Meštrović, Ivan, hrv. i jug. vajar (Vrpolje, Hrvatska, 15. VIII 1883 – South Bend, Indijana, SAD, 16. I 1962). Djetinjstvo je proveo u zavičajnim Otavicama kod Drniša kao pastir. Dok je čuvao stado, rezao je različite figure u drvetu i mekom kamenu. Njegova darovitost prepoznata je kada je imao petnaestak godina. Tada je doveden u Split na učenje u klesarskoj radionici P. Bilinića (→ Bilinić, Harold), a 1900. poslat je u Beč i primljen na LA, u kojoj se školovao 1901–1905, studirajući uz vajarstvo i arhitekturu. Prvi put izlaže 1902. na školskoj izložbi, te postaje član udruženja „Secesija”, a 1904. učestvuje na dvjema bečkim izložbama i na Prvoj jugoslovenskoj izložbi u Beogradu (o kojoj piše programski članak). Po završetku Akademije, 1905. izlaže u okviru „Secesije” u Beču i na jubilarnoj izložbi Društva umjetnosti u Zagrebu. Putuje u Italiju i Pariz, a već 1906. predstavlja se i na izložbi u Londonu. Na izložbama „Secesije” upoznaje se s Rodinovim djelom, koje utiče na njega (Zdenac života, iz 1905. u Zagrebu). Godine 1908. odlazi iz Beča u Pariz, zaključujući razdoblje pretežno simbolističke motivike i nadahnuća narodnim pjesništvom, kojim je bio zadojen u zavičaju. U Parizu uzima atelje na Montparnasu i posvećuje se radu na golemom Kosovskom ciklusu, ambicioznom arhitektonsko-skulpturalnom projektu, kojim će biti zaokupljen više godina. Ako je ambicija otišla predaleko, pogotovo u ideji hrama, zamišljenoj po uzoru na splitsku katedralu, plastički dometi niza pojedinačnih skulptura posebno su uvjerljivi i odmah visoko valorizovani i od inostrane umjetničke kritike (Banović Strahinja, Miloš Obilić, Moja mati, Sjećanje, Udovica). Radove pokazuje 1909. i 1910. na bečkim izložbama „Secesije”, postižući velika priznanja, ali i na pariskom Jesenjem salonu i dvjema programskim izložbama u Zagrebu (zajedno sa slikarom Mirkom Račkim i pod geslom „Nejunačkom vremenu u prkos”). Vrhunac kreativnog napona i političke agilnosti predstavlja Meštrovićeva odluka da 1911. izlaže u Rimu na velikoj međunarodnoj izložbi, odabravši manifestativno paviljon Kraljevine Srbije i ne pristajući da bude u selekciji Austrougarske. Na toj izložbi dobio je prvu nagradu, stekao mnoge znance i učvrstio slavu. Zaista, nijedan umjetnik iz naših krajeva nije dobio toliko univerzalnih odjeka i priznanja, a izložba u londonskom muzeju „Victoria and Albert” (1915) pronijela mu je glas i izvan kulturnih krugova. Učestvuje u osnivanju i radu „Jugoslavenskog odbora”, koji se zalaže za osnivanje nove, tronacionalne države na ruševinama Austrougarske monarhije. Posebno motivisan strahotama I svj. rata, tematski se okreće sakralnim temama, pasiji i žrtvovanju Hrista, a stilski se približava ekspresionističkoj dramatici i reskim, izduženim i kvrgavim oblicima (Evanđelist Luka, Raspeće, Žalosni anđeli). Poslije rata vraća se u domovinu. Mirnodopski motivi najčešće su skladne ženske figure melodioznih obrisa, katkad i s muzičkim instrumentima u ruci. Gotovo dvije decenije proveo je kao rektor zagrebačke LA (1923–1942), znatno doprinijevši njenom ugledu i funkciji. Izgradnja mauzoleja porodice Račić u Cavtatu (1920–1923) vodi Meštrovića prema mekšoj, zaobljenoj modelaciji i „eteričnoj” stilizaciji, sasvim u duhu tada aktuelnoga art dekoa. Iza toga slijedi još odlučnije obraćanje klasici, svojevrstan dijalog s Mikelanđelom (o kojemu piše esej i dijaloški dramolet, a uzima ga i kao najvećeg uzora), radeći mu i idealan portret. Definitivno raskrstivši sa svim modernističkim i savremenim izazovima i povodima, vlastito stvaralaštvo okreće težnjama prema vanvremenitosti, prema apsolutizmu plastičkog oblikovanja i snazi dobro modeliranog volumena. Posebno je rječita serija velikih ženskih aktova, zrele tjelesnosti i bujne obline, a prigušene senzualnosti (Psiha, Čekanje, Ženski torzo, Žena u grču). Dvadesetih godina nastaju i naročito uspjeli javni spomenici (najprije onaj Štrosmajeru, zatim Marku Maruliću, a par Indijanaca na konju za Čikago markantan je po suspregnutom, latentnom i virtualnom dinamizmu, što bi se moglo dodati i za Spomenik zahvalnosti Francuskoj u Beogradu, dok je monumentalni Grgur Ninski dubiozan zbog nasilnosti smještaja na splitski Peristil). Relativno manju vajarsku produkciju tridesetih godina (s mikelanđelovskim asocijacijama u liku Mojsija ili u grupi Oplakivanja) Meštrović nadoknađuje intenziviranjem arhitektonskih