Vizantijska umjetnost, arhitektura, slikarstvo (VI–XV v.). Nakon raspada rimske imperije, provincija Prevalis, koja je pokrivala prostor sadašnje Crne Gore, u političkom smislu pripala je Vizantiji – Istočnom rimskom carstvu. U sklopu hristijanizacije ilirskog i romanskog stanovništva, najvažniji elemenat predstavljala je izgradnja hramova i njihovo umjetničko ukrašavanje. Pozicioniran na osjetljivoj istorijskoj granici između istoka i zapada Evrope, koja ga od polovine XI v. u duhovnom smislu odvaja u okviru jurisdikcija Pravoslavne i Katoličke crkve, prostor srednjovjekovne Duklje – Zete – Crne Gore baštiniće umjetnička iskustva oba civilizacijska korpusa, koji su katkada u simboličkom odnosu. U periodu prije formiranja slovenskih župa i ustanovljenja dukljanske države, na domicilnom prostoru mogu se identifikovati sakralni objekti sagrađeni u duhu vizantijskih graditeljskih iskustava: crkve „A” i „B” u gradu Duklji, na Zlatici kod Podgorice i u Topolici kod Bara, bazilike u starom budvanskom gradu i ispod sadašnje crkve Manastira Podlastva (→ Podlastva u Grblju, manastir), stara → Katedrala Sv. Tripuna, → Crkva Sv. Tome u Prčanju, Sv. Marija u Duklji i dr., stvoreni u periodu VI–XII v. Različitih su osnova i konstruktivnih sistema i kao rezultat heterogenih koncepcija mogu se tipološki svrstati u crkve sa centralnom osnovom – trikonhose, krstoobrazne i njihove kombinacije; jednobrodne građevine sa ili bez kupole; trobrodne bazilike. Vizantijske graditeljske koncepcije manifestuju se na prostoru Crne Gore i tokom perioda XII–XV v., u vremena vladavine dinastija Nemanjića, Balšića i Crnojevića. U tom kontekstu, kao tipične bogomolje sa vizantijskim obilježjima smatraju se nemanjićke zadužbine u manastirima Đurđevi stupovi (→ Berane, Manastir Đurđevi stupovi, Crkva Sv. Đorđa) i Morača (→ Morača, manastir, Crkva Uspenja Bogorodice) – oba iz XIII v. Karakteristike vizantijskog modela građenja evidentne su i na crkvama balšićkih manastirâ: Starčeva gorica (→ Starčeva gorica, manastir na Skadarskom jezeru), Moračnik (→ Moračnik, manastir na Skadarskom jezeru), Beška (→ Beška, manastir na Skadarskom jezeru), Prečista Krajinska (→ Ostros, Manastir Prečista Krajinska), Praskvica (→ Praskvica kod Svetog Stefana, manastirska crkva Sv. Nikole). U pojedinostima, u arhitekturi nabrojanih hramova mogu se uočiti i zapadnoevropske odlike, uglavnom u načinu koncepcije svodova, portala i prozora. Vizantijske umjetničke tendencije dominiraju kada je u pitanju analiza srednjovjekovnog fresko-slikarstva i ikonopisa. Srednjovjekovno slikarstvo sačuvano na tlu Crne Gore, kako u ikonografskom tako i u stilskom pogledu, sasvim je u duhu vizantijskih modaliteta tipičnih za ovaj način umjetničkog izražavanja. O tome svjedoče brojni primjeri koji se mogu sagledati preko slikarstva → Crkve Sv. Tome u Kutima kod Herceg Novog (XII–XIII v.), crkvama → Rize Bogorodice u Bijeloj i → Sv. Petra u Bogdašićima kod Tivta (XIII v.), → Sv. Petra u Bijelom Polju (XIV v.), Đurđevim stupovima (XIV v.), kotorskim crkvama Sv. Tripuna i Marije Koleđate ( → Kotor, Crkva Sv. Marije Koleđate) i dr. Vizantijski uticaj vidljiv je i na fragmentima ranomozaičkog slikarstva iz VI v., identifikovanog na lokalitetima antičke vile u Kručama kod Ulcinja (→ Kruče, rimska vila), ranohrišćanske bazilike u Budvi, → Crkve Sv. Teodora / Sv. Đorđa u Starom Baru, Manastiru Podlastva i dr. Ugledanje na osobine vizantijske umjetnosti na tlu Crne Gore, posebno u sferi ikonopisa i fresko-slikarstva, manifestuje se i u novom vijeku u okviru tzv. postvizantijske umjetničke kulture.