Predsjednik Crne Gore Filip Vujanović i predsjednik Slovačke Ivan Gašparovič

Crna Gora i Slovačka. Interesovanje za Crnogorce kod pripadnika slovačkog nacionalnog pokreta javlja se prvi put početkom tridesetih godina XIX vijeka. Slike Crnogoraca i recepcija crnogorske kulture imale su kod Slovaka prije Prvog svjetskog rata (→ Crna Gora u Prvom svjetskom ratu) značajnu ulogu u kontekstu nacionalnih i političkih odnosa u tadašnjoj Ugarskoj. Idealizacija Crnogoraca je kod Slovaka, politički marginalizovanih i ugrožavanih mađarizacijom, bila izrazito prisutna, jer je ispunjavala potrebe ohrabrivanja i nacionalne mobilizacije. Opisi crnogorskih borbi protiv Osmanlija služili su u slovačkom društvu kao lako razumljiva šifra slovačke borbe protiv mađarske dominacije. Godine 1847. javlja se prvi prevod crnogorskog književnog djela na slovački jezik. Radilo se o pjesmi → Petra II Petrovića Njegoša, posvećenoj vođi slovačkog nacionalnog pokreta Ljudovitu Šturu (1815–1856). Crnogorcima su tokom XIX vijeka posvetili svoje pjesme najveći slovački pisci tog vremena. Slovački intelektualci su takođe prevodili crnogorske narodne pjesme, pjesme Petra II Petrovića Njegoša i knjaza → Nikole I Petrovića Njegoša. Knjiga Ljubomira Nenadovića o Crnogorcima je 1901. postala prvi književni prevod sa srpskog jezika na slovački, a prva drama prevedena sa južnoslovenskih jezika na slovački bila je Balkanska carica knjaza Nikole, 1904. godine. Crnogorske teme su se često pojavljivale u slovačkoj štampi. Interes slovačkih kulturnih elita i šire publike za Crnu Goru i Crnogorce sačinjavao je sastavni dio opšteg slovačkog interesovanja za Južne Slovene i Balkan (→ Balkan – političke granice). Slovaci su prije 1918. živjeli u sastavu multinacionalne Ugarske, zajedno sa Srbima i Hrvatima. Sa habzburškim Južnim Slovenima Slovaci su održavali intenzivne kulturne i političke veze u zajedničkoj borbi protiv mađarizacije i mađarske političke dominacije. Znatan broj slovačkih intelektualaca prije 1918. živio je i radio u etnički mješovitim sredinama u tzv. Donjoj zemlji izvan granica današnje Slovačke (nekad regionalno više nego nacionalno i politički definisane kao Gornja zemlja – slovački Horná zem, mađarski Felvidék), posebno u današnjoj Vojvodini i rumunskom dijelu Banata. Poznavanje srpskohrvatskog jezika kod predstavnika slovačkog nacionalnog pokreta bilo je široko rasprostranjeno i olakšavalo je razvoj uzajamnih odnosa, uključujući uže odnose između Slovaka i Crnogoraca. Poslije 1918. slovačko-crnogorski odnosi su sačinjavali sastavni dio čehoslovačko-jugoslovenskih odnosa. Kao u češkom slučaju, tokom XX vijeka se, između ostalog, razvijaju turistički i ekonomski odnosi između Slovačke i Crne Gore, na koje je negativno uticao raspad Jugoslavije devedesetih godina XX vijeka. Početkom XXI vijeka, prisutno je obnavljanje tih odnosa i unapređenje političkih i kulturnih odnosa između Crne Gore i Slovačke. Slovačka je dobila puni međunarodni subjektivitet 1. januara 1993, nakon ugovorne podjele čehoslovačke federacije na dvije nezavisne države. Crna Gora je nakon prethodnog raspada SFRJ od aprila 1992. sačinjavala, zajedno sa Srbijom, jednu od dvije republike SRJ. Od sredine 1990-ih godina, slovačka diplomatija je, s obzirom na sve samostalniju međunarodnu politiku Crne Gore, koja se postepeno udaljavala od režima Slobodana Miloševića, poklanjala Crnoj Gori posebnu pažnju. U ključnom razdoblju, kada je već bio u toku proces jačanja