Doček zemnih ostataka kraljevske porodice u Baru
Zemni ostaci kraljevskog para isped crkve na Ćipuru
Prenos posmrtnih ostataka kralja Nikole, kraljice Milene i princeza Ksenije i Vjere. Od smrti kralja → Nikole I Petrovića Njegoša (1921) do kraja osamdesetih godina XX vijeka bilo je dosta inicijativa da se njegovi posmrtni ostaci prenesu iz Italije (San Rema) u Crnu Goru. Nakon što se Predsjedništvo SR Crne Gore na sjednicama od 15. februara i 14. jula 1988. saglasilo da se u Crnu Goru prenesu posmrtni ostaci kraljevske porodice, 19. maja 1989. Predsjedništvo je donijelo i definitivnu odluku: 1. da se u Crnu Goru iz Italije prenesu posmrtni ostaci kralja Nikole i kraljice → Milene Petrović Njegoš; 2. da se njihovi posmrtni ostaci sahrane na → Cetinju u Dvorskoj crkvi na Ćipuru; 3. da Izvršno vijeće Skupštine SR Crne Gore pribavi sve saglasnosti kod nadležnih organa u zemlji, Italiji i kod crkvenih organa; 4. da nakon prikupljanja svih saglasnosti Izvršno vijeće Skupštine Socijalističke Republike Crne Gore o tome izvijesti Predsjedništvo, koje će nakon toga odrediti datum kada će se obaviti prenos posmrtnih ostatka, uz težnju da se cijeli posao završi do kraja septembra 1989. godine; 5. da će Predsjedništvo obrazovati naročiti odbor, koji će se baviti poslovima oko prenosa posmrtnih ostataka. Predsjedništvo je potenciralo da čin prenosa posmrtnih ostataka bude realizovan na skroman i dostojanstven način, bez nepotrebne politizacije i neželjenih efekata. Odluku da se formira Odbor za prenos posmrtnih ostataka donijelo je Predsjedništvo na sjednici od 28. jula 1989, a činili su ga: dr Branko Kostić (predsjednik Predsjedništva), dr Dragan Radonjić (predsjednik Skupštine SR Crne Gore), dr Branislav Kovačević (predsjednik RK SSRN Crne Gore), dr Radoje Kontić (predsjednik Izvršnog vijeća Skuštine SR Crne Gore), dr Mirčeta Đurović (predsjednik Crnogorske akademije nauka i umjetnosti), dr Miloš Radulović (član Predsjedništva SR Crne Gore i rektor Univerziteta „Veljko Vlahović”), dr Ljubiša Stanković (član Predsjedništva SR Crne Gore), mr Dragan K. Vukčević (član Izvršnog vijeća i republički sekretar za odnose sa inostranstvom), Miodrag Lekić (član Izvršnog vijeća i republički sekretar za obrazovanje, kulturu i fizičku kulturu), Pavle Bulatović (član Izvršnog vijeća i republički sekretar za unutrašnje poslove), Danilo Dajković (mitropolit crnogorsko-primorski), Idriz Demirović (predsjednik Starješinstva islamske zajednice), Petar Perkolić (nadbiskup barski i primas srpski), Svetozar Vukmanović Tempo (član Savjeta Federacije), Jovo Kapičić (general u penziji), dr Sulejman Redžepagić (delegat u Saveznom vijeću Skupštine SFRJ), Ibrahim Drešević (penzioner), Milija Stanišić (general u penziji), dr Savo Vukmanović (naučnik), dr Dimo Vujović (akademik), Ratko Đurović (publicista), Dimitrije Popović (slikar), Borislav Pekić (književnik), Dado Đurić (slikar), Danilo Kiš (književnik), Dušan Kostić (književnik), Svetislav Pule Vujović (ambasador u Saveznom sekretarijatu inostranih poslova i predsjednik Odbora za pripremu ceremonijala za prenos posmrtnih ostataka), Slavko Drljević (član Izvršnog vijeća i republički sekretar za