Arhanđel Mihailo, freska, zapadni zid Crkve Uspenja Bogorodice, XVI v., Kom, Skadarsko jezero

Bogorodica Oranta, freska, apsida sjevernog paraklisa, XV v., Kom, Skadarsko jezero

Kom, manastir na Skadarskom jezeru, arhitektura, slikarstvo, skulptura, anonim (XV i XVI v.). Najznačajniji manastirski kompleks gospodarske porodice Crnojević, kada je u pitanju prostor basena Skadarskog jezera, nalazi se na brdu Kom ostrva Odrinska gora, po kome je i dobio ime. Komska crkva posvećena Uspenju Bogorodice građena je kao nadgrobna zadužbina, između 1415. i 1427, zaslugom Đurđa i Lješa Crnojevića. U naosu patronalne crkve do danas su se sačuvale četiri nadgrobne ploče za koje je utvrđeno da predstavljaju grobne pokrove Alekse (Lješa) i Đurđa Crnojevića (sinovi Stefana Crnojevića), te roditelja Ivana Crnojevića – Stefanice i Mare Kastrioti, sestre Skenderbega Kastriotija. U kratkom periodu na Komu je bilo sjedište Zetske mitropolije, no već od 1485. svetilište je zapustjelo. Crkva Uspenja Bogorodice predstavlja jednobrodnu građevinu zidanu od sitnijih kvadara tuf-sige, zasvođenu poluobličasto, dok dva para pilastara iznad kojih su ojačavajući luci dijele unutrašnji prostor na tri traveja. Smatra se da su oko polovine XV v. uz crkvu dozidane dvije kapele – jedna sa apsidom uz sjeverni zid, druga južno i bez apside. Kasnije, moguće tokom XVI v., oko hrama je formirana osnovica namijenjena otvorenom trijemu, koji se javlja i sa zapadne strane. U okviru kompleksa Koma postojale su zgrade konaka, a manastirska porta je bila okružena zidinama sa dvije kapije, od kojih je glavna bila na istočnoj strani. Od starijeg fresko-slikarstva očuvan je fragment sa likom Bogorodice u polukaloti apside sjeverne kapele, koji se pripisuje opusu kotorskih slikara druge polovine XV v. Nakon obnove manastira, oko sedamdesetih godina XVI v., pristupilo se novom freskopisanju unutrašnjih zidova i eksterijera zapadne fasade. Ikonografski program u Crkvi Uspenja Bogorodice u osnovi korespondira sa slikarskim kanonima primjenjivanim prilikom slikanja u pravoslavnim bogomoljama nakon obnove Pećke patrijaršije 1557. Slikarska radionica koja je slikala u komskom hramu pripada krugu zografa čija se djelatnost može pratiti preko više projekata realizovanih na terioriji Crne Gore u XVI v. Najbliže stilske paralele komski freskopisci imaju u djelatnosti slikara koji su radili u → Crkvi Sv. Đorđa pod Goricom. Reljefna plastika kojom su ukrašene nadgrobne ploče pripada ruci tipičnog primorskog majstora, koji ih je izveo u gotičkom maniru.

Literatura: A. Jovićević, „Manastir Kom”, Zetski glasnik, VI, br. 73 i br. 76, Cetinje, 1933; B. Šekularac, Tragovi prošlosti Crne Gore, Cetinje, 1994; R. Vujičić, Srednjovjekovna arhitektura i slikarstvo Crne Gore, Podgorica, 2007; T. Pejović, A. Čilikov, Pravoslavni manastiri u Crnoj Gori, Podgorica, 2014.

A. Čilikov