Miodrag Živković, konjanička statua kralja Nikole I Petrovića Njegoša, 2006, Nikšić

Miodrag Živković, Spomen-park Ustanka i Revolucije, 1978, Grahovo

Živković, Miodrag, srp. vajar, univerzitetski profesor (Leskovac kod Lazarevca, 1928 – Beograd, 31. VII 2020). Obrazovanje je stekao na APU u Beogradu, na kojoj je bio profesor (1968–1994) i dekan (1974–1977, 1991–1996). Poznat je kao kreator arhitektonsko-skulpturalnih cjelina podizanih u slavu heroja NOB-a i žrtava II svj. rata. One su materijalizovale kulturu sjećanja u SFRJ, ali to im nije bio jedini domet. Kao i spomeničke cjeline koje su stvarali → Bogdan Bogdanović, Dušan Džamonja, → Vojin Bakić i dr., one su po svom modernističkom izrazu, tehnološkim inovacijama, sintezi umjetnosti i njenom integracijom u prirodne i urbane konfiguracije, bile inovativni amalgami koji su anticipirali strategije znatno kasnije prihvaćene u zapadnoj memorijalnoj skulpturi i arhitekturi. Živkovićeve dinamičke forme, integrisane sa prirodom, nose snažan potencijal vremena i prostora (hronotop), obuhvatajući posmatrača dok se kreće kroz njih. Izgrađene su od betona, kamena, bronze, duraluminijuma. U njih su ugrađeni statički i prostorni projekti saradnika – arhitekata → Đorđa Zlokovića, → Aleksandra Đokića, → Ranka Radovića i trud pomoćnika vajara Ladislava Feketea, Ajdina Puteša, studenata. To su spomenici i spomen-parkovi: Spomenik Revolucije u Prištini (1961); Spomenik streljanim đacima u Kragujevcu (1963); Spomenik hrabrima u Ostri kod Čačka (1969); Kadinjača u Užicu (1979)... Naročito se ističe Bitka na Sutjesci u Dolini heroja na Tjentištu iz 1971. U elaboratu koji su napisali arhitekta Ranko Radović, autor Memorijalnog kompleksa, istoričar Dušan Plenča i Živković, spomenik, kao žižna tačka cjeline, opisan je kao „kameni masiv koji se rasplamsava”. Procjep između dvije bijele betonske gromade simbolično predstavlja proboj partizanskih jedinica nakon teške i neravnopravne borbe od 15. V do 15. VI 1943, a stilizovane figure boraca, izvedene na unutrašnjim djelovima gromada, stapaju se sa posjetiocem, koji tako postaje učesnik proboja. Pojavnost spomenika dramatično se mijenja u zavisnosti od pozicije posmatrača. U Nacionalnom parku „Sutjeska” Živković je podigao još pet spomen-obilježja: Grob Save Kovačevića, Ljubin grob, Dragoš sedlo, Donje bare i Borovno. Nakon decenija propadanja i devastacije, Memorijalni kompleks i spomenik su obnovljeni povodom 75-godišnjice Bitke na Sutjesci. Srodno koncipirane spomenike Živković je podigao i u Čileu – jugoslovenskom iseljeniku na Trgu „Jugoslavija” (1970) i protestu na Trgu „27. jul” u Punta Arenasu. Izgradio je spomenike jugoslovenskim partizanima u Gonarsu u Italiji (1973) i Beču (1985). Izveo je i niz pojedinačnih statua: Vuka Karadžića u Loznici (1964); Milovana Glišića u Valjevu (1968); Majke u El Šatu, Egipat (1985); Petra Bojovića u Beogradu (1994); Svetog Save u Prijepolju (1997)... U Beogradu je 1995. stvorio spomenik pilotima izginulim braneći Beograd 6. IV 1941. Podizao je i spomenike žrtvama jugoslovenskih ratova u Republici Srpskoj. U Crnoj Gori podigao je dva partizanska spomen-obilježja. Spomen-park Ustanka i Revolucije u Grahovu iz 1978, stvoren u slavu ustanka iz 13. VII 1941, sačinjen je od platoa, 272 betonske kocke s imenima stradalih partizana, staza i stepeništa koja vode do spomenika uzdignutog na brdu Umac. Izlivena u bronzi, apstraktna i pokrenuta forma se pred posmatračem preobražava u obrise figura boraca u pokretu, koji slijede svog komandanta Savu Kovačevića. Spomenik slobodi podignut je 1985. u Ulcinju. Forma ustanovljena u Šumaricama kraj Kragujevca – blok koji asocira na slomljeno krilo, ovdje se umnožava u četiri betonske mase sa reljefnim figurama na unutarnjim stranama. Podignut iznad mora, na brdu Pinješ nad Malom plažom, spomenik je zamišljen kao središte kompleksa – trga sa amfiteatrom i prostorima za odmor, koji nije realizovan. Spomen-park Vukovi korijeni u selu Petnjica kraj Šavnika, iz kojeg potiče otac Vuka Karadžića, podigao je 2005. Prostorno rješnje srodno je onima iz prethodnih spomeničkih cjelina i, kao i uvijek, uspješno integrisano sa prirodom. Smješteni među oštrim stijenama su amfiteatar, platoi, staze i zidovi od kamena, a u sredini kubični spomenik iz kojeg izranja Vukov lik. Cjelina je podignuta u saradnji sa vajarkom Zoricom Janković, zaslugom ogranka „Vukove zadužbine” i durmitorskih opština. Živković je autor konjaničke statue kralja Nikole I Petrovića Njegoša u Nikšiću. Nakon održanog konkursa, na kojem je 2000. dobio II nagradu (I nije dodijeljena), spomenik je izliven u bronzi, postavljen na Trgu slobode i svečano otkriven na Dan pobjede (9. V 2006). Autor se opredijelio za jednu od dvije uobičajene forme konjaničke statue – mirnog konjanika na mirnom konju. Figura kralja Nikole je svedena i bezizražajna, ali uzdignuta na konju i visokom postamentu ispunjava svoj vizuelni i simbolički cilj – dominira trgom, čiju je izgradnju kralj Nikola finansirao 1883, gradom koji je oslobodio 1877. i, posredno, zemljom kojom je vladao 60 godina. Izlagao je samostalno 1971. i 1972. u Santjago de Čileu, Punta Arenasu i Antofagati u Čileu. Na Bijenalu u Veneciji 1980. predstavljao je jugoslovensku skulpturu. Prva samostalna izložba „Sutjeska” priređena mu je u junu 2019. u Galeriji „’73” u Beogradu, podstaknuta pažnjom koju je izazvala izložba „Toward a Concerete Utopia: Architecture in Yugoslavia 1948–1980” u Museum of Modern Art (MoMA) u Njujorku (jul 2018 – januar 2019), na kojoj je bila izložena umjetnikova maketa spomenika na Sutjesci. Nosilac je mnogih nagrada, koje je dobio za idejna rješenja spomenikâ, kao i Nagrade za životno delo, od Skupštine udruženja likovnih umetnika primenjenih umetnosti i dizajnera Srbije (1993) i „Zlatnog beočuga” za trajni doprinos kulturi, od Kulturno-prosvetne zajednice Beograda (2004). Nosilac je Ordena sa srebrnim vencem SFRJ (1971); Nagrade „4. juli” SR Srbije (1972); zlatne Medalje za zasluge Republike Srbije (2017). Bio je počasni građanin Kragujevca, Punta Arenasa u Čileu i Gonarsa u Italiji. Posvećen afirmaciji primijenjenih umjetnosti, implementaciji dizajna u proizvodnju i humanizaciji prostora za život i rad, bio je jedan od osnivača ULUPUDS-a i član Akademije arhitekture Srbije.

