Bogorodica Šira od nebesa, kalota oltarske apside, 1574/75, Manastir Morača
Uspenje Bogorodičino, freska, zapadni zid naosa, 1574/75, Manastir Morača
Raspored slikarskog repertoara na istočnom zidu priprate, crtež, 1577/78, Manastir Morača
Morača, manastir, Crkva Uspenja Bogorodice, freske u naosu i priprati, anonim (1574–1575. i 1577–1578). Nakon sanacionih građevinskih radova na glavnoj manastirskoj Crkvi Uspenja u XVI v., pristupilo se njenom oslikavanju. Prvo je oslikana oltarska apsida i naos, što je bilo završeno do 23. X 1574. Oslikavanje prostrane priprate od strane iste grupe anonimnih majstora izvedeno je tri godine kasnije, u vrijeme Tominog nasljednika, igumana Mojsija, od 1. IX 1577. do 31. VIII 1578. Pošto su moračke freske iz sedamdesetih godina XVI v. naslikali isti majstori, one predstavljaju jedinstvenu cjelinu. Ova grupa nepoznatih zografa uzima se za prve stvaraoce → Moračke slikarsko-duborezačke škole. U zapadnom dijelu naosa na južnom zidu u prvoj zoni slikani su: Hristos na prijestolu, Bogorodica i Stefan, Vukanov sin, Toma iguman, a u produžetku na zapadnom zidu „veliki knez” Vukić Vučetić, arhanđel Mihailo, Konstantin i Jelena. Na sjevernom zidu prikazana su dva, sada zaklonjena, lika i Sv. Teodor. Iznad, u pojasu medaljona na južnom zidu, predstavljeni su: Ananije, Azarije i Misail, na zapadnom Kav...(?), Hristogon, arhanđel Mihailo, Pantokrator, arhanđel Gavrilo, Timotej i Antim. U gornjim zonama južnog zida prikazane su scene: Iscjeljenje raslabljenog, Nevjerovanje Tomino, Vavedenje, a na svodu Hristos anđeo Velikog savjeta. Na zapadnom zidu prikazano je Uspenje Bogorodičino i Silazak Sv. duha, a na sjevernom Vaskrsenje Lazarevo, Mironosice na grobu i Preobraženje Hristovo. Na pilastrima, jugozapadnom zidu, živopisani su svetitelji: Nedjelja, Petka, Alimpije Stolpnik, Dimitrije, Kuzman, Jovan, ?, Avram, Bogorodica sa Hristom, Selekvije, Orest; na sjeverozapadnom: Lukijan, Varvara, Julita i Kirik, Lup Stolpnik, ?, Đorđe, Damjan, Kir, ?, Isak, Prokopije, Pantelejmon i Sergije. U južnoj pjevnici u prvoj zoni su: Pavle, Luka, Marko, Andrija, Vartolomej, Toma, Jakov, Filip, Jovan Bogoslov, Matej i Simon. Iznad njih su scene: Tajna večera, Pranje nogu i Molitva u Gestimanskom vrtu, iznad proroci Avdija, Avakum i Isaija. Tu je i Izdajstvo Judino i Hristos pred Kajafom, na svodu je slikano Krštenje, Raspeće, Hristos Starac dana i Ulazak u Jerusalim. Na južnom potkupolnom prostoru prikazan je Jovan Preteča, iznad Papil i Aksentije, Nikola, iznad Mardarije i u vrhu Rođenje Bogorodice. U sjevernoj pjevnici, pored prikaza svetitelja, u gornjem dijelu su naslikane scene: Odricanje Petrovo, Rođenje, Sretenje, Hristos pred Pilatom, Stradanje četrdeset sevastijskih mučenika i u tjemenu Hristos Emanuel. U kupoli je slikan Pantokrator, oko njega Božanstvena liturgija, u tamburu šestorica proroka, na pandatifima jevanđelisti, između njih su slikani Keramion i Mandalion. U oltaru, iznad Služenja liturgije, nalazi se scena Pričešće, a na svodu Vaznesenje Hristovo, Blagovijesti i Gostoljublje Avramovo su na istočnom zidu. U polukaloti apside slikana je Bogorodica Šira od nebesa. U priprati u prvoj zoni slikani su hrišćanski svetitelji, ktitori Vladislav i njegova majka, koje knez Stefan i Bogorodica privode Hristu. Iznad, u gornjim zonama, prikazani su vaseljenski sabori, na zapadnom zidu je Svadba u Kani i Parabola o svadbi careva sina, Hristos istjeruje bjesove iz čovjeka i Parabola o bludnom sinu, Hristos istjeruje trgovce iz hrama i Hristos podučava u hramu, Hristos iscijeli čovjeka od vodene bolesti i Hristos iscijeli grbavu ženu, a izviše, u šestoj zoni, Jona kraj grada Ninovija. Na sjevernom zidu je monumentalno Stablo Jesejevo, a na istočnom Strašni sud.
Literatura: A. Skovran, „Ispitivanje i konzervacija manastira Morače”, Zbornik zaštite spomenika kulture, XI, Beograd, 1960, 203–206; S. Raičević, Slikarstvo Crne Gore u novom vijeku, Podgorica, 1996, 99–129.
S. Raičević