Profana arhitektura dinastija Vojislavljević, Balšić, Crnojević i Petrović Njegoš. Profana arhitektura iz perioda vladavine dinastije Vojislavljević (→ Vojislavljevići), na teritoriji ondašnje Duklje, nije ostavila značajnog traga. Profanu arhitekturu dinastije Vojislavljevića karakterišu stambeni objekti, dvorci, cistijerne, bunari, česme za vodu, fortifikacioni gradovi sa odbrambenim zidovima i kulama, stambene kule unutar gradova i manastirski konaci. Ovaj period karakteriše dosta primitivna i arhaična gradnja, naročito profane arhitekture. Kamen, kreč i pijesak najčešće su upotrebljavani materijali za zidanje srednjovjekovnih gradova i njihovih profanih objekata. Objekti su građeni lomljenim i pritesanim kamenom, zbog čega su im zidovi bili prilično debeli, a konstrukcija arhaična i neusavršena. Zbog statičko-konstruktivnih problema, profani objekti su bili niži, sa manjim otvorima i jednostavnim krovnim konstrukcijama, najčešće pritesanim drvenim gredama, sa pokrivačem od prirodnih kamenih ploča, na jugu, a u kontinentalnim i sjevernim područjima ražanom slamom i drvenom šindrom. Najčešća tehnika zidanja kod stambenih i pomoćnih ekonomskih objekata bila je „suvozid” bez vezivnog maltera, jer je najjeftinija, najbrža i bez angažovanja skupih majstora. Osim kamenom građenih objekata, u ovom periodu građeni su, najčešće stambeni objekti, od drveta (pruća), unutar gradskih struktura (unutar gradskih bedema) ili van njih u podgrađu. S obzirom na česte napade na gradove i požare, primjena drveta u građenju kuća sve se više izbjegavala. Zbog primitivnog i arhaičnog načina gradnje, kao i zbog čestih osvajačkih pohoda u ovom periodu, profana arhitektura se nije mogla sačuvati. Osvajački pohodi toga vremena podrazumijevali su da se osvojeno do temelja sruši, pa je stoga profana arhitektura bila lako uništiva. Iz tih razloga iz ovog perioda nemamo mnogo materijalnih ostataka profane arhitekture.

Profana arhitektura iz perioda vladavine → Balšića nije ostavila značajnog traga. Profana arhitektura Balšića ogledala se u građenju stambenih kuća, dvoraca, cistijerni, bunara, fortifikacionih utvrda gradova, stambenih kula, samostalnih obrambenih kula (kula Tophala na Skadarskom jezeru) i manastirskih konaka. Građenje profane arhitekture ovog perioda karakteriše primitivna i arhaična gradnja u stambenoj arhitekturi i arhitekturi pomoćnih objekata stanovništva, gdje se primjenjuje princip zidanja u „suvozidu”, sa pritesanim i lomljenim kamenom bez vezivnog sredstva. U ruralnim područjima kuće su bile „prizemljuše” sa zemljanim podom, pokrivene ražanom slamom ili kamenim pločama. Kod cistijerni za vodu su se već primjenjivale složenije zidane konstrukcije sa primjenom krstastih i prelomljenih svodova, što je uticaj angažovanja majstora sa Primorja, koji su unijeli nove tehnike građenja pod uticajem gotike, tadašnjeg aktuelnog stila u umjetnosti i arhitekturi. Primjenom gotičkih svodnih konstrukcija, na nekim stambenim objektima i stambenim kulama, omogućeno je da se objekti izgrade viši. Usavršavanjem konstrukcije, u ovom periodu, neki manastiri su imali stambene kule na više spratova, što se vidi na ostacima petospratne kule Manastira Prečista Krajinska. Gradovi u ovom periodu bili su opasani debelim odbrambenim zidovima i najčešće kvadratnim kulama, često na spratovima. Unutar gradova stambeni objekti su se zidali u suvozidu pokriveni kamenim pločama ili ražanom slamom. Zbog lošijeg kvaliteta gradnje i zbog čestih osvajačkih i rušilačkih pohoda kojim su bili izloženi gradovi i naselja, u ovom periodu srednjeg