Bilinić, Harold, hrv. arhitekta i konzervator (Split, 7. VIII 1894 – Zagreb, 13. X 1984). Diplomirao je arhitekturu na Akademiji lijepih umjetnosti (Accademia di Belle Arti) u Firenci (1922). Sin je kamenoresca Pavla Bilinića (1860–1954), a unuk splitskog arhitekte Emilija Vekjetija (1830–1901), koji je studirao arhitekturu sa Josipom Sladeom u Padovi (→ Slade-Šilović, Josip). Porodica Bilinić i porodica Slade bile su kumovske porodice. U radionici Pavla Bilinića prva iskustva klesanja sticali su Toma Rosandić (1878–1958) i → Ivan Meštrović. Pavle Bilinić je izradio: glavni oltar u Crkvi Gospe od Snijega u Škaljarima, sa kipovima Sv. Luke i Sv. Roka (1901); mermerni ikonostas za Crkvu Sv. arhangela Mihaila u Herceg Novom (1910) i predikaonicu u Bogorodičinom hramu u Prčanju (1913) (→ Crkva Rođenja Blažene Djevice Marije, Prčanj). Iz takvog artističkog porodičnog okruženja formirao se arhitekta H. Bilinić, koji je čitavog života sarađivao sa Meštrovićem na njegovim projektima arhitekture (od 1922), razrađujući arhitektonske sklopove, detalje, postamente i okolinu spomenika. Brojni su projekti na kojima je radio: Kuća Meštrovića u Splitu, Meštrovićev mauzolej u Otavicama (1926–1937); Palata Banac, danas Galerija umjetnina u Dubrovniku (1938); Spomenik neznanom junaku na Avali u Beogradu (1938) i dr. U Crnoj Gori radio je arhitektonski dio Meštrovićevog projekta Njegoševog mauzoleja na Lovćenu (1952–1974). Prethodnih milenijuma, tradicija mauzoleja ustanovljena je kroz formu hrama iz drevnih arhitektura, u kojima se ljudski duh sigurnije snalazi i osjeća. Koncept Njegoševog mauzoleja Meštrović je bazirao na ideji monumentalizma antičke sakralne arhitekture, upotpunjene motivima tradicionalnog lokalnog karaktera, te kontrastne naglašenosti strukture građevine sa stijenom – vrhom Lovćena i okolnom tipičnom crnogorskom „kamenom pučinom”. Nadahnut Njegoševom svjetovnom veličinom, vođen ličnim stvaralačkim idejama, osmišljava mu dostojno novo grobno i spomenično mjesto poteklo iz tradicije antičkog božanskog pijeteta. Meštrović stvara simboličko-religijski ambijent, uvažavajući topografiju univerzalnog sakralnog prostora, bez hrišćanske ikonografije. Rješenje nalazi u antičkom modelu hramovske građevine, u kojoj je svetilište centralni prostor hrama, SANCTUARIUM (sveto mjesto). Ideja Mauzoleja zasnovana je, između ostalog, na uzvišenom poštovanju Njegoša i ogromnoj želji crnogorskog naroda da izgradi trajno obilježje odanosti i divljenja Njegošu. Svetilišta postoje u svim kulturama i civilizacijama. To je univerzalni čin najuzvišenijeg poštovanja – od predantičkih vremena do danas. Hram je mjesto u kojem stanuje božanstvo. U tom, po antičkom modelu prebivalištu skulpturalne figure božanstva, u ovom slučaju Njegoša mislioca, filozofa, pjesnika u natprirodnoj veličini, Meštrović spaja provjereni antički koncept božanstva sa stvarnom ličnošću – umjetničkom skulpturom Njegoša, čime svetilište oživotvoruje u realni doživljaj, bez zamagljene i ritualne inscenacije. Mauzolejski hram u osnovi je pravougaonik na Jezerskom vrhu. U pravolinijskoj osi, kretanjem iz tunela po vrhu „Lovćenske kape” – preko prilaznog platoa, kroz pilone, ulazi se u atrijum s bunarom, uokviren porticima sa po pet pravougaonih bočnih stubova. Između dvije karijatide Crnogorki ulazi se u centralno središte – svetilište – kapelu, izduženu pravougaonu prostoriju sa apsidnom konhom i četvorostranom kupolom natkrivenom spolja dvovodnim krovom, tipičnom formom u pejzažu Crne Gore. U svetilištu, na mjestu namijenjenom prikazu božanstva, postavljena je monumentalna granitna sjedeća figura Njegoša (teška 28 t; visoka 3,6 m). Bočne, po tri plitke izdužene konhe sa obje strane, i zlatnim mozaik pločicama u kupoli, formiraju svetilište u slobodnijoj formi. Stepenicama iza svetilišta, kroz portik, silazi se u kriptu u kojoj je Njegoševa mermerna grobnica. U nastavku, iza Mauzoleja, uska staza, dužine 54 m, po samom vrhu planine vodi do okruglog platoa – gumna, na nadmorskoj visini od 1.657 m, koje je, kao i dvije karijatide u narodnoj nošnji, implementirano kao funkcionalni i vizuelni simbol crnogorskog pejzažnog identiteta, odakle se pruža pogled na kameni beskraj crnogorskih brda. Konstruktivna struktura Mauzoleja obrađena je u moćnu formu estetski smireno, prevashodno poštovanjem i isticanjem strukture kamena, koji sam posjeduje ideju vječnosti. Sam način i slog zidanja je već određena estetska stilizacija. Najminimalnija dekoracija naškodila bi „strukturalnoj esetici” Mauzoleja. H. Bilinić, vođen Meštrovićevim zamislima, ostvaruje impozantnu eklektičnu spomeničku cjelinu čistih i strogih formi, čijoj arhaičnosti doprinosi i vješta primjena raznovrsnog kamena (mermera, granita i dr.) kroz više tehnika gradnje (opus incertum; opus isodomum). Statična forma Mauzoleja u savršenom je kontrastnom jedinstvu prirodne i graditeljske tvorevine izrasle iz stjenovitog lovćenskog masiva Jezerskog vrha. Tunel dužine 125 m sa 461 stepenikom projektovao je inž. Maksimilijan Vukelić, a izvelo ga je „OGP Titograd”. Drugi izvođač iz Crne Gore je „Lovćeninženjering”, a radovima je rukovodio arh. → Branislav Borovinić. Glavni saradnik Bilinića na projektu i nadzoru bio je Srđan Čulić. Razradu projektne dokumentacije uradio je biro „Donat” iz Zadra, a zidarske radove izveo je „Jadrankomerc” iz Splita. Plato ispred Mauzoleja ima površinu 65 m², a mauzolej je dimenzija 37,5 x 15,4 m, i visine 10,76 m. Po gipsanom modelu, koji je Meštrović uradio u Americi i transportovao u Split, vajar → Andrija Krstulović isklesao je skulpturu od jablaničkog granita iz bloka od 50 t. Pored plana izgradnje impozantne kamene građevine na krševitom planinskom terenu, Bilinićev podvig bilo je i uređenje svih pristupnih saobraćajnica. Sveukupna graditeljska vještina, sama tehnologija gradnje u nemogućim uslovima na vrhu Lovćena, jeste gigantski graditeljski poduhvat, koji izaziva divljenje. Sveukupno, Mauzolej, usamljen na vrhu Lovćena, predstavlja hram na granici ljudskog i božanskog poimanja. Sve što Njegoš pjesnički i civilizacijski znači preraslo je u nacionalni hram crnogorskog naroda. On je nacionalni simbol, izraz najuzvišenijih osjećanja poštovanja jednog naroda.