Osnova crkava Sv. Teodora i Sv. Đorđa (M. Zagarčanin)
Crkva Sv. Teodora / Sv. Đorđa, ostaci, Bar
Bar, Crkva Sv. Teodora / Sv. Đorđa, arhitektura, skulptura, mozaici, anonim (IX–XI v., XII v.). Crkva Sv. Teodora nalazila se u južnom dijelu grada, na uzdignutom platou Londža. O građenju crkve nema sačuvanih arhivskih izvora. Od trobrodne bazilike definisan je donji dio južnog zida, od grubo pritesanog kamena, sa nepravilnim spojnicama, kao i fragmenti poda. Bila je pokrivena drvenom konstrukcijom. Iz crkve potiču i fragmenti kamene plastike sa prepletom trojne trake, dio plitkoreljefnog krsta i dr. Datuje se u period IX–XI v. Na jugoistočnom dijelu crkve, pronađeni su, sekundarno upotrijebljeni, fragmenti podnog mozaika, izrađeni od bijelih, crnih, sivih i crvenih tesera, sa geometrijskim motivima. Ovi fragmenti datuju se u VI v. Pretpostavlja se da potiču iz trikonhosa u Baru, ili iz neke građevine iz Starog Bara ili okoline grada. U izvještaju barskog nadbiskupa Marka Đorge iz 1697, navodi se da je Crkva Sv. Teodora uništena u požaru, a da je na njenom mjestu podignuta Crkva Sv. Đorđa. Vrijeme njene gradnje nije poznato. Prema Ljetopisu Popa Dukljanina, u njoj je sahranjen dukljanski kralj Grubeša (vladao do 1125). Olovni pečat Konstantina Bodina, koji je vladao 1082–1099, na čijem je aversu Sv. Đorđe, a na reversu Sv. Teodor, ukazuje na poseban odnos ovog vladara prema pomenutim svetiteljima. Prvi datirani dokument o katedrali Sv. Đorđa je iz 1247. i odnosi se na relacije dubrovačkog arhiepiskopa i barskog sveštenstva. Nakon pada Bara pod osmansku vlast, katedrala je pretvorena u džamiju, koja je uništena 1881. u eksploziji municije koja je u njoj bila smještena. Katedrala je bila trobrodna, što je vidljivo i na gravirama iz XVI v. Od nje je sačuvan donji dio južnog zida, ostaci temelja stubaca, praga zapadnog portala, djelovi temelja zapadnog i sjevernog zida i apside i ostataka poda u zapadnom dijelu. Od zapadnog i sjevernog zida otkopani su samo ostaci. Sa jugozapadne strane katedrale uzdizala se kula-zvonik. U podu crkve bilo je pločâ sa inkrustiranim mozaikom. Smatra se da je katedrala Sv. Đorđa nastala u XII v., a da su graditeljske intervencije na njoj vršene u XIII i početkom XIV v. Oko crkve je nađeno više fragmenata plastike, među njima i fragmenti rebara gotičkog svoda, od kojih je jedan oslikan purpurnocrvenim i plavičastozelenim šahovskim poljima razdvojenim bijelom bordurom, rađenim al secco. Sačuvani fragmenti portala datuju se u drugu polovinu XIII i početak XIV v. Prema opisima H. Hecquarda i → Pavela Apolonoviča Rovinskog, na portalu je bio reljef sa predstavom Sv. Đorđa.
Literatura: Đ. Bošković, Stari Bar, Beograd, 1962; V. Korać, Graditeljska škola Pomorja, Beograd, 1965; J. Kovačević, „Od doseljavanja Slovena do kraja XII vijeka”, Istorija Crne Gore, I, Titograd, 1967; V. Korać, „Arhitektura”, Istorija Crne Gore, II, Titograd, 1970; P. Mijović, „Podni mozaici u Crnoj Gori”, Pradavne i davne kulture Crne Gore, Titograd, 1987, 95–120; Monumenta Montenegrina, X, ed. V. Nikčević, Podgorica, 2003; S. Gelichi, „Stari Bar. The Archaeological evidence and the settlement during the Ages”, The Archaeology of an abandoned town. The 2005 Project in Stari Bar, Firenze, 2006, 19–32; M. Zagarčanin, „Medieval stoneworks from Stari Bar”, The Archaeology of an abandoned town. The 2005 Project in Stari Bar, Firenze, 2006, 113–132; R. Vujačić, Srednjovjekovna arhitektura i slikarstvo na tlu Crne Gore, Podgorica, 2007, 67–68; B. Šekularac, Crna Gora u doba Vojislavljevića, Cetinje, 2007; M. Zagarčanin, „Bar e suo territorio in epoca romana, tardoantica e bizantina”, Storia di una città. Stari Bar tra antichità ed epocha moderna attraverso le ricerche archaeologiche, eds. S. Gelichi, M. Zagarčanin, Venezia – Firenze, 2013, 27–42.
T. Koprivica