Crna Gora i Jadran. Jadranska obala Crne Gore dugačka je 293 km i nalazi se na veoma važnoj strateškoj poziciji u blizini Otrantskih vrata. Kao dio Mediterana, Jadran je bio poprište dinamičnog istorijskog razvoja. Razdoblje od VIII do IV vijeka p. n. e. je period kada je grčka dominacija na Jadranu bila potpuna. Rimljani su nastupali ekspanzionistički, preko stvaranja vazalnih država i sistematske kolonizacije, te vojnog potčinjavanja Ilira. Uz okupaciju svih jadranskih obala, kolonizaciju i romanizaciju, rimska država provela je i čvrstu administrativno-vojnu organizaciju područja na istočnom Jadranu. Nešto kasnije, rimsku moć na Jadranu počeli su ugrožavati sa sjevera i sjeveroistoka talasi seoba naroda, koji naročito od V vijeka preplavljuju Podunavlje i sručuju se na Balkansko (→ Balkan – političke granice) i Apeninsko poluostrvo. Odolijevajući brojnim neprijateljima, Istočno rimsko carstvo (Vizantija) održalo je izvjesne pozicije na Jadranu. Uporedo sa tim, na zapadu Evrope raste moć franačke države, koja u drugoj polovini VIII vijeka postaje važan faktor u istoriji jadranskih zemalja. Tako su se u IX vijeku zemlje i narodi jadranskog područja našli između Vizantije sa istoka i moćne franačke države sa zapada. Kada su se Ahenskim mirom 812. te dvije sile sporazumjele oko svojih granica i interesnih sfera, diobna linija išla je sredinom jadranskog područja. S pojavom prvih samostalnih jadranskih država (Mletačka, Hrvatska, zapadnojadranska vojvodstva, Duklja) počinje njihova međusobna borba. Hrvatska država se nije mogla uspješno oduprijeti naletu ekonomski i politički razvijenije Mletačke. Dukljanska država, koja je nastala emancipacijom od Vizantije, nije postala pomorska sila, iako se znatno proširila u kontinentalnim oblastima. Ona je trpjela uticaje Vizantije, Venecije i Rimske kurije. Mediteranska trgovina cvjetala je od XII do XVI vijeka, do otkrića Amerike. Taj prosperitet, zbog trgovačke i političke uloge Mletačke republike i važnosti jadranskog pomorskog puta, pretvorio je ovo područje u poprište ekonomskih i političkih sukoba. Ugarska država se okreće ka jugu i nakon pobjede nad Hrvatima stabilizuje na Jadranu. U drugoj polovini XIV vijeka, stvorena je velika država pod Ludovikom, koji stvara antimletačku koaliciju sa Republikom Đenovom. Iako se Mletačka Zadarskim mirom 1358. odrekla svih područja od Kvarnera do Drača, Ugarskoj nije uspjelo da otjera Mlečane iz Istre, niti da osvoji vrh Jadranskog zaliva, čime bi presjekla trgovačke veze Mletačke sa evropskim zaleđem. Tako nije uspjela trajnije stvoriti značajniju ekonomsku i političku snagu na Jadranu. Srpska srednjovjekovna država Nemanjića, u naponu svoje moći (XIV vijek), široko je izlazila na istočnu obalu Jadranskog i Jonskog mora. Pravac ekspanzije Dušanove Srbije išao je ka Carigradu sa glavnom lukom u Solunu. Na Jadranu, Srbija nije postala protivteža mletačkoj snazi. Ovo se može reći i za Zetu Balšića, koja je bila pod snažnim uticajem Mletačke republike, sa kojom je vodila upornu borbu za zetske primorske gradove, posebno Ulcinj, Bar i Budvu. U XIV i XV vijek pada prodor Osmanlija u zemlje jadranskog zaleđa, ali i na obale Jadrana, mada je Mletačka republika ipak uspjela da sačuva svoj jadranski prestiž, čiju su osnovu činile istarska i dalmatinska obala sa ostrvima. Dubrovačka republika, tokom epohe trgovačkog prosperiteta na Mediteranu, nalazila se od XII vijeka u stalnom usponu. Iako formalno pod sizerenstvom Ugarske, stvarno se razvija kao slobodna država, jačajući i