Manastir Stanjevići
Stanjevićka rezidencija, manastirski kompleks Stanjevići sa Crkvom Sv. Trojice. Nalazi se u blizini sela Pobori iznad Budve, a ime duguje istoimenom bratstvu. U arhitektonskom smislu manastir u Stanjevićima je izduženo zdanje, jednostavnih, strogih formi, sa naglašenim karakterom utvrđenja. Po prostornoj koncepciji bio je sličan drugim značajnim manastirima – Podostrogu/Podmainama (→ Mainska rezidencija), Ćeliji Dobrskoj, Gornjim Brčelima, donekle i → Cetinjskom manastiru. Bočna kula, voltovi u prizemlju, odvojeni zvonik, sprat koji izrasta iz krovne mase prizemlja, predstavljaju elemente koje pronalazimo i na pomenutim manastirima. Kulturno dobro čini Crkva Sv. Trojice sa konacima i manastirskom portom. Crkva Sv. Trojice nalazi se u istočnom dijelu kompleksa, izdvojena iz njegovog tkiva podužnim zidovima i apsidom. To je proporcionalna i pravilno zidana građevina, jednobrodne osnove sa polukružnom apsidom. Građena je kvalitetnim, dvobojnim, ružičasto-sivim kamenom. U vrijeme pretvaranja Stanjevića u odbrambenu tvrđavu, Austrijanci su iznad crkve, prateći njene zidove, podigli objekat za topove. Prilikom ove nadgradnje uklonjen je krov sa crkve, čime je ona dobila neku vrstu sprata. Stanjevići predstavljaju značajan istorijski, duhovni i politički centar Crne Gore XVIII i XIX vijeka. U pisanim izvorima kompleks u Stanjevićima prvi put se pominje 1714, kada je vezir Ćuprilić opustošio Crnu Goru i razrušio Cetinjski manastir, što je dovelo do privremenog preseljenja mitropolita → Danila Petrovića Njegoša u Stanjeviće. U Stanjevićima je boravio sve do obnove Cetinjskog manastira, 1724. godine. U Stanjevićima je mitropolit → Sava Petrović Njegoš 1736. podigao Crkvu Sv. Trojice i manastir, a 1780. osnovao je i školu za kaluđere i sveštenike, koju je pohađao i budući mitropolit → Petar I Petrović Njegoš. U doba Petra I Stanjevići su i dalje predstavljali važan vjerski, politički i prosvjetiteljski centar Crne Gore. U Stanjevićima je 1798. donesen i prvi crnogorski zakon → Zakonik opšči crnogorski i brdski. U tom periodu počinju i aspiracije Austrije da zaposjedne crnogorske manastire, Stanjeviće i Podostrog (Maine) jer su se nalazili na njenoj teritoriji. Smrću mitropolita Petra I (1830) prestaje i razvoj manastira jer je njegov nasljednik isključivo boravio u Manastiru Maine. Mitropolit → Petar II Petrović Njegoš prodao je manastir Austriji 1839. godine. Od tada zamire vjerska funkcija objekta, a manastir je srušen u Bokeškom ustanku 1869. godine. Prilikom obnove 1998, neadekvatnom sanacijom i dogradnjom izgubljena je autentična forma nekadašnjeg kompleksa, čime je devalviran dio njegovih kulturnih vrijednosti i degradiran integritet ovog kulturnog dobra od nacionalnog značaja.
Literatura: T. Pejović, Manastiri na tlu Crne Gore, Beograd, 1995; Č. Marković, R. Vujičić, Spomenici kulture Crne Gore, Novi Sad, 1997. A. Miranović