finansije – predsjednik Komisije Odbora za finansijska pitanja), Stanislav Ćano Koprivica (generalni direktor preduzeća ,,Monteks“ iz Nikšića – predsjednik Komisije Odbora za organizaciona pitanja), Branko Vujović (predsjednik OK SSRN Cetinje), Jovan Markuš (predsjednik koordinacionog tijela na Cetinju), Anđa Kapičić-Dragićević (direktor Državnog muzeja) i Milija Vlahović (sekretar Predsjedništva SR Crne Gore – sekretar Odbora). Iz Odbora su istupili iz ličnih razloga Danilo Kiš i Borislav Pekić, dok su dr Dragan Radonjić i dr Radoje Kontić, zbog državnih obaveza, zatražili od Predsjedništva da ih oslobodi učešća u radu Odbora. Nakon što je konstituisan Odbor za prenos posmrtnih ostataka, nadležni organi (Republički sekretarijat za odnose sa inostranstvom i Republički sekretarijat za obrazovanje, kulturu i fizičku kulturu) prikupili su sve neophodne saglasnosti u SFRJ i Italiji i stupili u kontakt sa potomcima dinastije Petrović Njegoš (→ Petrovići Njegoši). Poslije toga, Predsjedništvo je konstatovalo da su ispunjeni svi neophodni uslovi da Odbor odredi termin i donese program prenosa posmrtnih ostataka, na osnovu kojeg bi kasnije bio izrađen scenario programa. Ubrzo je Odbor formirao radnu grupu, kojoj su povjereni svi poslovi vezani za prenos posmrtnih ostataka i delegaciju (Dragan K. Vukčević, Miodrag Lekić i Milo Đukanović), kojoj je povjereno da otputuje u Italiju, gdje je sa tamošnjim vlastima trebalo da razgovara oko svih formalnosti i dobije neophodne saglasnosti za prenos posmrtnih ostataka i njihovu ekshumaciju. Zbog obavljanja procesa ekshumacije, sa državnom delegacijom u Italiju je otputovala i radna grupa koju su činili arheolog Čedo Marković i antropolog dr Živko Mikić. Svi propagandno-komercijalni poslovi oko prenosa posmrtnih ostataka povjereni su spoljnotrgovinskom preduzeću ,,Monteks“, koje je bilo u obavezi da na žiro račun Odbora uplati 30.000 američkih dolara u dinarskoj protivvrijednosti. Nakon boravka crnogorske delegacije u Bariju, Rimu i San Remu, gdje je do detalja utvrđen sa italijanskim vlastima program prenosa i izvršena ekshumacija i identifikacija kralja Nikole, kraljice Milene i njihovih kćerki → Ksenije Petrović Njegoš i → Vjere Petrović Njegoš, stekli su se svi uslovi da se obavi prenos posmrtnih ostataka. Poslije toga je delegacija Crne Gore u sastavu dr Miloš Radulović, Miodrag Lekić, Dragan K. Vukčević i Stanislav Ćano Koprivica otišla 27. septembra 1989. u Italiju (San Remo), gdje je trebalo da učestvuje u ceremoniji preuzimanja posmrtnih ostataka. Dva dana kasnije u San Remu je, u prisustvu velikog broja građana, otpočela ceremonija prenosa posmrtnih ostataka, kojoj je prisustvovao princ → Nikola II Mihailov Petrović Njegoš sa svojom porodicom. Iz San Rema posmrtni ostaci kraljevske porodice vozilima vojske Italije prevezeni su do Đenove, odakle su posebnim avionom italijanske vlade upućeni za Bari. Prilikom ispraćaja posmrtnih ostataka, u glavnom gradu regije Pulja održali su govore prefekt i gradonačelnik Barija, predsjednik Skupštine regije Pulja, a ispred delegacije Crne Gore prisutnima se obratio dr Miloš Radulović. Ceremoniji ispraćaja u Bariju prisustvovala su tri