zamisli i zadataka. Već 1925. radi prve skice za Njegošev mauzolej (a 1932. i pjesnikov portret); 1931. učestvuje u obnovi Crkve Sv. Marka u Zagrebu; 1934. počinju radovi na izgradnji Doma umjetnosti u Zagrebu (planiranog sa alibijem slavljenja Neznanoga junaka); 1937. započinje sa obnovom lokaliteta Crkvine (Kašteleta) u Splitu, vlastite kapele u koju smješta veliki ciklus sakralnih drvenih reljefa; 1938. sagradio je memorijalnu crkvu kralja Zvonimira u Biskupiji kod Knina, dovršio grobnicu porodice Meštrović u Otavicama kod Drniša, podignuo Spomenik neznanom junaku na Avali kod Beograda i 1939. konačno uselio u monumentalnu vilu na Mejama u Splitu (rađenu gotovo čitavu deceniju po njegovom planu i projektu). Arhitektonska dionica njegovog opusa bila je dugo vremena slabo valorizovana zbog naglašenog monumentalizma i sasvim anahronog stilskog eklekticizma, a Njegošev mauzolej na Lovćenu dodatno je kritikovan prilikom političkih polarizacija, ali trezniji kritički sudovi, iz tolerantnije postmodernističke perspektive, nalaze opravdanu vezu Meštrovićevog graditeljstva sa autorovim imanentnim klasicizmom i vanvremenitošću skulpture, te njegove građevine promatraju kao prinos homogenosti opusa i kao spomenike visokih estetskih zahtjeva. Izbijanje rata i osnivanje Nezavisne Države Hrvatske stavlja Meštrovića pred neočekivane probleme. Bježi iz Splita pred italijanskom okupacijom, ali ga u Zagrebu zatvaraju ustaše. Nakon pomilovanja, uspijeva otići u Veneciju, gdje mu u hrvatskom paviljonu na Bijenalu izlažu mnoge radove, a nakon toga je neko vrijeme u Rimu (gdje, uz reljefe za Crkvu Sv. Jerolima, nastaje i velika – tzv. rimska – Pietà). Na poziv Američke akademije nauka i umjetnosti, 1947. izlaže u Muzeju umjetnosti Metropolitan u Njujorku, a nastanjuje se u Sirakuzi, gdje predaje na mjesnom univerzitetu. Ne pomišlja na povratak u domovinu jer se ne slaže s novonastalim totalitarnim poretkom, ali ne prekida sve veze s Jugoslavijom (posebno Hrvatskom), gdje su brojna njegova ostvarenja trajno izložena i poštovana (premda s ponekim rezervama ideološkoga karaktera). Štaviše, 1952. Meštrović odlučuje da svu svoju nepokretnu imovinu i u njoj očuvana djela (dakle, vilu na Mejama i Kaštelet, kuću sa ateljeom u zagrebačkom Gornjem gradu i mauzolej u Otavicama) donira Narodnoj Republici Hrvatskoj sa obavezom čuvanja. Osim toga, učestalo se odaziva na mnoge konkurse da ponudi svoja rješenja u memorijalnoj plastici, pa tako iz Amerike šalje u Jugoslaviju svoje modele za spomenike Nikoli Tesli, Andriji Kačiću-Miošiću, Mili Gojsalićevoj, Petru Hektoroviću, → Celestinu Matu Medoviću, Nadeždi Petrović, Petru II Petroviću Njegošu, Jurju Dalmatincu – zapravo čitavoj plejadi nacionalnih zaslužnika, s kojom je bio intelektualno ili emocionalno vezan. Razumije se da je pritom često koristio standardna i konvencionalna rješenja, a i njegova plastička moć u međuvremenu je znatno oslabila, pa djela iz američkoga razdoblja rijetko imaju uvjerljivost karakterističnu za prethodne faze. Ipak, od – još ratnoga – Joba, preko Povratka razmetnoga sina i Jakobova zdenca, pa do dramatičnoga, testamentarnoga posljednjeg Autoportreta, mogu se naći djela autentičnog nadahnuća i žive ekspresivnosti, koja znače dostojno zaokruživanje neobično plodnog i zanimljivog opusa. Godine 1955. Meštrović prima američko državljanstvo iz ruku predsjednika Eisenhauera, nastanjuje se u South Bendu, gdje predaje na postdiplomskim studijama, a 1960. izabran je za člana Američke akademije nauka i umjetnosti, što zapravo znači da je u kasnoj životnoj dobi bio bolje prihvaćen u američkom kontekstu (zbog poštovanja vajarske tradicije) negoli iz evropskog rakursa, gdje je kritika uglavnom apostrofirala njegovu zastarjelost i udaljenost od svakog modernijeg stava i smjelijeg oblikovanja. Nekoliko godina prije smrti ispunio je želju da posjeti domovinu i rodni kraj, te biva primljen i kod predsjednika Josipa Broza Tita na Brionima. Uza sve moguće primjedbe i diskutabilna mjesta u biografiji i stvaralaštvu, nema nikakve sumnje da Meštrovićevo djelo predstavlja čitavu epohu u umjetnosti naših krajeva i sudbinsku mjeru odnosa nacionalnih i univerzalnih tendencija. Ako mu se u drugoj polovini XX v. mogla zamjeriti nesklonost bilo kakvom ažuriranju, danas se njegova nevezanost za stilske oscilacije i trendovske diktate može doživjeti i kao prednost.