formalnih i neformalnih elemenata crnogorske državnosti u okviru sve manje funkcionalne i sve labavije zajedničke države sa Srbijom, a koji je kulminirao → Referendumom o državnopravnom statusu Crne Gore 2006, funkciju ambasadora Slovačke u Beogradu obavljale su iskusne diplomate i poznavaoci balkanskih prilika: Miroslav Mojžita (1995–2001) i → Miroslav Lajčak (2001–2005). U okviru relativno dugih i napornih priprema Referenduma o državnopravnom statusu Crne Gore (2006), u koji je zbog povećanja nivoa demokratskih standarda i transparentnosti glasanja bila direktno uključena EU, funkciju specijalnog izaslanika EU za referendum obavljao je Miroslav Lajčak. Prema njegovom prijedlogu, baziranom na preporuci Venecijanske komisije, da bi opcija nezavisnosti bila smatrana za validnu, zahtijevana je podrška 55% izašlih glasača (supervećina) umjesto uobičajenih 50% (većina). Predsjednik crnogorske referendumske komisije postao je još jedan slovački diplomata, pisac, prevodilac sa južnoslovenskih jezika i međunarodno priznati enolog → František Lipka. Lipka je kao predstavnik EU, koji je trebalo da nadgleda pravednost i regularnost referendumskog procesa, imao konačnu riječ (tzv. „zlatni glas”). On je 22. maja potvrdio pobjedu pobornika nezavisne države i u narednim danima odbacio sve prigovore na nepravilnosti izbornog procesa kao neosnovane. Nakon prebrojavanja glasova, Lipka je 27. maja proglasio rezultat referenduma za definitivno validan, nakon čega je crnogorski parlament, 3. juna 2006, mogao svečano da proglasi punu državnu nezavisnost i obnovu međunarodnog subjektiviteta Crne Gore. Slovačka je priznala crnogorsku nezavisnost sa ostalim državama EU 12. juna 2006, i to retroaktivno od 3. juna, kada je nezavisnost proglasio crnogorski parlament. Diplomatski odnosi dvije države zvanično su uspostavljeni 28. juna 2006. godine. Ambasada Slovačke u Crnoj Gori otvorena je 15. juna 2010. godine. Prvi ambasador Slovačke bio je František Lipka (2010–2016), u februaru 2016. ga je na toj funkciji zamijenio Roman Hlobenj, a od 2020. ambasador je Boris Gandel. Crna Gora u Slovačkoj ni deceniju i po nakon nezavisnosti nema vlastito diplomatsko predstavništvo, već Slovačku na nerezidentnoj osnovi pokriva crnogorski ambasador u Beču. Crnogorska politička elita pozitivno cijeni ulogu koju je na mirnom i civilizovanom putu Crne Gore prema obnovi njene državnosti odigrala slovačka diplomatija. U vremenu nakon sticanja nezavisnosti, crnogorski političari su više puta izjavili da Slovačka Crnoj Gori služi kao uzor na putu prema evropskim i evroatlantskim integracijama (prije svega, NATO do uspješnog učlanjenja Crne Gore 2017. i EU). U čast izvanrednih crnogorsko-slovačkih odnosa, Skupština Glavnog grada Podgorica odlučila je da jedna od ulica glavnog grada nosi ime Slovačka ulica. Tablicu je svečano otkrio ministar inostranih poslova Slovačke M. Lajčak, tokom zvanične posjete u maju 2016. a prilikom proslave 10-godišnjice crnogorske nezavisnosti. → Predsjednik Crne Gore → Filip Vujanović boravio je u posjeti Slovačkoj 2007. godine. Predsjednici Slovačke Rudolf Šuster i Ivan Gašparovič posjetili su Crnu Goru 2004, odnosno 2011. godine. → Milo Đukanović posjetio je Slovačku kao predsjednik → Vlade Crne Gore 2010. i 2013, a kao predsjednik Crne Gore 2021. godine.

Literatura: J. Jankovič, Boje Čiernohorcov a túžby Slovákov (1839–1914), Bratislava, 2004; Istorijski leksikon Crne Gore, knj. 2, Podgorica, 2006.

F. Šístek