Slade-Šilović, Josip, hrv. arhitekta (Trogir, 23. III 1828 – Trogir, 15. VI 1911). Nakon završenog Sjemeništa u Splitu (srednje škole) i odricanja od crkvene karijere, na Univerzitetu u Padovi diplomira filozofiju 1850, a inženjerstvo i arhitekturu 1853. Bio je saradnik kod arh. V. Andrića u Splitu (1853–1854) i Građevinskom uredu u Zadru (1854–1861). Kao „civilni inženjer” obavljao je poslove u: Bosni – za osmanske vlasti (1868–1871); Pomorskoj vladi u Trstu (1871–1877); Crnoj Gori (1877–1887). Namjesništvo ga premješta u Kninski okrug (1887–1893). Bio je predsjednik Opštine Trogir (1901–1904). Prva iskustva stiče na rekonstrukcijama starina Splita. Projektovao je: put Dubrovnik – Cavtat (1854–1858); pokretni most na Čiovu u Trogiru (1860–1868); Šibensko pozorište (1864–1870); produbljivanje luke, obaloutvrde, puteve i mostove u Dalmaciji (1864–1866); desetine profanih objekata, vila i crkava duž jadranske obale. U Boki, pod austrougarskom upravom, Slade razrađuje produženje lukobrana u Herceg Novom (1855). Radi i na sanaciji odrona i uređenju korita rijeke Škudre, Krstac (1857) i adaptaciji dijela Lazareta u Meljinama s pristaništem (1851–1855). Projekti u Crnoj Gori (gradovi Primorja pripadaju Crnoj Gori poslije 1918): Urbani počeci moderne Crne Gore vezani su za univerzalnu projektantsku i vizionarsku ličnost Josipa Sladea Šilovića. Uređenje obala, pristaništa u Port Mileni, Valdanosu u Ulcinju i Pristanu u Baru (1878–1881), isušivanje Zogajskog blata, studije su i projekti veoma obimni i skupi za tadašnju ekonomiju Crne Gore. Djelimično realizovano: trasiranje, izgradnja puteva, na bazi vizije kopnenog i obalnog razvoja saobraćajnica, koje je usaglašavao s knjazom Nikolom I; put Cetinje – Njeguši – Trojica (1877–1884) sa 25 serpentina na skoro vertikalnoj podlovćenskoj padini i danas je zadivljujuće graditeljsko djelo napravljeno kada nije postojala mehanizacija; put Cetinje – Rijeka Crnojevića (1881); put Rijeka Crnojevića – Podgorica; put Bar – Virpazar (1884); put Rijeka Crnojevića – Virpazar (1896–1905); put Podgorica – Danilovgrad – Nikšić (1885/86–1994). Regulacioni plan Nikšića (1883) prva je urbanističko-planerska vizija jednog crnogorskog grada. Slade primjenjuje renesansni koncept idealnog grada, u kojem centar čini dvor s crkvom i parkovskim dijelom. Iz centralnog trga zrakasto izlaze saobraćajnice, a sporedne, upravne ulice, radijalno su trasirane. Primarne su stambene kuće i radnje za trgovce i zanatlije. O javnim objektima se još uvijek nije ništa znalo, pa je Slade predvidio elastično urbanističko rješenje, koje će zadovoljiti buduće nepredvidive situacije. Po ovakvom urbanističkom rješenju, grad je uvijek izgledao kao cjelina. Nikšić se po ovom planu izgrađivao do 1952. Pozorište „Zetski dom” na Cetinju (1884–1888) – u trobrodni prostor Slade smješta pozorište, čitaonicu i biblioteku. Obezbjeđenjem distance od ulice, kultiviše psihološki i vizuelni doživljaj prvog javnog objekta kulture u Crnoj Gori. Iz unutrašnjeg prostora izrasta dosljedna neoromanička arhitektura s baroknim timpanonom, svečanim ulaznim trijemom, profilisanim likovno slikovitim prozorima. Slade je ostvario originalno arhitektonsko zdanje među desetinama baroknih pozorišta građenih u regionu. Dvorac na Topolici u Baru (1885) lociran je na morskoj obali, u