Milan Karlovac, barokne stepenice Bogorodičinog hrama, 1913, Prčanj

Milan Karlovac, zvonik (37,5 m) Crkve Sv. Eustahija, 1903, Dobrota

Karlovac, Milan, hrv. arhitekta (Brač, 28. VII 1867 – Split, 1938). Službovao je u Kotoru kao inženjer Sreske uprave (1897–1907); Zadru (1907–1912); Splitu (1912–1921); Cetinju i Kotoru (1921–1934). U Split se vraća 1934. Bavio se projektovanjem sakralnih objekata, javnih zgrada, restauracijama i obnovama postojećih objekata. Izvedeni projekti u Boki i Crnoj Gori: Karlovac je angažovan u Kotoru za vođenje radova na restauraciji → Katedrale Sv. Tripuna (1897–1907), nakon smrti arh. A. Hausera (1896). Tokom radova na Katedrali, otkrio je freske u glavnoj apsidi, o čemu je 1900. obavijestio Centralnu komisiju za umjetničke i istorijske spomenike u Beču. Karlovčev projekat za oltarsku menzu u neogotičkom stilu nije realizovan, već je po prijedlogu splitskog arheologa i pokrajinskog konzervatora don F. Bulića obnovljena stara menza iz XII v. Nadzirao je radove na gradnji pravoslavnog hrama Sv. Nikole u kotorskom Starom gradu (1900–1909), izvođene po projektu arh. → Ćirila Metoda Ivekovića. Na Trgu od oružja u Kotoru projektovao je zgradu Gradskog vijeća (1903). Zdanje je imalo raskošno spoljašnje stepenište, koje je oštećeno u zemljotresu 1979. i kasnije uklonjeno. Gradnja Crkve Sv. Eustahija u Dobroti (1773–1903) započeta je u XVIII v. po projektu ital. arh. → Bartola Rivijere u baroknom stilu, a završena je 1903. s konačnim, trećim, projektom zvonika koji je uradio Karlovac. Svojom visinom (37,5 m) i elegancijom ovaj zvonik dominira vizurom Dobrote. Rekonstrukciju Crkve Gospe od Snijega u Škaljarima (1897), kao i većinu manjih crkava, radio je tokom službovanja u Boki. Pravoslavna Crkva Sv. arhangela Mihaila na Trgu Belavista u Herceg Novom započeta je 1883. po projektu arh. → Josipa Sladea-Šilovića, a završena po projektu Karlovca 1905–1911, u eklektičnom duhu, sa vizantijsko-romano-gotičkim i islamskim ukrasnim elementima. Crkva je sagrađena od fino klesanih blokova korčulanskog kamena. U arhitektonskom i umjetničkom pogledu predstavlja visok domet bokokotorskog graditeljstva. → Crkva Rođenja Blažene Djevice Marije na Prčanju (1789–1913) najveća je crkva u Boki Kotorskoj. Projekat je uradio u stilu baroka mletački arh. → Bernardino Makaruci u XVIII v. Pod nadzorom Karlovca, u periodu 1905–1909, na crkvi je postavljen krov sa kupolom i završeni su glavni radovi, te je po njegovom projektu (1912–1913) izgrađeno monumentalno prilazno stepenište, reprezentativno uklopljeno u baroknu koncepciju zdanja. Skalinada, sa baroknom kamenom balustradom, na sredini se račva u dva kraka ka ulazu prema crkvi. Na mjestu račvanja je stajalište, a na njegovom zidu konstrukcija od dva korintska pilastra, između kojih je konha sa skulpturom Hrista, a iznad trougaoni timpanon. Tokom desetogodišnjeg službovanja u Boki, Karlovac je značajno doprinio izgradnji Kotora na početku XX v. Po njegovim projektima izgrađeno je više novih katoličkih crkava u Boki: u Škaljarima, Đurićima, Donjoj Lastvi, Krašićima itd., javne zgrade u Kotoru: Pomorska škola, Lučka kapetanija i dr., kao i parohijalna kuća u Lastvi Grbaljskoj i veliko stepenište pred osnovnom školom na Mulu. Neizvedeni projekti: uređenje obale u Kotoru zamislio je kroz izgradnju istorijskog kompleksa, koji bi se prostirao ispod gradskih bedema, između Vrata od Mora i Citadele, obuhvatajući i nesagrađeni Hotel „Kotor”. Ostali projekti: završetak restauracije zvonika Katedrale Sv. Dujma (1903/04–1908) u Splitu. Karlovac je po pozivu knjaza Nikole I preuzeo radove na rekonstrukciji krova dvorca na Cetinju, a za sanaciju cetinjske bistijerne dobio je od Knjaza Orden „Danilo I” IV stepena. Nakon zastoja u građevinskim poslovima tokom I svj. rata, Karlovac se 1921. zaposlio kao građevinski inspektor na Cetinju. Tu se uglavnom bavio projektovanjem i vođenjem radova na gradnji puteva. Pod njegovim nadzorom (1922–1924) izgrađeno je 16 puteva i most kraj Smokovca (srušen u II svj. ratu).

Literatura i izvor: S. Mitrović, Arhitekt Josip Slade Šilović, Graditeljska djela u Knjaževini Crnoj Gori 1877–1900, Zagreb – Podgorica, 2019; Ž. Berguljan, „Arhitekt Milan Karlovac i njegova djelatnost u Boki Kotorskoj”, Hrvatski glasnik, VIII, br. 119, mart 2015, 48–51, na: https://hgdcgkotor.files.wordpress.com…; o crkvi Sv. Eustahije u Dobroti, na: http://www.kotorskabiskupija.me… (pristup 9. IX 2019).

S. Mitrović