekoliko odreda kao pomoć opsjednutom gradu. Crnogorski vladar je učinio onako kako je od njega tražio mletački providur. S jednim odredom krenuo je preko Crmnice ka Skadru, a drugi dio njegove vojske uputio se barkama preko jezera (oko 8.000 ljudi). Da bi onemogućile Ivana Crnojevića da pruži pomoć Skadru, Osmanlije su na njega poslale odred od 12.000 vojnika, ali im je crnogorska vojska pružila jak otpor. Mletački izvori bilježe da je do sukoba došlo u planinskoj oblasti uz Skadarsko jezero, te da se vojska Ivana Crnojevića služila artiljerijom i bacačima kamenja. U odbrani grada njegove trupe bile su najbrojnije i najhrabrije, dok je Republika za odbranu grada poslala 400 vojnika. Mletačka vlada je sredinom 1474. Ivanu Crnojeviću darovala 100 komada tkanine raznih boja i 3.000 dukata, u znak zahvalnosti što pruža uporan i dugotrajan otpor osmanskoj vojsci, te je time drži daleko od Kotora i pomaže da se Skadar održi u mletačkim rukama. Dva mjeseca prije osmanskog napada na Skadar, zetski gospodar je obavijestio mletačku vladu da Osmanlije namjeravaju da podignu tvrđavu u Podgorici i da u gradu nasele 5.000 osmanskih porodica. Pored Podgorice, oni namjeravaju da utvrde i nasele i jedno mjesto između Skadra i Drivasta. Smatrajući da se time ugrožava mletačka pozicija u Albaniji, on traži od mletačke vlade da mu dostavi 600 dukata kako bi mogao da spriječi ovu osmansku namjeru. Ovaj novac iskoristio bi za izazivanje sukoba i ratovanje između Morače i Skadarskog jezera. Mletačka vlada je sa zadovoljstvom prihvatila njegov prijedlog, obećavajući da će mu svake godine isplaćivati ovu sumu ukoliko uistinu bude uticao da se ova namjera osujeti. Ivan Crnojević je pretpostavljao da njegovi napadi na Podgoricu i okolinu mogu izazvati reakciju osmanske vojske, koja bi mogla preduzeti napad na Gornju Zetu, s namjerom da okupira njegovu zemlju, a njega protjera. Zato on traži od mletačke vlade garanciju da se u takvoj situaciji može skloniti na teritoriju Republike. Mletačka vlada mu je odgovorila da ona ne želi da se to ikada desi, ali ukoliko se desi, ona njemu i njegovoj porodici, sa svim materijalnim vrijednostima koje ponesu sa sobom, garantuje utočište. Napokon, Ivan Crnojević je upitao mletačku vladu da li bi mu, ukoliko se desi da osvoji Podgoricu i okolinu, priznala vlast nad ovim oblastima, uz plaćanje danka od 700 dukata. I na ovaj upit dobio je pozitivan odgovor – mletačka vlada mu ostavlja sve osvojene oblasti na upravu, uz plaćanje danka, čiju je visinu sam odredio. Zetski gospodar Ivan Crnojević morao je pod osmanskim pritiskom da napusti zemlju (1479). Izgnani zetski gospodar pokušavao je da se uz pomoć mletačke vlade vrati u zemlju, ali mu pređašnji saveznici nijesu smjeli pružiti podršku, budući da su i sami bili ugroženi od sultana. Jula 1480. sultan je od mletačkih vlasti zahtijevao da mu ustupe i posjede Crnojevića u Primorju, oko Kotora i Budve, čime bi osmanska vlast došla na vrata ovih gradova. Tek u drugoj polovini 1481. Ivan Crnojević se vratio u zemlju, ali kao sultanov vazal. Posljednjih godina vladavine on je imao dosta problema s Mletačkom republikom oko grbaljskih solana i naplate carina na uvoz soli, dok se prema Porti držao lojalno. Da bi s Mletačkom republikom popravio odnose, Ivan Crnojević je za → Đurđa Crnojevića, svog najstarijeg sina i nasljednika na prijestolu, zaprosio kćer mletačkog plemića Antonija Erica. Ljeta 1490, dok je brod sa budućom snahom plovio za Crnu Goru, Ivan Crnojević je umro. Đurđe Crnojević naslijedio je jula 1490. oca Ivana. U izvorima