Prepis Povelje Ivana Crnojevića, NMCG

Kopija pečata i grba Ivana Crnojevića, NMCG

Pečat Ivana Crnojevića

Ivan Crnojević (prva polovina XV vijeka – Cetinje, 1490), crnogorski (zetski) vladar od 1464/65. do 1490. godine. Na početku vladavine pokušao je da prekine vazalski odnos prema Veneciji. Početkom proljeća 1465. napao je Kotor sa svojom vojskom i pobunjenim seljacima iz kotorskog distrikta. Zbog te akcije, Mlečani su njegovu glavu ucijenili sa 10.000 talira. Međutim, posredovanjem hercega Stjepana, ubrzo je ponovo priznao mletačku vrhovnu vlast i dobio platu od 1.200 dukata. Nakon toga, učestvuje u borbama na strani Venecije protiv Osmanlija (u Albaniji i oko Skadra). Država Crnojevića bila je izložena stalnim napadima Osmanlija, pa je bio prinuđen da prizna vrhovnu vlast sultana Mehmeda II i obavezao se na plaćanje harača u iznosu od 700 dukata. Crna Gora se našla u dvostrukom vazalstvu, ali se on sve više oslanjao na Veneciju. Osmanlije su 1473. zauzele krajeve lijeve strane Morače i Zete, zbog čega Crnojević odbija da plaća harač. Da bi ga čvršće vezali za sebe, Mlečani dodjeljuju plemstvo njemu i njegovim potomcima. Sljedeće godine imao je više sukoba s Osmanlijama, koje su napale Skadar i tu doživjele poraz. Da bi se zaštitio od napada Osmanlija, u toku 1475. počinje da gradi utvrđenje na Obodu (Riječki grad), izabravši ga za novo središte svoje države. Za potrebe gradnje naručio je veću količinu crijepa iz Dubrovnika. Narednih godina počinju intenzivne osmanske ofanzive za zauzimanje Albanije i Crne Gore. Venecija je bila nemoćna da pomogne. Osmanlije su 1478. zauzele Kroju i opkolile Skadar. U ovom pohodu jedan osmanski odred zauzeo je Žabljak, prijestonicu Crnojevića. Kada je borba s Osmanlijama dobila nepovoljan tok, Republika je bila prinuđena da preda skadarsku tvrđavu i zaključi primirje. Svog vazala su napustili, pa se u mirovnom sporazumu Crna Gora i ne spominje. Osmanlije se nakon toga spremaju za osvajanje Crne Gore. Njihove snage su već 1479. bile utvrđene u Podgorici, odakle napadaju Crnojevića, nanoseći velike gubitke crnogorskoj vojsci, u kojoj je vladala opšta oskudica. Vidjevši da ne može da se odupre jačoj sili, Ivan napušta zemlju i sklanja se u Italiju, pa su Osmanlije 1479. privremeno zagospodarile Crnom Gorom. Nakon osvajanja Skadra, Osmanlije formiraju sandžak kao samostalnu upravnu jedinicu. U okviru sandžaka nalazila se i podgorička kaza, koja je bila sastavljena od nahija: Podgorica, Žabljak, Kuč, Bjelopavlić, Piper, planina Hot, zemlja Petrišpana i Klemend. Poslije smrti sultana Mehmeda II (1481), Ivan Crnojević se, koristeći nestabilnost u balkanskim zemljama, vratio iz Italije u Crnu Goru. Crnogorsko stanovništvo masovno mu je prilazilo, pa je za kratko vrijeme obnovio svoju državu. Prijestonica obnovljene Crne Gore bila je prvo na Obodu. Novi sultan Bajazit II prihvatio je promjene u Crnoj Gori i obnavljanje vazalskih odnosa. Granica obnovljene države išla je od ostrva Vranjina, rijekom Moračom, do ušća sa Zetom. Od Budoša, granica je išla do Crkvica, a preko Lovćena se spuštala prema Poborima. Crna Gora je imala mali izlaz na more, između Miločera i Svetog Stefana. Ivan je 1482. sagradio svoju novu rezidenciju na → Cetinju. Smještena u podlovćenskoj kotlini i opkoljena visokim brdima, nova prijestonica bila je veoma pogodna za vojno strateško uporište. Tokom 1484. sagradio je u svojoj prijestonici manastir, darovao mu posjede i prihode Poveljom (4. januara 1485). Ivan je bio veoma vješt diplomata. Da bi iskazao odanost sultanu, poslao mu je sina Stanišu, koji je ubrzo primio islam. Svog najstarijeg sina i nasljednika → Đurđa Crnojevića oženio je kćerkom mletačkog plemića Antonija Erica.

Literatura: Istorija Crne Gore, knj. 2, tom 2, Titograd, 1970; Ž. Šćepanović, Kratka istorija Crne Gore: od najstarijih vremena do 1796. godine, Podgorica, 2002; Đ. Borozan, Crnogorske dinastije: Vojislavljevići, Balšići, Crnojevići, Cetinje, 2017; B. Šekularac, Crna Gora u doba Crnojevića, Cetinje, 2018.

M. Premović