Crkva Sv. Petra, XII, XIII, XIV v., Bijelo Polje
Detalj fresko-slikarstva, Crkva Sv. Petra, XIV v., Bijelo Polje
Bijelo Polje, Crkva Sv. Petra, arhitektura, skulptura, slikarstvo, anonim (XII, XIII i XIV v.). Smatra se da je crkva sazidana tokom posljednje decenije XII v. i da je njen ktitor bio humski knez Miroslav, brat velikog župana Stefana Nemanje. Tokom duge istorije Miroslavljeva građevina je u više navrata dograđivana i adaptirana da bi krajem XVII v. bila pretvorena u džamiju. Negdje nakon 1252. bjelopoljski hram postaje sjedište Humske episkopije, izmještene iz Bogorodičinog manastira na Stonu. Najstariji građevinski sloj predstavlja nevelika jednobrodna građevina sa četvrtastom apsidom i malenom kupolom identičnog oblika. Zidanje je obavljeno tvrdim plavičastim kamenom vodoravnog sloga. U enterijeru prvobitne crkve uočavaju se tri traveja, od kojih su istočni i zapadni po dužini dobili poluobličasti svod. U kraćem, srednjem traveju egzistira poprečni poluobličasti svod, koji je nalik transeptu kao nosaču četvrtaste kupole. Ovakvo rješenje odaje u eksterijeru utisak građevine tipa plana upisanog krsta. Svojim arhitektonskim formama Miroslavljeva građevina podsjeća na preromaničke i romaničke dalmatinske crkvice. Do danas se na zapadnoj strani sačuvao i ktitorski natpis postavljen u luneti visokog tipično romaničkog portala. Najstarijem građevinskom sloju pripadaju i fragmenti dekorativne plastike romaničkog stila, koji su pripadali ukrasu nekadašnje kamene oltarske pregrade. Neposredno nakon ustanovljenja episkopskog sjedišta, Crkvi Sv. Petra se dograđuje priprata i, sa zapadne strane, dvije visoke kule-zvonici. U završnoj fazi arhitektonske geneze, između 1317. i 1321, po nalogu srpskog kralja Milutina, izvršena je obnova zdanja kojom prilikom su dograđene dvije bočne kapele. U pomenutom periodu izvršeno je i islikavanje hrama u fresko-tehnici jer je stariji živopis bio potpuno uništen prilikom bugarske pohare 1254. Slikarstvo XIV v. je fragmentarno sačuvano i karakterišu ga, pored kompleksne – dijelom originalne ikonografije, stilske osobenosti zasnovane na umjetničkim postulatima srpskog slikarstva XIII v. i tekovine vizantijske renesanse Paleologa.
Literatura: P. Mijović, Istorija Crne Gore, knj. 2, tom 1, Titograd, 1970; M. Nagorni, „Die Kirche S. Petar in Bijelo Polje (Montenegro)”, Miscellanea Byzantina monacensia, 23, Minhen, 1978; M. Čanak Medić, Arhitektura Nemanjinog doba, II, Beograd, 1989; R. Vujičić, Srednjovjekovna arhitektura i slikarstvo Crne Gore, Podgorica, 2007.
A. Čilikov