se pominje septembar 1489, kada je po očevom naređenju upao sa naoružanim odredom na teritoriju Mletačke republike da bi izvršio osvetu zbog ubistva upravitelja solana Crnojevića. Đurđev odred je zapalio selo iz kojeg je poticao ubica, opljačkavši stoku i ubivši devet mještana u znak odmazde. Znajući njegovu prirodu, mletački Senat je već na početku Đurđeve vladavine poslao uputstvo vlastima u Kotoru, u kome se preporučuje kako da se odnose prema njemu. Senat preporučuje blagonaklonost, dijelom zbog toga što je oženjen mletačkom plemkinjom, ali i zbog uticaja koji može imati na mletačke podanike u Primorju. Predstavnici vlasti u Kotoru dobili su direktivu da mu izraze saučešće povodom očeve smrti, kao i da iskažu zadovoljstvo što je preuzeo tron. No, ukoliko Đurđe u tom periodu bude u lošim odnosima sa Osmanlijama, Senat preporučuje da se odloži posjeta novom crnogorskom gospodaru. Pažnja Mlečana prema Đurđu Crnojeviću prvenstveno je imala za cilj da ga odobrovolji ne bi li ispunio davnašnje obećanje njegovog oca dato Republici – o vraćanju pod mletačku upravu posjeda Crnojevića u Primorju, a posebno grbaljske solane. Đurđe nije imao namjeru da udovolji njihovoj želji, već se ponašao kao da tog obećanja nema. Na teritoriji Mletačke republike u Primorju, ponašao se kao samostalni gospodar. Kao vlasnik solana u Grblju, bavio se unosnim poslom proizvodnje soli, a na mletačkoj teritoriji kupovao je imanja i kuće. Septembra 1493. mletačka vlast je bila ogorčena što je Đurđe Crnojević, tokom boravka u Primorju, izvršio nasilje nad imovinom mletačkih podanika. Kada je Crnu Goru 1496. zauzelo Osmansko carstvo, Đurđe Crnojević se sklonio na teritoriju Mletačke republike, nastanivši se u Veneciji. Čim je stigao u Veneciju, on je nekoliko puta posjećivao mletačku vladu, tražeći da mu se pomogne ne bi li se vratio u zemlju. Mletačka vlada je zbog toga u Carigrad poslala svog izaslanika, sa zadatkom da ispita da li se Đurđe može vratiti u Crnu Goru. Njena diplomatska nastojanja nijesu dala rezultata. Januara 1497. Đurđe je ponudio mletačkoj vladi da se sa svojim odredom, koji je imao više od 50 ljudi, stavi u njenu vojnu službu, a mletački Senat je prihvatio njegovu ponudu i odredio mu platu od 40 fiorina mjesečno. Tokom boravka u Veneciji, Đurđe se ponašao bahato, pa je, avgusta 1498, zbog uvreda koje je iznio na račun mletačke vlasti, bio uhapšen. Krajem 1498. Đurđe je pušten na slobodu, i to na intervenciju francuskog kralja. Sredinom 1499. zatražio je od mletačkog Senata odobrenje i pomoć za upad u Crnu Goru, tvrdeći da među Crnogorcima ima veliki broj pristalica sa kojima će „popaliti osmansku zemlju”. Na njegovu molbu Senat je odgovorio odrečno. Kada je uvidio da za svoje planove neće dobiti podršku Republike, Đurđe Crnojević dolazi na ideju da se u Crnu Goru vrati makar kao sultanov namjesnik. U tajnoj prepisci sa skadarskim Feris-begom, Đurđe obećava potpunu lojalnost sultanu ukoliko bi bio postavljen za upravitelja Crne Gore. Nadajući se da ovi pregovori mogu dati rezultata, Đurđe je krajem 1499. napustio Mletačku republiku i početkom 1500. se obreo u Skadru. Uspostavljanje osmanske vlasti nad Crnom Gorom moglo je znatnije ugroziti sigurnost mletačkih posjeda u Primorju. Mletačka vlada je zato krajem decembra 1496. uputila u Carigrad specijalnog izaslanika Alviza Sagudina, koji je imao zadatak da ispita na Porti da li postoji mogućnost da se Đurđe Crnojević vrati na prijesto. U slučaju da na Porti odbiju takvu mogućnost, što se u Veneciji i očekivalo, Sagudino je bio ovlašćen da Porti