Morača, Crkva Uspenja Bogorodice, arhitektura, skulptura, slikarstvo, anonim (1252). Manastir poznat pod imenom Morača nalazi se iznad desne obale istoimene rijeke u njenom kanjonskom dijelu, dvadesetak kilometara od Kolašina. Patronalnu manastirsku crkvu posvećenu Uspenju Bogorodice podigao je 1252. Stefan Nemanjić, sin zetskog kralja Vukana, o čemu svjedoči tekst urezan na ploči sa ktitorskim natpisom, uzidanoj u portal zapadne fasade. Morački patronalni hram predstavlja građevinu jednobrodne osnove sa prostranom pripratom na zapadnoj i polukružnom apsidom na istočnoj strani. Nad centralnim dijelom naosa podignuta je okrugla kupola sa kockastim postoljem, oslonjena na lukove i četiri masivna pilastra. Uz oltarski prostor nalaze se dvije bočne prostorije kvadratne osnove, namijenjene funkcijama đakonikona i proskomidije. Ostale karakteristične arhitektonske elemente čine kvadratni pjevnički prostori – po bokovima od osnove potkupolnog prostora – kao i paraklis posvećen Sv. Stefanu, dozidan u vrijeme izgradnje crkve uz sjevernu fasadu priprate. Presvođavanje je obavljeno direktnim oslanjanjem na vijence zidova bez upotrebe ojačavajućih lukova, od kojih je samo jedan, bez konstruktivne funkcije, u zoni priprate. Na zapadnoj fasadi priprate i ulaznom dijelu u naos postavljeni su tipično romanički portali. Crkva Uspenja Bogorodice zidana je omanjim kvaderima sige preko kojih su zidne površine omalterisane. Prema karakteru opšteg arhitektonskog sklopa, morački hram se svrstava u red reperezentativnih graditeljskih djela tzv. raške stilske grupe. Među stručnjacima preovladava mišljenje da morački neimari vode porijeklo sa Primorja – takvom stavu doprinose i jasno uočljivi romanički elementi: oblik portala, bifora, friz slijepih arkadica na apsidi i duž istočnog traveja… Isti se pojavljuju i u skromnoj skulpturalnoj dekoraciji reljefa portala priprate, te na bočnim stranama episkopske stolice u oltarskom prostoru. Reljefima na portalu priprate ilustrovane su predstave Bogorodice sa Hristom i Raspeća, uz koje su isklesani orao i grifon koji se pojavljuje i na dekoraciji episkopskog sjedišta. Nedugo nakon izgradnje moračke crkve, pristupilo se oslikavanju enterijera. Staro slikarstvo rađeno u fresko-tehnici najvećim je dijelom uništeno, no srećnu okolnost predstavlja činjenica da su pojedini fragmenti očuvani, što nam dozvoljava niz opservacija o njegovom karakteru i kvalitetu. U tom kontekstu kao dragocjeno svjedočanstvo pozicioniraju se sačuvane freske, raspoređene na južnom, zapadnom i sjevernom zidu. Ciklus posvećen Sv. Iliji započinje scenom Rođenje Sv. Ilije, inspirisanom tekstom Pseudo-Doroteja, dok preostale literarni izvor imaju u Bibliji: Gavran hrani Sv. Iliju; Ilija hrani udovicu iz Sarepta; Prizivanje ognja nebeskog na žrtve; Ilija kolje Vaalove sveštenike; Javljanje anđela Sv. Iliji u pustinji Judejskoj; Bog se javlja Iliji na gori Horivu; Ilijin razgovor sa Bogom (moguće i Ilija pred carem Ahavom); Ilija pomazuje Azaila i Juja za careve a Jeliseja za proroka; Ilija sa Jelisejom prelazi Jordan; Jelisej traži od Ilije dva dijela njegovog duha i Vaznesenje Ilijino. Slikar moračkog đakonikona, inspirisan biblijskim tekstovima o znamenitom proroku, svakako je imao i ikonografske uzore sa žitejnih ikona ili u slikarskim priručnicima poput Erminije Dionisija iz Furne. Posebnu zanimljivost ikonografskog programa đakonikona predstavlja ilustrovanje istočnog zida, na kome se javljaju tipične oltarske teme – Blagovijesti, Bogorodica Oranta i Deizis – dok je u tjemenu svoda lik Hrista kao Starac danima. Ovakvim postupkom jasno se ispoljava namjera tretiranja đakonikona kao posebne kapele posvećene Sv. Iliji. Od ostalih fresaka XIII v. sačuvale su se samo one u lunetama repezentativnih portala, gdje se identifikuje Bogorodica sa Hristom i anđelima. Njihovi autori, očigledno neki od članova brojne slikarske radionice koja je radila na freskopisanju moračkog hrama, stilski se razlikuju od slikara u đakonikonu. Posmatrano u cjelini, moračke freske spadaju u reprezentativna djela vizantijskog slikarstva XIII v., kojim se nagovještavaju veličanstveni umjetnički uzleti sačuvani u srpskom Manastiru Sopoćani.