Proizvodnja loznog sadnog materijala, proizvodnja reprodukcionog sadnog materijala, koja obuhvata reznice loznih podloga, reznice sorti plemenite loze, vioke (plemke), ožiljene reznice plemenite loze (korjenjake), ožiljene reznice loznih podloga i lozne kalemove. Obavlja se u loznim rasadnicima. U okviru loznog rasadnika nalaze se → matični vinogradi lozne podloge i plemenite loze (sortimentski vinograd), korjenilište (prporište) i građevinski objekti (kao što su kalemarnica, stratifikala i hladnjača) za čuvanje reznica i loznih kalemova. Sadni materijal je osnova stabilne i kvalitetne vinogradarsko-vinarske proizvodnje; stoga reznice moraju poticati od genetski visokovrijednih i sanitarno ispravnih matičnih čokota loznih podloga i sorti. Lozni kalemovi su osnovni sadni materijal za sadnju novih vinograda. Zahvaljujući otpornosti korijena → loznih podloga na → filokseru, obavlja se → kalemljenje osjetljivih evropskih sorti i omogućava njihovo uspješno gajenje i proizvodnja kvalitetnog grožđa. Ručnim i mašinskim putem prave se presjeci i spojevi na podlozi i plemci. Srastanje spojeva (obrazovanje kalusa i uspostavljanje veze između lozne podloge i plemke) obavlja se u kontrolisanim uslovima, u prostoriji pod nazivom stratifikala. Ožiljavanje okalemljenih i sraslih reznica vrši se u prirodnim uslovima, u dijelu rasadnika koji se naziva korjenilište. Na kraju proizvodnog ciklusa dobija se sadnica lozni kalem, koja služi za podizanje vinograda. Navodi o velikom broju rasadnika (kalametuma) mogu se pronaći u kotorskim ugovorima prve polovine XIV vijeka, naročito u selima poluostrva Vrmac (→ Srednjovjekovno vinogradarstvo i vinarstvo). Rasadnici su se najčešće zasnivali pored samih vinograda. Lozni rasadnik postojao je i krajem XIX vijeka, u okviru → Knjaževske crnogorske zemljodjelske škole u Podgorici. U rasadniku Škole bio je podignut matičnjak sa pet loznih podloga i sortimentski vinograd sa 20 sorti → evropske loze. Proizvodio se i sadni materijal, te je kalemljeni vinograd Škole bio prvi vinograd podignut kalemljenom lozom u Crnoj Gori. Unutar rasadnika bio je podignut vinograd s domaćom lozom, kao i manji vinograd sa kalemljenom lozom. Nakon prestanka rada Škole (1899), osnovani su državni lozni rasadnici u Danilovgradu, Baru, Limljanima i Sotonićima. U tom periodu filoksera nije bila evidentirana u crnogorskim vinogradima, te se i dalje sadila nekalemljena loza (→ Nekalemljeni čokoti). U nekim rasadnicima nastavljena je proizvodnja u Kraljevini Jugoslaviji. U Virpazaru, Danilovgradu i Čibači, 1930, proizvedeno je 211.000 reznica, 8.000 prporaka i 17.000 ožiljenih kalemova. U svrhu proučavanja domaćih i stranih sorti, podignuti su sortimentski vinogradi (→ Introdukcija). Iz rasadnika su se širile i sadile kvalitetne stone sorte u tom periodu (šasle, afus ali, muskati). U toku II svjetskog rata rasadnički materijal je uništen. U cilju obnove loznih rasadnika, 1948. podignut je matičnjak loznih podloga u Crmnici, na površini od 1 ha, koji je kasnije proširen na 3 ha. Krajem 1952. osnovan je voćni i lozni rasadnik u Danilovgradu u cilju proizvodnje i snabdijevanja svih vinogorja loznim kalemovima, dok je kasnije proizvodnja bila usmjerena samo za lokalne potrebe. U rasadniku je bio podignut matičnjak