ponudi nadoknadu za ustupanje Crne Gore. Venecija je bila spremna da Porti za ustupanje Crne Gore daje godišnje hiljadu dukata više nego što su plaćali njeni vazali Crnojevići. Osmanlije nijesu prihvatile mletački prijedlog. Važnost Crne Gore za sigurnost mletačkih posjeda pokazala se već 1499, kada dolazi do mletačko-osmanskog rata. Njeni gradovi na Primorju, u kojima nije bilo većih vojnih snaga, bili su ugroženi od osmanskih kopnenih snaga. U takvoj situaciji Republika počinje da radi na organizovanju ustanka u Crnoj Gori, računajući da će na taj način zadržati osmanske trupe daleko od svojih gradova u Primorju. Zahvaljujući njenom uticaju, polovinom 1499. pojedini crnogorski glavari su izjavili pokornost Republici, obećavajući da će se uz njenu pomoć suprotstaviti Osmanlijama. Bila je to, u stvari, izjava o zbacivanju osmanske vlasti i prihvatanju mletačke. I početkom 1501. grupa crnogorskih glavara tražila je od Republike zvanično pokroviteljstvo za Crnu Goru, predlažući da im gospodar bude Solomon, sin Đurđa Crnojevića. Republika takav zahtjev nije htjela podržati, ali je odlučila da Crnogorcima pošalje 250 vojnika. I u vrijeme mletačko-osmanskog rata od 1537. do 1540. prostor Crne Gore, tačnije Crnogorskog primorja, bio je ponovo poprište sukoba. Mlečani su, da bi osigurali svoje posjede u Boki Kotorskoj, organizovali napad na Herceg Novi. Krajem oktobra 1538. uz pomoć španske flote, predvođene Andreom Dorijom, osvojen je Herceg Novi, a nakon toga Mlečani su zauzeli Risan. Za neke veće akcije Republika nije bila spremna i već marta 1539. ona sklapa tromjesečno primirje sa Osmanskim carstvom. U ovom ratu Crnogorci se nijesu značajnije angažovali na strani Republike. Tek u Kiparskom ratu, koji je trajao od 1570. do 1573, doći će do većeg angažovanja Crnogoraca na strani Republike. Republika je tada prvi put računala na Crnogorce kao na ratne saveznike. Najprije je komandant Bara radio da pridobije hrišćansko pleme Mrkojeviće, koji su bili pod osmanskom vlašću. Da bi ih jače vezala za sebe, Republika je primila Mrkojeviće u svoje podanstvo. Da bi pridobili i ostale hrišćane pod osmanskom vlašću, Mlečani su početkom avgusta 1571. u Boku Kotorsku uputili izaslanike Frančeska Dukađina, Petra Crnojevića i Vlatka Kosaču, sa zadatkom da organizuju ustanak Albanaca, Hercegovaca i Crnogoraca. Iako Crnogorci nijesu bili nezainteresovani za savezništvo sa Republikom, samo su se neka sela osmjelila na javno pristajanje uz hrišćanskog saveznika. Većina Crnogoraca bila je primorana da bude dio osmanskih snaga. Crnogorci iz okoline Bara, koji su se priklonili Mletačkoj republici, doživjeli su poraz, jer su Osmanlije avgusta 1571. zauzele Bar, Ulcinj i Spič. Ove gradove, odnosno ovaj dio Crnogorskog primorja, Mlečani više nikada neće uspjeti da vrate pod svoju vlast. Gubitak primorskih posjeda primoraće Republiku da se još intenzivnije bavi učvršćivanjem političkog uticaja među hrišćanskim stanovništvom pograničnih osmanskih oblasti, pa time i među Crnogorcima. U Crnogorcima je i tada isključivo vidjela ratobornu družinu preko koje najefikasnije može izazvati pobunu unutar osmanske teritorije, koja bi u pogodnom trenutku – ili odvratila osmansku vojsku od upada na njenu teritoriju, ili barem njenu pozadinu učinila nesigurnom. Takvi ciljevi mletačke politike prema Crnoj Gori jasno su se očitovali i u vrijeme Kandijskog rata (1645–1669). Iako su u početku Kandijskog rata Crnogorci bili nezainteresovani za angažovanje na strani Republike, neprijateljstvo koje će izbiti između njih i Osmanlija