Zadužbine dinastije Balšić. Tokom svoje šezdesetogodišnje vladavine Zetom, pripadnici dinastije → Balšića pojavljuju se kao inicijatori izgradnje crkvenih objekata. Riječ je o skupini građevina skoncetrisanih uglavnom u basenu Skadarskog jezera, specifičnog oblika poznatog pod imenom trikonhos. Građevine ovog imena imaju oblik koji karakterišu tri spojene kapele-konhe, što osnovi građevine daje oblik trolista. Na jednom od ostrva Skadarskoj jezera izgrađen je manastir poznat pod imenom Starčevo ili Starčeva gorica. Pojedini istraživači ga smatraju zadužbinom duhovnika, starca Makarija, mada bi se prije moglo prihvatiti ktitorstvo → Đurađa I Balšića, dok je pomenuti duhovnik vjerovatno bio upravitelj manastira. Iako skromnih osnova, starčevački trikonhalani hram sa okruglom kupolom posvećen Uspenju Bogorodice, zidan od dobro tesanih kamenih kvadera, spolja djeluje znatno monumentalnije. Uz zapadnu fasadu figurira kamena priprata i uz nju dva bočna paraklisa namijenjena sahranjivanju uglednih ličnosti. U paraklisu uz južnu fasadu priprate bio je sahranjen čuveni crnogorski editor i štampar iz XVI vijeka Božidar Vuković Podgoričanin. Ostale djelove starčevačkog kompleksa sačinjavali su poveća zgrada konaka na jugozapadnoj strani i kameni pločnik koji je vodio prema glavnoj kapiji manastirske porte. Ozidano episkopsko sjedište u unutrašnjosti starčevačke crkve navodi na pomisao da je u manastiru neko vrijeme egzistiralo episkopsko sjedište. Sljedeća, hronološki posmatrano, trikonhalna crkva iz doba Balšića datira se u vrijeme tokom posljednje dvije decenije XIV vijeka. Nalazi se na skadarskom ostrvu Beška (Gorica, Brezavica) u istoimenom manastiru koji je, kako se smatra, podigao → Đurađ II Stracimirović Balšić. Posvećena je Sv. Đorđu, imenjaku ktitora, i po dimenzijama je veća od starčevačke. Trikonhalna crkva sa okruglom kupolom i priprata podignute su u istom vremenu a iznad glavne, zapadne, fasade figurira visoki zvonik tipa „preslice“ sa tri otvora. Ispred hrama je postojao otvoren trijem, a od manastirskih zdanja izdvajala se poveća zgrada konaka i ogradni zid porte sa ulaznom kapijom. Između 1404. i 1417. izgrađena je najmlađa od balšićkih ostrvskih trikonhalnih crkava posvećena Uspenju Bogorodice. Nalazi se na skadarskom ostrvu Moračnik, čije ime nosi i manastir, a ktitorstvo se pripisuje → Balši III Balšiću. Pored trolisnog hrama sa okruglom kupolom, uz pripratu sa dozidanom kapelom sa južne strane, u kompleksu Moračnika figuriraju i tri kamene zgrade konaka i masivna četvorospratna odbrambena kula. Pored patronalne crkve i kapele na drugom spratu kule, vjersku funkciju na Moračniku je imala i jednobrodna crkvica nepoznate nominacije čiji su ostaci otkriveni na najvišoj koti ostrva. Najmonumentalnija trikonhalna crkva iz vremena vladavine Balšića Zetom nalazi su u razrušenom kompleksu čuvenog Manastira Prečiste Krajinske, kod mjesta Ostros, u predjelu Krajine. Smatra se da je izgrađena 1403, u doba kada na vladarski tron stupa Balša III. Niz građevina različitih oblika nadovezivalo se na trikonhalni Bogorodičin hram sa pripratom i okruglom kupolom. Uz samu pripratu dograđuje se pravougaona zgrada konaka, a sa njene južne strane objekat ekonomske namjene, dok je na sjevernoj otvoreni trijem. Vrijedno je pomenuti i impozantnu petospratnu kulu koja je na četvrtom spratu imala formiranu kapelu. Veliki balšićki poduhvat izgradnje manastira na lokaciji, kako se smatra, nekadašnjeg starog dukljanskog hrama, bio je iniciran