vijeka, profana arhitektura se najmanje mogla održati i sačuvati. Imajući u vidu srednjovjekovni princip osvajačkih pohoda da se osvojeno do temelja poruši, profana arhitektura, kao najlošije građena bila je najlakši plijen i najbrže se uništavala. Iz tog razloga iz ovog perioda nemamo mnogo materijalnih ostataka profane arhitekture. Profana arhitektura u periodu vladavine → Crnojevića bila je razvijenija nego u periodima vladavine Vojislavljevića i Balšića, pa iz ovog perioda imamo sačuvanih ostataka. Profana arhitektura Crnojevića ogleda se u stambenoj arhitekturi, stambeno-rezidencijalnoj arhitekturi (dvorci i palate), manastirskih konaka, ekonomskih objekata, mlinova, cistijerni, fortifikacionoj arhitekturi gradova i manastira. Građenje stambenih kuća ruralnog područja i siromašnijeg staleža stanovništva ogledalo se u zidanju zida u „suvozidu”, a samo kod imućnijih sa zidom u kreču. Kuće u suvozidu su prizemljuše, niske, pokrivene ražanom slamom ili kamenim pločama. Na području Skadarskog jezera ruralne stambene kuće građene su nešto boljom tehnikom, sa svodovima u prizemlju, gdje su prostorije konoba i štala, dok je spratni dio kuće bio za stanovanje, što je primjer kuća u selu Godinje kod Virpazara. Stambeno-rezidencijalna profana arhitektura Crnojevića ogledala se u dvorcima i u stambenim kućama tadašnje imućnije vlastele, koje su gradili u svojim utvrđenim gradovima u kojma su živjeli i iz kojih su vladali. To su građevine bolje gradnje, zidane od klesnog kamena, složenije drvene ili svodne konstrukcije na spratovima. Crnojevići su izgradili četiri utvrđena naselja: → Žabljak Crnojevića, Đurđevac, → Obod i Soko, koji su bili odbrambene odstupnice zbog čega su bili, kao i svi srednjovjekovni gradovi, opasani debljim visokim kamenim zidovima, smješteni na uzvišenjima i strateški osmatračkim pozicijama. Unutar njih su profani objekti, cistijerne za vodu, od kamena u malteru, ekonomski prizemni objekti od priklesanog kamena, stambeni prizemni ili na sprat objekti za vojnike i ostalo stanovništvo, građeni od priklesanog kamena u krečnom malteru. Svi rezidencijalni i fortifikacioni profani objekti građeni su od većih klesanih kamenih blokova u debljem zidu radi konstruktivne i odbrambene uloge. Ovim boljim graditeljskim tehnikama građeni su i manastirski konaci, često spratni, obrađeni u malteru, sa ekonomskim prostorijama i trpezarijom. Svi objekti profane arhitekture imali su dvovodni krov sa zabatnim zidovima (zid na lastavicu). Mlinovi kao profani objekti bili su veoma prisutni u periodu Crnojevića, građeni od priklesanog kamena i van gradskih utvrđenja na pogodnim mjestima. Od njih su sačuvani Mlin na → Cetinju i ostaci mlinova na Rijeci Crnojevića. Profana arhitektura u periodu vladavine dinastije Petrović Njegoš (→ Petrovići Njegoši) razvila se na višem nivou primjenjujući nova onovremena graditeljska umijeća. Profana arhitektura u ovom periodu razvila se u ruralnom i gradskom području sa razvojem novog urbanističkog koncepta grada. U ruralnim područjima profana arhitektura izražena je u stambenim kućama, pomoćnim ekonomskim zgradama, cistijernama, kaptažama vode, guvnima, putevima i mostovima. Razvila su se dva tipa stambenih kuća: kuća „pozemljuša” i kuća na sprat ili „nad pod”. Kuće pozemljuše su građene od lomljenog kamena u suvozidu, bez vezivnog maltera, debelih zidova, niske, pokrivene dvovodnim krovom i ražanom slamom ili prirodnim kamenim pločama, sa zemljanim podom. Kuća je u početku bila podijeljena na dva dijela, na dio oko ognjišta i pregrađeni dio za stoku. Kasnije se stoka izmjestila iz