uticaće na njihovo kasnije pristajanje na njenu stranu. Crnogorsko-osmanski sukob izbio je septembra 1645, kada je skadarski sandžakbeg silom pokušao da naplati poreske dažbine koje su Crnogorci već dvije godine odbijali da daju. Iako je u prvom sukobu poginulo petnaestak Crnogoraca, oni nijesu htjeli da popuste, pa je skadarski sandžakbeg po drugi put krenuo na njih, ovoga puta sa većom vojskom. I ovaj mletačko-osmanski rat probudio je nadu da je moguće oslobođenje od sultanove vlasti uz pomoć Republike. Zbog toga su crnogorski glavari, zajedno sa mitropolitom Visarionom, početkom 1648. tražili od Republike da ih primi pod svoju vlast i da im dodijeli povlastice koje imaju njeni podanici Paštrovići – da im prizna unutrašnju (plemensku) samoupravu i omogući ekonomske povlastice. Takođe, tražili su i da Republika imenuje Vuka Orlandića za guvernadura Crne Gore. Ove crnogorske zahtjeve Mlečani nijesu zvanično prihvatili, osim što su izrazili radost zbog opredjeljenja Crnogoraca. Gest njihovog prijateljstva jedino je bila odluka o davanju plata za 15 crnogorskih glavara. Crnogorska spremnost da služe Republici ubrzo je bila na provjeri, jer krajem 1648. generalni providur Foskolo odlučuje da započne ofanzivu na Crnogorskom primorju. Januara 1649. Mlečani napadaju na Bar uz pomoć Crnogoraca, ali je ovaj napad bio neuspješan. Crnogorci su pomagali i Mlečane u napadu na Grahovo i Risan. Cetinjski mitropolit Mardarije uputio je poziv Mlečanima da dođu na → Cetinje ne bi li se osigurao od osmanskih represalija zbog crnogorskog angažovanja na strani Republike. Avgusta 1649. kotorski izvanredni providur Filipo Boldu dolazi na Cetinje s odredom od 800 vojnika. Čim je došao na Cetinje, providur Boldu je uputio prema Morači odred od 600 ljudi, pod komandom Vojina Tujkovića i kotorskog plemića Trifona Draga. Odred je napadao na manje osmanske odrede, pa su Osmanlije izvršile kontranapad na Lješkopolju blizu Morače, ubili 100 mletačkih vojnika i zarobili Tujkovića. To je bio prelomni događaj za mletačko-crnogorske odnose u ovom ratu i kraj mletačke ofanzive. Nakon ovog poraza, Osmanlije nijesu preduzimale represivne mjere prema Crnogorcima, zadovoljivši se uzimanjem poreskih dažbina. Početkom 1657. ponovo je došlo do većih ratnih okršaja između Osmanskog carstva i Republike. Osmanska vojska započela je opsadu Kotora, a Cetinje je postalo njihova baza za napad na ovaj grad. U napadu su morali učestvovati i Crnogorci. Tek nekoliko godina kasnije crnogorski mitropolit obratiće se Mlečanima sa molbom za vraćanje pod njihovu zaštitu, pa će krajem 1660. biti sklopljen ugovor između crnogorskih glavara i Mlečana o prihvatanju mletačke vlasti. To je bio formalni akt kojim se Crna Gora oslobodila osmanske vlasti. Tada je Kandijski rat za Crnogorce bio završen, jer većih sukoba između Carstva i Republike na ovom prostoru nije bilo. Kandijski rat uticao je i na iseljavanje Crnogoraca na teritoriju Republike. Najprije je početkom oktobra 1645. u Kotor došlo 15 crnogorskih porodica sa oko 100 članova. Zatim je 1657. došlo do veće seobe Crnogoraca u Istru. Ukupno 77 ljudi tada se naselilo u selu Peroj. Tri godine kasnije, 30 porodica je takođe otišlo u Istru i osnovalo selo Kavran. Pored toga, mnogi hajduci se naseljavaju u Boki, uglavnom u Perastu, tako da se pretpostavlja da ih je bilo preko hiljadu. Mletačko-crnogorska saradnja nastavljena je i u vrijeme Morejskog rata (1684–1699), ali intenzivnije nego do tada. Odmah na početku rata kotorski izvanredni providur Antonio Zeno započinje akciju pridobijanja