kopnenu trgovinu. I na zapadnim obalama Jadrana, od XIII do XVI vijeka prilike idu naruku mletačkom pomorsko-trgovačkom monopolu zbog političke rascjepkanosti tih oblasti. Otvaranje okeanskih pomorskih puteva izazvalo je krizu mediteranske trgovine i pomorstva. Sa opadanjem njene ekonomske moći, smanjuje se i politički uticaj Mletačke na Jadranu. U svojoj trgovačkoj aktivnosti, skučena mediteranskom krizom gotovo isključivo na jadransko područje, Mletačka nastoji steći trgovački put preko srednjodalmatinskih luka, pa kopnom preko bosanskih i ostalih balkanskih puteva prema istoku. Izvjesno teritorijalno proširenje Mletačke republike na dalmatinskom kopnu, na račun Osmanskog carstva, u ratovima s kraja XVII i početkom XVIII vijeka, nije promijenilo odnos snaga na Jadranu. Austrija je na početku industrijskog razvoja obavljala široku srednjoevropsku i podunavsku trgovinu, te izgrađuje luke Trst i Rijeku, favorizuje naseljavanje trgovaca u tim lukama, povezuje ih putevima sa zaleđem i proglašava slobodnu plovidbu Jadranom. Ovim se završava era dominacije Venecije, koju je → Napoleon I Bonaparta likvidirao i kao državu 1797. godine. Mitropolit → Petar I Petrović Njegoš je pokušao da iskoristi nestanak Mletačke za povratak Crne Gore na more, pa je vojno ušao u Budvu 1797, ali je morao da se povuče i preda je austrijskom generalu Rukavini. Tokom epohe Napoleonovih ratova, Jadran je bio poprište borbe velikih sila uz prisustvo francuske, ruske i engleske flote. Crnogorski vladar Petar I nastojao je da iskoristi međunarodni vrtlog, pa je ratovao sa Rusima protiv Francuza u Boki Kotorskoj i Dalmaciji 1806–1807, no opet je odluka velikih sila utvrdila francusku vlast u Boki. Crnogorci su sa Englezima, u periodu 1813–1814, oslobodili Boku od Francuza, kada je i proglašeno → ujedinjenje Crne Gore i Boke Kotorske 1813. godine. Međutim, Bečki kongres (→ Bečki kongres 1814–1815. i Crna Gora) dodijelio je Austriji cijelu istočnojadransku obalu od ušća Soče do Spiča. Austrija je imala i veliki uticaj u italijanskim državama. Albansku i dio crnogorske obale zadržalo je Osmansko carstvo. Austrija je bila praktično gospodarica Jadrana. Kada se nakon Berlinskog kongresa (→ Berlinski kongres i Crna Gora) 1878. javlja Crna Gora kao jadranska država, dobivši Bar i Ulcinj, Austrougarska je obezbijedila kontrolu ovih luka. Povratak Crne Gore na more bio je jedan od najznačajnijih ciljeva državne politike otkako je ona strateški formulisana u XIX vijeku. Memorandumi koje je knjaz → Danilo I Petrović Njegoš upućivao velikim silama sadržavali su zahtjev Crne Gore za izlazak na more. Pritom se Crna Gora pozivala na istorijsko i etničko pravo. Međutim, ekonomski razlozi su u stvari bili dominantni, jer bez teritorijalnog proširenja i izlaska na more, Crna Gora nije mogla ekonomski egzistirati. Obala stečena u ratovima 1876–1878. predstavljala je pluća za siromašnu crnogorsku privredu. Tek je ujedinjenje Italije stvorilo novu veću jadransku državu, koja može da promijeni odnos snaga. Italija širi svoj uticaj na Balkanu, a zainteresovana je za dio austrougarskih posjeda na istočnom Jadranu, pozivajući se djelimično i na načelo narodnosti. Austrougarska i Italija zalažu se za stvaranje nezavisne albanske države u vrijeme balkanskih ratova (→ Crna Gora u balkanskim ratovima 1912/13), sprečavajući širenje Srbije, Crne Gore i Grčke. Londonskim paktom 1915. sile Antante su za ulazak u rat (→ Crna Gora u Prvom svjetskom ratu) obećale Italiji Slovenačko primorje, Istru, dio jadranske obale uz