američke loze, na površini od 4 ha. Manje matičnjake, površine 20–30 ari, imalo je Poljoprivredno dobro „Topolica” u Baru i Poljoprivredno dobro u Herceg Novom. Usljed slabog održavanja matičnjaka, godišnje se proizvodilo najviše do 150.000 reznica, a kalemilo se 500.000–1.000.000 reznica, dok se ostala potrebna količina uvozila. Nakon osnivanja Oglednog imanja i podizanja kolekcionih i matičnih vinograda u Lješkopolju (1956), Zavod za vinogradarstvo → Poljoprivrednog instituta u Titogradu počeo se baviti proizvodnjom loznog sadnog materijala (1958–1975). Imao je na raspolaganju 5 ha matičnjaka američke loze, uglavnom Kober 5 BB. → Agrokombinat „13. jul” je 1979. imao 30 ha matičnjaka američke loze Rihter 99. Godišnje se proizvodilo oko 800.000 reznica i 25.000–50.000 ožiljenih kalemova. Proizvodnja je obustavljena 1975, da bi iste godine bila obnovljena u saradnji Poljoprivrednog instituta sa kooperantima iz Velike Drenove (Srbija). → Biotehnički institut je obezbjeđivao reznice i vioke, kao i stručni nadzor i kontrolu nad proizvodnjom. Kooperant ska proizvodnja trajala je do kraja 90-ih godina XX vijeka. Nakon toga, proizvodnja je organizovana u Crnoj Gori. Najveći proizvođač loznog sadnog materijala u Crnoj Gori od 1999. je kompanija → „13. jul – Plantaže” AD Podgorica, sa prosječnom godišnjom proizvodnjom oko 300.000 loznih kalemova prve klase. U periodu 2017–2020, prosječna godišnja proizvodnja loznog sadnog materijala u Crnoj Gori iznosila je 383.298 loznih kalemova, od čega je udio proizvodnje sertifikovanih loznih kalemova bio 3,02%, dok je u vinogradarskim zemljama Evrope dominirala sadnja vinograda sa sertifikovanim loznim kalemovima (→ Kategorije loznog sadnog materijala). Kroz → klonsku selekciju vinove loze u Crnoj Gori, rađeno je i na unapređenju kvaliteta kategorije loznog sadnog materijala. Podizanjem predosnovnog (2008) i osnovnog matičnog zasada (2010) selekcionisanih klonova sorte vranac (→ Klonska selekcija vranca) stvoreni su uslovi za proizvodnju sertifikovanog sadnog materijala/loznih kalemova, od 2012. godine. Njihova proizvodnja 2018. iznosila je 6.848, 2019. iznosila je 12.071, a 2020. proizvedeno je 14.839 sertifikovanih kalemova. Sertifikovani selekcionisani kvalitetni lozni kalemovi sortno i sanitarno provjereni osnova su za stabilnu i kvalitetnu proizvodnju grožđa i vina. Godišnja prosječna proizvodnja loznih kalemova standardne kategorije 2017–2020. iznosila je 372.046. U sortnoj strukturi, u periodu 2018–2020, godišnji prosjek proizvodnje sadnica autohtone sorte → vranac iznosio je 307.101 kalemova, odnosno više od 80% ukupne proizvodnje. Od ukupne proizvodnje, proizvodnja sadnica sorte → sovinjon iznosila je 12%, sorte malvazija 3,73%, sorte → kratošija 1,53%, dok je proizvodnja sadnica ostalih sorti bila ispod jednog procenta. Godišnja proizvodnja reznica loznih podloga, u periodu 2018–2020, iznosila je 797.742 reznica. Proizvodnja 1.042.000 reznica loznih podloga ostvarena je 2018, dok je 2019. proizvedeno 551.227 reznica loznih podloga. U strukturi proizvedenih reznica loznih podloga, najveći broj podloga je iz grupe Berlandieri x Rupestris (više od 80%), zatim podloge iz grupe V. vinifera x Berlandieri (13%) i podloge iz grupe Berlandieri x Riparia (oko 5%).