Crnogoraca za učešće u operacijama mletačke vojske. Njegov posao nije išao lako, jer su mnogi Crnogorci ili gajili nepovjerenje prema Republici, ili su strahovali od osmanske reakcije. Većina crnogorskih sela ipak je prihvatila mletačku vlast, najčešće uslovljavajući saradnju nekim konkretnim činom vojne pomoći ili akcije. I crnogorski mitropolit je od providura Zena tražio da pošalje vojsku blizu crnogorske teritorije ili da organizuje napad na Herceg Novi. Kako se pokazalo, oprez koji su Crnogorci pokazivali prema Zenovim planovima bio je opravdan, jer je ubrzo došlo do osmanskog napada. Skadarski sandžakbeg Sulejman-paša porazio je crnogorsku vojsku na Vrtijeljci (1685), a Mlečani ni na koji način nijesu pokušali da im pomognu u odbrani. Tek nekoliko godina kasnije, kada je Republika riješila da preduzme ozbiljnije vojne akcije protiv Osmanlija, ponovo je krenula mletačka akcija za pridobijanje Crnogoraca, koji su poslije poraza na Vrtijeljci postali nepovjerljivi prema njoj. Napad na Herceg Novi, do kojeg je došlo septembra 1687, podstakao je nadu kod Crnogoraca da ih Republika može osloboditi osmanske vlasti. Tada je tri stotine Crnogoraca prišlo mletačkim trupama u vrijeme bitke za grad, iako se na jugoistočnoj granici Crne Gore već nalazila osmanska vojska. Strahujući od skadarskog paše, Crnogorci su na Zboru, 1688, donijeli odluku o stupanju u mletačko podanstvo. Ovakvo crnogorsko držanje pokrenulo je osmansku vojsku prema Cetinju. Tada Mletačka republika, strahujući da Osmanlije pokoravanjem Crne Gore ne dođu preblizu njihovih posjeda, odlučuje da Crnogorcima uputi vojničku pomoć. Skoro hiljadu mletačkih vojnika, pod komandom → Ivana Antuna Bolice, došlo je na Cetinje (1688). Oduševljen ovim događajem, mitropolit → Visarion Borilović Bajica predlagao je generalnom providuru da im Republika imenuje nasljednog gospodara iz jedne njene plemićke porodice. Dolazak mletačke vojske na Cetinje ipak nije donio velike koristi Crnogorcima, već je samo izazvao reakciju skadarskog paše. Čim je to bilo moguće, odnosno čim je umirio arbanaška plemena, Sulejman-paša je otpočeo napad na Crnu Goru. Septembra 1692. on je sa više od 5.000 vojnika krenuo prema Cetinju. Za sukob sa dobro naoružanom i obučenom osmanskom vojskom, mletačka posada bila je nespremna. Čim su Osmanlije opkolile Cetinje, Mlečani su ponudili predaju ukoliko im se omogući da ga mirno napuste. Sulejman-paša je njihov zahtjev prihvatio i mletački odred se ubrzo povukao. Napuštajući Cetinje, Mlečani su minirali Cetinjski manastir, podignut u vrijeme Ivana Crnojevića (1484), a do eksplozije je došlo u trenutku kada je osmanska vojska bila pred njegovim vratima. Zauzevši Cetinje, Sulejman-paša je vratio Crnu Goru pod osmansku vlast, iako su Mlečani do kraja rata pokušavali da obnove uticaj među Crnogorcima. Pokazalo se da Republika za takvu akciju nema dovoljno snage, iako su Crnogorci stalno priželjkivali da postanu njeni štićenici. Ova slabost Mletačke republike postala je još očitija nakon Morejskog rata (1699), tako da za njeno političko djelovanje u Crnoj Gori nije mnogo značila ni činjenica da je Osmansko carstvo u ovom ratu poraženo. Karlovački mirovni ugovor (1699) (→ Karlovački mir), kojim je završen Morejski rat, neznatno je promijenio mletačko-osmansku granicu u Dalmaciji i Boki Kotorskoj, što znači da nijedna od sukobljenih strana nije ostvarila veliki napredak u odnosu na stanje koje je postojalo prije rata. Poslije Morejskog rata mijenja se mletačka politika prema Crnoj Gori, budući da se mijenja i mletačka politika