faktičku vlast nad Albanijom. Iako su se Italijani protivili da se na istočnojadranskoj obali podigne jaka južnoslovenska država, i problematika političkog i državnog razgraničenja na Jadranu se zaoštrila, u novembru 1920. potpisan je Rapalski ugovor između Kraljevine SHS i Kraljevine Italije. Njime je Italija stekla Trst, Goricu, Gradišku i dio Kranjske, Istru, Zadar, ostrva Cres, Lošinj, Lastovo, Palagružu, a stvorena je i Slobodna Država Rijeka. Riječkim paktom iz 1924. italijanska vlada je dobila i formalni pristanak Kraljevine SHS za pripajanje Rijeke Italiji. Fašistička Italija je nakon aprilskog sloma Jugoslavije prigrabila znatan dio njenih teritorija u sporazumu sa nacističkom Njemačkom. Rimskim ugovorima 1941. rukovodstvo Nezavisne Države Hrvatske odreklo se područja Zadra, Šibenika, Splita, ostrva Raba, Krka, Visa, Lastova, Korčule, Mljeta, kao i djelova Hrvatskog primorja i Gorskog Kotara u korist Musolinijeve Italije. Italijanski okupator je pripajanjem Boke Kotorske Italiji, 20. maja 1941, iskazao namjeru za posjedom ove pokrajine, kao i većeg dijela istočnog Jadrana. Proces integracije Boke Kotorske u Crnu Goru odvijao se tokom rata 1941–1945. (→ Crna Gora u Drugom svjetskom ratu), odlukama partijskih organa (KPJ) i organa nove Narodne vlasti. Prvim ustavom NR Crne Gore ovaj proces je sankcionisan, a ujedno je u vodećim političkim krugovima preovladalo mišljenje da nema potrebe za referendumom stanovništva Boke o njenom odnosu sa Crnom Gorom, kao i da nema raspoloženja za njen autonomni status u okviru Crne Gore. Poslije oslobođenja od okupatora južnog i srednjeg dijela jugoslovenske obale, krajem 1944, na proljeće 1945. oslobođen je i sjeverni dio, pri čemu je nastao problem jugoslovensko-italijanskog razgraničenja oko Trsta. Ta oblast je bila podijeljena na angloameričko (zona A) i jugoslovensko (zona B) okupaciono područje. Dugogodišnji pregovori okončani su 1954. Londonskim memorandumom o tršćanskom pitanju, kojim je zona B pripala Jugoslaviji, a grad Trst Italiji. U periodu poslije Drugog svjetskog rata odnose među jadranskim zemljama dobrim dijelom je determinisalo njihovo pripadništvo različitim političko-ideološkim sistemima i blokovima, pri čemu je Jugoslavija ostala van blokova. Nakon nestanka SFRJ, na jadranskoj istočnoj obali se pojavilo više međunarodnopravnih subjekata: Slovenija, Hrvatska (sa najdužom obalom), Bosna i Hercegovina (u neznatnom dijelu) i Crna Gora. Nakon obnove nezavisnosti (2006), Crna Gora je postala aktivan sudionik više regionalnih inicijativa i saradnje država jadranskog i mediteranskog kruga. Evromediteransko partnerstvo, u čije punopravno članstvo je Crna Gora primljena 2008, osnovu ima u dokumentu koji je nazvan Barselonska deklaracija, pa je i za inicijativu odomaćen naziv Barselonski proces ili EuroMed. Zadatak ove sadržajne inicijative je stvaranje sveobuhvatne politike za sredozemni region s ciljem uspostavljanja zone zajedničkog mira i prosperiteta. Multilateralna dimenzija podržava i dopunjuje bilateralnu saradnju i dijalog koji se odvija pod sporazumima o pridruživanju. Jadransko-jonska inicijativa, kojoj je Crna Gora predsjedavala od juna 2010. do maja 2011, ima za cilj unapređenje razvoja na tom prostoru i ona je forum za razmjenu političkih mišljenja, a istovremeno i forum za ostvarivanje multilateralne saradnje u više oblasti: saobraćaju, pomorstvu, turizmu, obrazovanju, zaštiti životne sredine i kulturnog nasljeđa, razvoju malih i srednjih preduzeća i borbi protiv organizovanog kriminala.