Bogorodica sa Hristom, freska, konha apside, Crkva Sv. Đorđa, Podgorica, XVI v.

Scena iz života Sv. Đorđa, Crkva Sv. Đorđa, Podgorica, XVI v.

Crkva Sv. Đorđa, Podgorica, XVI v.

Podgorica, Crkva Sv. Đorđa, arhitektura i zidno slikarstvo, anonim (XVI v.). Po svojoj arhitekturi crkva spada u preromaničke spomenike (X–XI v.). To je mala građevina presvedena poluobličastim svodom i slijepom kupolom, koja je obuhvaćena četvorougaonim tamburom sa spoljašnje strane. Sa istočne strane u oltarskom prostoru je pravougaona trostrana apsida. U naosu sa južne strane ugrađeni su elementi antičke arhitekture – spolije. Crkva je sa zapadne strane proširena nesrazmjerno velikom pripratom sa trodjelnim zvonikom na pročelju (1880). Na zidnim površinama najstarijeg dijela crkve sačuvano je zidno slikarstvo nastalo u XVI v. Istraživanja su potvrdila da je sedamdesetih godina XVI v. jednoj manjoj družini zidnih slikara povjereno oslikavanje ove crkve. Nakon čišćenja ovog ansambla zidnih slika, koje je urađeno šezdesetih godina XX v., pokazalo se da su ovi anonimni dekoratori dio grupe zografa koji su uradili tokom sedme decenije XVI v. nekoliko zidnih cjelina – Crkva Sv. Trojice u Brezojevici kod Plava, 1567. (→ Brezojevica kod Plava, Crkva Sv. Trojice) i Crkva Uspenja Bogorodice moračkog manastira, 1574. i 1577–1578. (→ Morača, Crkva Uspenja Bogorodice). Zbog očigledne sličnosti živopisa podgoričkog Sv. Đorđa sa živopisom crkava u Plavu i Morači, preovladava uvjerenje da je dio te družine naslikao i živopis u ovoj crkvi. Tematika i njena raspoređenost, iako obimna, znalački je prikazana i prilagođena malim zidnim površinama crkve. U sferi svoda u kaloti slijepog kubeta predstavljen je Pantokrator, oko njega Nebeska liturgija koju predvodi Isus Hristos veliki arhijerej. U nižem pojasu razdvojenom bordurom od jevanđelista naslikanih u pandatifima prikazani su starozavjetni likovi – proroci. Niže u naosu, pored uobičajenih scena iz ciklusa Velikih praznika i Stradanja, prikazane su scene iz života patrona Sv. Đorđa. U oltaru je u apsidalnom zidnom prostoru u polukaloti smještena Bogorodica Oranta sa Hristom i anđelima, Pričešće apostola i Hetimasija. Zografi Crkve Sv. Đorđa u Podgorici u kompozicijama iza naslikanih prizora u prvom planu prikazuju arhitektonsku kulisu niskih zidova iz koje izrastaju kule sa dvoslivnim krovovima, fugovanim fasadama, završene zupčastom i floralnom ornamentikom. Ovom slikarstvu stilski je takođe blizak zidni dekor Bogorodičine crkve Manastira Kom na Skadarskom jezeru (→ Kom, manastir na Skadarskom jezeru), takođe nastao u drugoj polovini XVI v. U hramu pod Goricom oltarski prostor odvojen je od naosa pregradom na kojoj stoje ikone slikane na plehu. U centralnom dijelu su carske dveri. Sjeverno od njih je ikona Bogorodice sa Hristom i ikona Jovana Krstitelja, a južnije Hrista Pantokratora, arhanđela Mihaila i Sv. Đorđa. U drugom redu poređane su ikone: Tajna večera, u sredini, a lijevo i desno likovi apostola. Na oltarskoj pregradi dominira krst sa prikazom Raspeća u prisustvu Bogorodice i Preteče. Iznad carskih dveri u osam polja ispisan je natpis iz kojeg se saznaje da su ikone urađene za vrijeme blagorodnog gospodara i knjaza crnogorskog Nikole I Petrovića Njegoša, s blagoslovom visokopreosvećenog gospodina Ilariona, mitropolita crnogorskog u Podgorici 1881. god. aprila 22. Na polju na ikonostasu sa južne strane stoji natpis: „Ovo templo izradiše drvorez i živopis braća T. i V. Đinovski iz sela Galičnika…” (→ Đinovski).

Literatura: S. Radojčić, Majstori starog srpskog slikarstva, Beograd, 1955, 65–70; A. Skovran, „Freske crkve Sv. Đorđa pod Goricom u Titogradu”, Starine Crne Gore, III–IV, Cetinje, 1965/66, 125–134.

S. Raičević