zabranu od 117 ha. Sastoji se od prizemlja i sprata. Krov je kasnije, vrlo uspješno, promijenjen u mansardni stambeni prostor. Moguće da je Slade dao rješenje dogradnje. Prostorni koncept objekta je simetrija pravougaonog kubusa, skladnih proporcija, rafinirana estetika neoromaničkih i neogotičkih prozora, s centralnom pentagonalnom kulom, koja asocira na zamak. Plato ispred Dvorca, s dvije simetrične kule-stražarnice, stilski skromnije, u parku mediteranskog bilja i slikovitoj simetriji, podiže dostojanstvo Dvorca i njegovih stanara. Dvorac u Nikšiću (1890) – Slade se opredjeljuje za raskošnu, impresivnu arhitekturu neorenesanse. Po volumenskoj i likovno simetričnoj strukturi i kvadraturi, Dvorac je najveći u regionu. Rizalit je u raskošnoj lučnoj arkadi u nizu, sa portikom u prizemlju i na spratu. Naglašeni ulaz formira istureni balkon, prihvaćen na dva para stubova s jakim postamentima i dorskim kapitelima. Pilastri na balkonu prihvataju monumentalni timpanon s grbom knjaza Nikole I Petrovića, scenografski gradeći svečani prostor rizalita sa dva bočna masivna trakta u inscenaciji klasičnih principa antike. Objekat ima prizemlje i sprat. Od 1984. u funkciji je Muzeja grada. Carev most na Prijespi u Nikšiću (1890–1894) predstavlja najmonumentalnije graditeljsko djelo Knjaževine Crne Gore. Most je rađen od kamena na 18 lučnih okana (luk 12 x 13 m). Širina mosta je 6 m, a dužina 269 m. Sa čvrstog oslonca most prelazi na nasip. Zbog velikih plavljenja Nikšićkog polja, most je bio neophodno rješenje na tada jedinom putu Danilovgrad – Nikšić. Austrougarsko poslanstvo (1896) – moć Austrougarske dosljedno se odražavala i u arhitekturi Poslanstva. Rizalit je blago uvučen u odnosu na dva bočna trakta, naglašene vertikalnosti. Centralna kompozicija tri elegantna kamena luka na stubovima u prizemlju sa portikom, i ponovljenim stubovima sa uvučenom lođom na spratu, gradi bogatu i monumentalnu renesansnu fasadu sa profilisanim, izduženim simetričnim prozorima i bogatim krovnim vijencem. Objekat se sastoji od podruma, visokog prizemlja i sprata s visokim tavanom u stambenoj funkciji, ukupne površine od 2.800 m². Rimokatolička crkva, prislonjena uz Poslanstvo, posebna je arhitektonska cjelina. Fasada je od tesanog kamena s rozetom iznad portala i baroknom atikom s tri visoke niše, u kojima su skulpture Bogorodice i dva anđela. Kuća Špira Ognjenovića (1888) prva je porodična vila na Cetinju. U Bosni i Kninskoj Krajini Slade radi na putevima, mostovima na Jablanici i Neretvi, crkvama i profanim objektima. Slade je pokretač i urednik časopisa Starohrvatska prosvjeta (1895). Objavljivao je tekstove u novinama Il Nazionale, Zadar. Mnoge tekstove ostavio je u rukopisu. U Kninskom starinarskom društvu bavio se arheološkim istraživanjima hrvatskih spomenika. Nosilac je odlikovanja cara Franja Josipa – Ordena viteza cara Franja Josipa I (1880) i Ordena Danilov krst IV i III stepena (od knjaza Nikole I). Bio je član Matice dalmatinske u Zadru (1862) i član Javne dobrotvornosti (1893). Od studentskih dana bio je aktivni član Narodne stranke, boreći se za svenarodni preporod, ujedinjenje s Hrvatskom i oslobađanje Dalmacije od austrougarske uprave. Stvaralačkim radom i humanim moralnim načelima borio se za poboljšanje uslova života i promjenu svijesti u Dalmaciji.