Žabljak Crnojevića
Žabljak Crnojevića (prijestonica), grad na desnoj obali Morače, nedaleko od njenog ušća u Skadarsko jezero. Sagrađen je u prvoj četvrtini XV vijeka. U unutrašnjosti utvrđenja nalazio se dvor Crnojevića, cistijerna za vodu, kompleksi ekonomskog, vojnog i stambenog karaktera. Pristup utvrđenju moguć je samo sa istočne strane, pa je sa te strane najjače utvrđen. Grad se snabdijevao vodom sa sjeveroistočne strane, gdje se nalazio izvor. Utvrđenje dominira nad okolinom i pruža izvanredan pregled, što daje mogućnost da se kontroliše Zetska kotlina i plovidba po Skadarskom jezeru. Istorijski izvori upućuju da je bio prijestonica vojvodama → Đurađu Đuraševiću (Crnojeviću) i → Lješu (Aleksi) Crnojeviću. Gradom je kasnije upravljao → Stefan Crnojević, ali su u proljeće 1452. odredi srpskog despota Đurađa Brankovića pod komandom vojvode Altomana zauzeli Žabljak. U prvoj polovini 1460, kao mletački vojvoda Stefan Crnojević je zauzeo Žabljak Crnojevića. Kao prijestonica Žabljak se spominje u doba vladavine → Ivana Crnojevića. U gradu je bila cijela administracija crnogorskog gospodara: vojvode, kefalije, dvorodržica, logotet i dijak. U unutrašnjosti se nalazila Crkva Sv. Đorđa, koju je sagradio Ivan. Prilikom borbi Mlečana sa Osmanlijama oko → Skadra 1474, iz Žabljaka je stizala pomoć. Ivan je iz Žabljaka do 1475. kontrolisao situaciju i s mletačkim brodovima gospodario Skadarskim jezerom. Borbe oko Skadra i napredovanje Osmanlija uznemirile su Ivana i odlučio je da prebaci svoju prijestonicu 1475. u unutrašnjost. Tada je započeo sa izgradnjom i postepenim prebacivanjem svoje prijestonice u novo utvrđenje u → Obodu. Tokom ljeta 1478. Osmanlije su napale Žabljak Crnojevića. U gradu se nalazio mali broj ljudi, koji nijesu mogli da pruže otpor nadmoćnoj osmanskoj vojsci. Utvrđenje je predato početkom jeseni 1478. godine.
Literatura: Istorija Crne Gore, knj. 2, tom 2, Titograd, 1970; P. Mijović, M. Kovačević, Gradovi i utvrđenja u Crnoj Gori, Beograd – Ulcinj, 1975; Č. Marković, „Graditeljska baština Crnojevića”, Crnojevići, Zbornik radova, Podgorica, 2011; Đ. Borozan, Crnogorske dinastije: Vojislavljevići, Balšići, Crnojevići, Cetinje, 2017; B. Šekularac, Crna Gora u doba Crnojevića, Cetinje, 2018.
M. Premović