Literatura: D. Zdunić, Revolucionarno kiparstvo, Zagreb, 1977, 159–160; O. Manojlović Pintar, „Uprostoravanje ideologije: Spomenici Drugog svetskog rata i kreiranje kolektivnih identiteta”, Dijalog povjesničara – istoričara, 10/1, Zagreb, 2008, 287–307; J. Davidović, Miodrag Živković, Kragujevac, 2009; B. Kirn, R. Burghardt, „Jugoslavenski partizanski spomenici. Između revolucionarne politike i apstraktnog modernizma”, JugoLink, 1/2, 2012, 7–20; M. Martinović, „Exibition Space of Remembrance: Rhythmanalysis of Memorial Park Kragujevacki Oktobar”, Serbian Architectural Journal 5, 2013, 306–340; V. Putnik, „Memorijalna skulptura Miodraga Živkovića (period 1960–1980)”, Javni spomenici i spomen obeležja. Kolektivno pamćenje i/ili zaborav, Beograd, 2014, 115–124; S. Horvatinčić, „Monument, Territory, and the Mediation of War Memory in Socialist Yugoslavia”, Život umjetnosti, 96, 2015, 35–61; M. Stierli, V. Kulić, „Toward a Concrete Utopia: Architecture in Yugoslavia 1948–1980”, New York, 2018, 105–111; A. Jakir, „’Spomenici su prošlost i budućnost’. Politički i administrativni mehanizmi financiranja spomenika za vrijeme socijalističke Jugoslavije”, Časopis za suvremenu povijest, 51/1, 2019, 151–179.

S. Brajović