kuće, u zaseban objekat – štalu, a kuća je imala i „kamaru” (sobu). Kuća na sprat ili kuća nad pod građena je od strane imućnijih mještana, zidana od priklesanog ili klesanog kamena u krečnom malteru, uz angažovanje stručnih majstora. Građena je na terenu u padu, gdje je donji dio bila „izba” za stoku, a iznad kamara (prostorija za spavanje) i do nje, na ravnom dijelu terena, prostorija „kuća” za boravak sa ognjštem. U oba tipa kuće ognjište je centralno mjesto života i stanovanja, oko koga se okupljalo i vodile sve aktivnosti. Bistijerne i kaptaže za vodu su se radile u bezvodnim područjima za sakupljanje kišnice. To su zajednički društveni objekti koji su služili svim mještanima. Građeni su u ruralnim područjima od klesanog kamena sa vezivnim sredstvom kreča i pijeska. Slivna nagnuta površina, uz strmu stranu brda, popločavala se klesanim kamenim pločama, na čijem dnu je kamenom ozidana poluukopana cistijerna (rezervoar za vodu) sa česmom i koritom. Guvna su privredni objekti ruralnih područja, građeni kao privatni (porodični ili bratstvenički) ili zajednički objekti, za cijelo selo. Guvna su korištena za vršidbu žitarica i za besjede i proslave mještana. Vladavina dinastije Petrović Njegoš obilježila je period formiranja neutvrđenih tzv. slobodnih gradova, za razliku od srednjovjekovnih gradova i manastirskih kompleksa, koji su bili ujedno i fortifikacioni kompleksi. Profana arhitektura u periodu vladavine dinastije Petrović Njegoš ogleda se u gradskoj stambenoj arhitekturi, u rezidencijalnoj arhitekturi, u arhitekturi objekata državne adminstracije, kulture, zdravstva, školstva, vojnih potreba, komunalnih objekata (tržnice, gradske česme, trgovi), ugostiteljskih objekata (kafane i hoteli) i dr. Osim toga, profana arhitektura je znatno izražena i u graditeljstvu infrastrukturnih objekata niskogradnje u izgradnji puteva, mostova, vodovoda i dr. Stambena profana arhitektura razvijena je u jezgrima slobodnih i neutvrđenih gradova. Danas karakteriše stara istorijska jezgra Cetinja, Podgorice, Nikšića, Danilovgrada, Rijeke Crnojevića i Virpazara. U razvijenim urbanističkim matricama, prema novom konceptu slobodnog grada, razvila su se četiri tipa gradske stambene kuće: prizeman, prizeman sa potkrovljem, spratna i spratna kuća sa potrkovljem. I u prvim fazama razvoja gradskih stambenih kuća, osnovni oblik stambene kuće je bio kuća pozemljuša, građena u suvozidu od lomljenog kamena, pokrivena ražanom slamom, s tim što su se u gradskim sredinama kuće nadovezivale u uličnom nizu jedna na drugu, grupišući se prema uličnim pravcima. Tako povezane kuće u nizu pokrivene ražanom slamom i sa ognjištem često su bile uzrok požara u novoformiranim gradskim naseljima, zbog čega je sredinom XIX vijeka bilo zabranjeno pokrivanje kuća ražanom slamom. Kasnije, u drugoj polovini XIX vijeka, razvile su se kuće na sprat, malterisanih zidova, većih otvora, sa prostornom organizacijom u kojoj je prizemlje bilo za poslovni prostor (dućan), a sprat i potkrovlje za stanovanje, građeno za jednu porodicu. U kuću se ulazili direktno sa ulice, a iza kuće se formiralo dvorište sa pomoćnim ekonomskim i sanitarnim objektima (kupatilo, cistijerna za vodu). U gradskim kućama nije se držala stoka, a ni u njihovom dvorištu. Rezidencijalna profana arhitektura ogledala se u rezidencijalnim dvorskim objektima i rezidencijalnim objektima diplomatskih poslanstava evropskih zemalja, koji danas predstavljaju značajna arhitektonska kulturna dobra, dobro očuvana i korištena u razne svrhe. Rezidencijalna dvorska arhitektura reprezentovana je u objektima → Biljarde, → Dvorca kralja Nikole na Cetinju, → Plavog dvorca na Cetinju, → Dvorca kralja Nikole u Nikšiću, ljetnjikovca u Baru (→ Dvorac kralja Nikole u Baru), dvorca u Podgorici (→ Dvorac na Kruševcu), ljetnjikovca na Rijeci Crnojevića (→ Dvorac Ljeskovac). Rezidencijalna arhitektura objekata diplomatskih poslanstava evropskih zemalja na Cetinju reprezentovana je u objektima Francuskog poslanstva, Ruskog poslanstva, Austrougarskog poslanstva, Italijanskog poslanstva, Britanskog poslanstva, Turskog poslanstva, Bugarskog poslanstva, Srpskog poslanstva, Grčkog poslanstva, Njemačkog poslanstva. Obje vrste rezidencijalnih objekata spadaju u profane arhitekturu većeg i reprezentativnog nivoa izgradnje. Svi objekti su građeni u različitim stilskim obilježjima uz primjenu najsavremenijih evropskih graditeljskih tehnika i materijala, sa pečatima različitih kultura, što je doprinijelo bogatstvu, ljepoti i raznovrsnosti profane rezidencijalne arhitekture i što je na neki način obilježilo vladavinu dinastije Petrović Njegoš. Rezidencijalna arhitektura administrativnih, kulturnih, zdravstvenih, školskih i vojnih objekata, takođe je obilježila vladavinu dinastije Petrović Njegoš. I ova arhitektura je izvedena uz primjenu onovremenih savremenijih tehnika građenja i materijala, naročito administrativni i kulturni objekti. Danas su to objekti koji, takođe, čine reprezentativnu arhitekturu dinastije Petrović Njegoš, od kojih se izdvajaju Vladin dom na Cetinju, Zetsko pozorište i Bolnica „Danilo I” na Cetinju, školski objekti u mnogim mjestima Crne Gore, objekti manastirskih konaka, vojna kasarana – Vojni stan na Cetinju, objekti carinarnica na putevima i na Skadarskom jezeru, objekti pošta i telegrafa po Crnoj Gori, ugostiteljski objekti izraženi kroz gradske kafane i van gradova i kroz objekte hotela gdje je najreprezentativniji primjer Hotel „Lokanda” na Cetinju, kao prvi hotelski objekat u Crnoj Gori. Svi objekti čine jednu reprezentativnu profanu arhitekturu, koja je izgrađena u periodu vladavine dinastije Petrović Njegoš, naročito u drugoj polovini XIX i prvoj deceniji XX vijeka, kada u Crnoj Gori nastupa mirnodopski period i priznanje njene samostalnosti i državnosti. Osim ovih objekata, veoma značajnu ulogu u razvoju društva i države imali su profani infrastrukturni objekti. Među njima se ističu putevi sa mostovima, koji se i danas koriste: Kotor – Cetinje, Cetinje – Rijeka Crnojevića, Rijeka Crnojevića – Virpazar, Rijeka Crnojevića – Podgorica, Virpazar – Bar, Risan – Grahovo, Nikšić – Danilovgrad. Veoma su značajni mostovi kao graditeljska dostignuća onog vremena: Carev most kod Nikšića, Danilov most na rijeci Mrtvici, most na Rijeci Crnojevića na putu za Virpazar, manji mostovi na navedenim putevima. U gradskim sredinama profano infrastrukturno graditeljstvo obilježila je izgradnja objekata tržnica, gradskih česmi, vodovodne infrastrukture, ulica, trotoara i gradskih trgova i gradskih parkova. Značajnu pažnju Petrovići Njegoši su pokazivali za melioracije, rješavanje korita rijeka, uređenje pristaništa na Skadarskom jezeru i na morskoj obali u Baru i → Ulcinju, angažujući evropske stručnjake. Za ostvarenje ovako velikog opusa profane arhitekture neophodne za razvoj i funkcionisanje savremene države, kojoj je težila Crna Gora, Petrovići Njegoši su često angažovali evropske stručnjake arhitekte i inženjere, a za reprezentativne objekte i evropske firme za izvođenje radova, što je pozitivno uticalo na prenošenje novih graditeljskih i umjetničkih trendova i na formiranje stručnije domaće kvalifikovane radne snage.