prema Osmanskom carstvu. Republika nastoji da očuva poslijeratni poredak, pa joj je važno da kontroliše i antiosmanski pokret na teritoriji Crne Gore, koji bi taj poredak mogao ugroziti. Ona s pažnjom prati dešavanja u Crnoj Gori, čiji je najveći dio početkom XVIII vijeka bio slobodan od osmanske vlasti. Sukobi između Crnogoraca i osmanske vojske, koji su uslijedili zbog odbijanja plaćanja poreza, njenoj politici ne idu u prilog. Snaženje crnogorskog nacionalnooslobodilačkog pokreta i konfrontacija sa Osmanskim carstvom, mijenjaju stav Republike prema Crnoj Gori. Ona postaje protivnik ovog pokreta, jer predstavlja opasnost za mir na njenim primorskim granicama. To će promijeniti i odnos Crne Gore prema njoj. Promjena u njihovim odnosima posebno će se manifestovati u vrijeme uspostavljanja crnogorsko-ruskih političkih veza (1711). Republika nije blagonaklono gledala na crnogorske napade na osmansku teritoriju, koji su izvedeni na nagovor ruskih izaslanika, smatrajući da takve ekspedicije mogu imati teške posljedice po nju. Takva će se procjena pokazati ispravnom, jer su crnogorski napadi na osmansku teritoriju bili uzrok dva velika pohoda osmanske vojske na Crnu Goru (1712, 1714). Tokom drugog pohoda, koji je završen potpunim porazom Crnogoraca, izvjestan broj crnogorskog stanovništva sklonio se na mletačku teritoriju. Osmanska vlast je tražila od Republike da joj izruči izbjegle pobunjenike, što je ona odbila. Ovo odbijanje poslužilo je Osmanskom carstvu kao povod da joj objavi rat. Rat između Osmanskog carstva i Mletačke republike, koji je počeo 1714, bio je njihov posljednji rat, ali i rat kojim se okončava crnogorsko-mletačka ratna saradnja. Do posljednje zajedničke crnogorsko-mletačke vojne akcije došlo je 1717, kada je rat već bio pri kraju. Mletačka vlada je početkom septembra 1717. tražila od mitropolita → Danila Petrovića Njegoša da joj pomogne u borbi s Osmanlijama, što je mitropolit prihvatio. Zauzvrat, crnogorski mitropolit je tražio političku zaštitu od Republike, dobijanje prava duhovne jurisdikcije nad pravoslavnim Crnogorcima u Boki Kotorskoj i nesmetani vjerski uticaj među pravoslavcima u Sjevernoj Albaniji, ukoliko ova oblast bude oslobođena od Osmanlija. Shodno dogovoru s mletačkim generalnim providurom, mitropolit Danilo je sa 1.200 Crnogoraca učestvovao u napadu na Bar (1717), koji je okončan bez uspjeha. Na kraju rata, Mletačka republika je odlučila i da imenuje svog civilnog namjesnika u Crnoj Gori, kako bi preko njega osigurala i sprovodila svoj uticaj (1717). Njen civilni namjesnik imao je zvanje guvernadura. Crnogorski guvernadur, koji je bio pod apsolutnim uticajem Republike, trebalo je da bude politički pandan crnogorskom mitropolitu Danilu, za koga se znalo da nije naklonjen Republici. Nakon završetka ratnih dejstava u Primorju, mitropolit Danilo je tražio od vlade u Veneciji da ispuni obećanja koja mu je dala, kao i da ozvaniči političko pokroviteljstvo nad Crnom Gorom. Mletačka republika je prihvatila da bude politički pokrovitelj podlovćenskog dijela Crne Gore, što je i potvrdila dukalom od 7. maja 1718, istovremeno odobrivši pravo duhovne jurisdikcije Cetinjske mitropolije u Boki Kotorskoj i Sjevernoj Albaniji. Nakon rata 1714–1718. mletačka politika prema Crnoj Gori uglavnom će se svoditi na kontrolu pograničnih odnosa i očuvanje mira na zajedničkoj granici. Kao država kojoj odgovara trajni mir sa Osmanskim carstvom, ona će pažljivo pratiti i politička dešavanja u Crnoj Gori, a posebno svaki oblik antiosmanskog djelovanja. Dok je na čelu Cetinjske