Detalj fresko-slikarstva, Crkva Rize Bogorodice, početak XIII v., Bijela

Detalj fresko-slikarstva, Crkva Rize Bogorodice, početak XIII v., Bijela

Bijela, Crkva Rize Bogorodice, arhitektura, slikarstvo, anonim (XIII, XIX v.). Hram posvećen Rizi Bogorodice nalazi se nekoliko kilometara od Bijele u Boki Kotorskoj, na mjestu zvanom Vala. U sadašnjem obliku riječ je o povećoj jednobrodnoj crkvi sa kupolom i monumentalnim zvonikom, koju su na mjestu nekadašnje drevne građevine sagradili mještani 1824. Smatra se da je u dalekoj prošlosti Crkva Rize Bogorodice predstavljala episkopsko sjedište Dračke dijeceze. Rezultati izvršenih arheoloških radova upućuju na mišljenje da je stari hram jednobrodne osnove bio izgrađen od grubo pritesanog kamena, poluobličasto zasveden sa podom od neobrađenih kamenih ploča. Pojedini istraživači pretpostavljaju da je gradnja izvršena čak u periodu X–XI v., na šta ih, između ostalog, upućuje i sistem pilastara na spoljnoj strani apside. Negdje početkom XIII v., svakako prije 1219, crkva je bila freskopisana. Od slikarstva tih vremena očuvani su fragmentarno: Povorka arhijereja u donjoj zoni apside, Bogorodica sa Hristom u polukaloti apside i, po svemu sudeći, ktitorski portret naslikan u niši apside, iznad vladičanskog sjedišta. Sve sačuvane signature ispisane su grčkim jezikom. Ktitorski portret najčešće se identifikuje sa episkopom Danilom, sklonom bogumilstvu, koji se pominje u jednom spisku bosanskohercegovačkih episkopa sa kraja XII i početka XIII v. Freske Crkve Rize Bogorodice po svojim stilskim osobinama posjeduju bliske analogije sa kostursko-makedonskim komninskim slikarstvom.

Literatura: V. Đurić, Vizantijske freske u Jugoslaviji, Beograd, 1975; A. Čilikov, „Prilog proučavanju crkve Rize Bogorodice”, Glasnik Narodnog muzeja Crne Gore, n. s. knj. 2, Cetinje, 2004; R. Vujičić, Srednjovjekovna arhitektura i slikarstvo Crne Gore, Podgorica, 2007; T. Pejović, A. Čilikov, Pravoslavni manastiri u Crnoj Gori, Podgorica, 2011.

A. Čilikov