dislokacijom sjedišta Zetske mitropolije sa Miholjske Prevlake na prostor Krajine. Pojava trikonhalnih građevina u doba vladavine Balšića među istraživačima se tumači na različite načine: uticaj svetogorskog graditeljstva preko atoskog monaštva prisutnog u Zeti tokom druge polovine XIV vijeka; ugledanje na trikonhose iz doba Prevalisa i Duklje, građene u periodu V–XI vijeka. Nezavisno od toga, balšićki trikonhosi predstavljaju posebnu i specifičnu grupaciju kada se uporede sa istovremenim trikonhosima Makedonije, Moravske Srbije, te objektima na Sv. Gori, u Seru i Solunu. Niz arhitektonskih elemenata balšićkih trolisnih hramova svjedoče i o korišćenju gotičkih graditeljskih iskustava – izgled lukova i otvora, oblik zvonika i svodova. Među sigurno identifikovanim balšićkim zadužbinama samo jedna odstupa od uobičajenih trikonhalnih koncepata. U pitanju je Crkva Sv. Nikole Paštrovskog, Manastira Praskvice, koju je podigao, sa lokalnim ktitorima, Balša III (1417). Ovaj hram je srušila francuska vojska početkom XIX vijeka, a obnovljen je 1874. godine. Nova građevina zadržala je pojedine djelove starije arhitekture. Na osnovu izgleda, te rezultata arheoloških istraživanja, može se utvrditi da je hram iz vremena Balše III bio jednobrodne osnove, sa poprečnim transeptom i dugom pripratom, što asocira na uzore iz XIII vijeka i rašku stilsku grupu. Vladajući Zetom, sa prijestonicama u → Ulcinju i Baru, naseljenim uglavnom katoličkim življem, Balšići posvećuju dostojnu pažnju brojnim katoličkim crkvama i samostanima. Inicirali su više građevinskih radova u cilju popravke i održavanja Crkve Sv. Katarine u Ulcinju, iz XIII vijeka. U ovom ulcinjskom hramu bio je sahranjen Đurađ II Stracimirović Balšić. U Baru, katolički hram, koji se pouzdano može pripisati vremenu vladavine Balšića, posvećen je Sv. Venerandi. Ova barska bogomolja, jednobrodne osnove sa polukružnom apsidom i gotički profilisanim prozorima, pripadala je dominikanskom redu. Vremenu vladavine Balšića pripada i niz neistraženih crkvica na ruralnim područjima Skadarskog basena, koje mjesne legende smatraju produktima kasnog srednjeg vijeka. Kada je riječ o podizanju javnih građevina, saznanja o djelatnosti Balšića krajnje su oskudna. Pripisuju im se takozvani „Dvori Balšića” u Ulcinju, kao i nekoliko stambenih kuća sa gotičkim obilježjima. Postoji, naučno neverifikovana, tvrdnja da se u selu Godinje nalaze ostaci jednog od balšićkih dvoraca. Dvije javne građevine, kada je riječ o balšićkim graditeljskim aktivnostima, privlače posebnu pažnju: kula-pirg na ostrvu Tophala (Skadarsko jezero) i arhiepiskopska palata u Starom Baru. Podizanje monumentalne odbrambene kule svakako je obavljeno u vrijeme izgradnje manastirskih zadužbina koje je trebalo da štiti. Koncipirana je po ugledu na fortifikacione objekte koji su branili pristup svetogorskim manastirima – Vatopedu, Pantokratoru, Lavri, Hilandaru. Pretpostavlja se da je arhiepiskopska palata u Baru izgrađena na prelazu iz XIV u XV vijek. Nastanak ove građevine sa spratom, zidane sa elementima gotičke arhitekture, svjedoči o brizi dinastije Balšić prema Barskoj arhiepiskopiji (→ Barska nadbiskupija). Vladarskoj dinastiji Balšića sa sigurnošću se može pripisati ktitorstvo na radovima oslikavanja unutrašnjih prostora njihovih zadužbina, koje je kasnije potpuno uništeno. Balšićke sakralne zadužbine bile su u svom vremenu veoma važni monaški centri i mjesta mitropolitskih sjedišta, u kojima su egzistirale brojne skriptorije i manastirske škole.