mitropolije bio nasljednik mitropolita Danila, mitropolit → Sava Petrović Njegoš, bila je sigurna da takva politika u njemu nema podržavaoca, jer je i njegov najvažniji cilj bio da na granicama održava mir i spriječi Crnogorce da ugrožavaju osmanske oblasti. Mitropolit Sava je u odnosu prema mletačkim vlastima pokazivao lojalnost i revnost, ponekad i poniznost, smatrajući Republiku životno važnom za Crnu Goru. Sasvim je drugačiji bio odnos mitropolita → Vasilija Petrovića Njegoša prema Mletačkoj republici. On se trudio da održava dobre odnose s Republikom, ali u njoj nije vidio političkog saveznika. Kao koadjutor mitropolita Save, on je boravio nekoliko mjeseci u Veneciji (1744), nastojeći da sa Senatom riješi probleme koji uzrokuju pogranične sukobe. I pored deklarativne naklonosti koju je iskazivao prema Republici, mletačka vlada ga je smatrala opasnim protivnikom. Za nju je mitropolit postao neprijatelj kada je započeo energičnu akciju za učvršćivanje apsolutnog ruskog uticaja u Crnoj Gori. Mletački Inkvizitorski sud ga je 1755. zbog toga osudio na smrt trovanjem. Kao privrženik Rusije i vođa antiosmanskog pokreta, mletačko paktiranje sa Osmanlijama smatrao je izdajom hrišćanske vjere. Mletački strah od nemira u susjedstvu dostigao je vrhunac pojavom samozvanog ruskog cara → Šćepana Malog, koji je, prije nego što je došao u Crnu Goru, boravio na teritoriji Republike (Maine). Mletačka vlada se s razlogom plašila da će euforija koju je ovaj samozvanac izazvao među Crnogorcima pokrenuti osmansku vojsku, ali je još više bila zabrinuta zbog oduševljenja kojim su njeni pravoslavni podanici prihvatili tobožnjeg ruskog cara. Mletački Senat je krajem 1767. naredio da se stanovništvu u Primorju proglasom zabrani da održavaju zborove u čast samozvanog cara, kao i da ga na bilo koji način pomažu. Onima koji se ne budu pridržavali ove naredbe zaprijećeno je smrtnom kaznom. Da bi prekinula euforiju koju je izazvala pojava Šćepana Malog, mletačka vlada je krajem 1768. uputila vojsku u Maine, Pobore i Brajiće, zapalila mnoge kuće i osudila na robiju više od 20 ljudi. Takođe je i Inkvizitorski sud donio odluku da se Šćepan Mali ubije. Poslije smrti Šćepana Malog, skoro da zamire političko interesovanje Mletačke republike za Crnu Goru. Umjesto nje, krajem XVIII vijeka, politički uticaj u Crnoj Gori počinje da učvršćuje Austrija. Crnogorski guvernadur i jedan dio glavara, koji su nekada bespogovorno slijedili preporuke izvanrednog providura u Kotoru, sada počinju akciju za pribavljanje austrijske podrške. Za Republiku je Crna Gora izgubila pređašnju političku i vojničku važnost, jer je karakter mletačko-osmanskih odnosa bio sasvim drugačiji od onog na početku vijeka. Osmansko carstvo nije više bilo zainteresovano za ugrožavanje ili osvajanje mletačkih posjeda u Primorju, a Venecija je prestala da razmišlja o novim ratovima, dominaciji na Jadranu i ekspanziji u Sredozemlju. Kriza u koju je zapala Republika odredila je opseg i pravce njene spoljne politike. Mletačka država od oko tri miliona podanika imala je krajem XVIII vijeka budžetski deficit, koji se mjerio milionima dukata i koji je trajao od posljednjeg rata protiv Osmanskog carstva. Njena vojska, mornarica i trgovačka flota uveliko su zaostajale u odnosu na vojske ostalih evropskih sila, a njena državna uprava nije se mogla ni reformisati ni modernizovati. U takvim okolnostima prestaje i njeno političko angažovanje u Crnoj Gori. Oslabljenu mletačku državu pokorila je vojska → Napoleona I Bonaparte 1797. i ona više nikada neće biti obnovljena.