voda italijanske vojske, čiji su pripadnici ispalili 21 plotun iz artiljerijskih oruđa u čast ispraćaja kraljevske porodice. Iz Barija je prevezao posmrtne ostatke za Bar vojni brod ,,San Marco“, koji je u Bar prispio 30. septembra 1989. u prijepodnevnim satima. U Baru je svečanom dočeku prisustvovalo 30.000 ljudi, među kojima su bili predstavnici lokalnih i republičkih vlasti. Zajedno sa crnogorskom delegacijom i princom Nikolom II sa porodicom, u Bar su stigli i članovi italijanske delegacije, koju su činili predstavnik Vlade Republike Italije, predstavnik grada San Rema, delegacija grada Barija i regije Pulja, paroh Ruske crkve u San Remu i brojni novinari, koji su prisustvovali sahrani posmrtnih ostataka. Nakon govora koji je u Baru održao član Predsjedništva dr Ljubiša Stanković, posmrtni ostaci prevezeni su putem Bar – Sutomore – Budva – Trojica do → Njeguša, gdje je povorka ostala oko jedan sat. Poslije toga krenula je za Cetinje, gdje je oko 17 časova stigla ispred Vladinog doma. Posmrtni ostaci kraljevske porodice bili su izloženi u Vladinom domu (u Velikoj sali ,,Ivan Crnojević“). Kovčeg kralja Nikole bio je prekriven vučedolskom zastavom, dok su kovčezi ženskih članova porodice bili prekriveni dvorskim zastavama. Nakon što su održane počasne straže i crkveni obred kome su prisustvovali visoki crkveni velikodostojnici, tokom čitave noći i jutra građani su u mimohodu odavali posljednju poštu kraljevskoj porodici. Sahrana kraljevske porodice počela je 1. oktobra 1989. u 11 časova. Procjenjuje se da je tog dana na Cetinje došlo iz svih krajeva Crne Gore i Jugoslavije oko 200.000 građana, koji su prisustvovali posljednjem ispraćaju kraljevske porodice. Ovaj događaj budno su pratila 232 akreditovana novinara i fotoreportera iz svih krajeva Jugoslavije i inostranstva. Pored predstavnika crnogorskih i jugoslovenskih vlasti, sahrani kraljevske porodice prisustvovali su predstavnici država koje su u XIX i početkom XX vijeka imale poslanstva u Knjaževini/Kraljevini Crnoj Gori, kao i članovi dinastija Savoja, Romanov, Karađorđević. Povorka sa posmrtnim ostacima kralja Nikole, kraljice Milene i knjeginjica Vjere i Ksenije, postavljenim na posebnim lafetima, prošla je cetinjskim ulicama, pored → Dvorca kralja Nikole na Cetinju sve do → Cetinjskog manastira, gdje je održan pomen. Nakon pomena posmrtni ostaci crnogorskih knjeginjica zadržani su u Cetinjskom manastiru, dok je povorka sa kovčezima kralja Nikole i kraljice Milene krenula ka crkvi na Ćipuru. Nakon govora koji je održao predsjednik Predsjedništva Crne Gore dr Branko Kostić, narodu Crne Gore zahvalio se ispred porodice Petrović Njegoš princ Nikola. Poslije toga su u 15 časova uz topovsku paljbu sahranjeni u Dvorskoj crkvi na Ćipuru kralj Nikola i kraljica Milena. Troškovi prenosa posmrtnih ostataka kraljevske porodice iznosili su 2,46 milijardi dinara, a italijanska vlada platila je sve troškove prevoza od San Rema do Bara. Time je višedecenijska želja crnogorskog naroda o prenosu posmrtnih ostataka kralja Nikole i kraljice Milene na Cetinje bila konačno ostvarena.
Literatura: Prenos posmrtnih ostataka Nikole I Petrovića Njegoša, Cetinje, 1994.
M. Šćekić