Bogdan Bogdanović, Spomen-kompleks na brdu Jasikovac, 1977, Berane

Bogdanović, Bogdan, srp. arhitekta i teoretičar arhitekture, univerzitetski profesor (Beograd, 20. VIII 1922 – Beč, 18. VI 2010). Diplomirao je na Arhitektonskom odseku Tehničkog fakulteta Beogradskog univerziteta, kod prof. → Nikole Dobrovića (1950). Ostaje na matičnom fakultetu, napredujući do zvanja redovnog prof. (1973), na kojem je bio prodekan (1964–1966) i dekan (1970–1971). Oblasti njegovog rada su: memorijalna arhitektura, urbanizam, istorija grada. Kao dekan Tehničkog fakulteta Univerziteta u Beogradu, pokrenuo je reformu nastave u cilju osavremenjivanja i uvođenja interdisciplinarne naučne saradnje, ali biva smijenjen. Osniva i vodi neformalnu školu arhitekture u Malom Popoviću kod Beograda (1976–1990), koja predstavlja novi pristup arhitektonskoj praksi, zasnovan na kreativnim istraživačkim igrama. Bio je gradonačelnik Beograda (1982–1986). Zbog antirežimskog stava, seli se u Beč 1993, gdje nastavlja da se bavi publicističkim radom, razvijajući teoriju urbanizma. Bogdanović je bio arhitekta, predavač, filozof urbanizma, pisac i, po mišljenju mnogih, najproduktivniji graditelj memorijalne arhitekture u Jugoslaviji druge polovine XX v. U vrijeme socrealističkih spomenika, stvara originalne tvorevine, nadrealne forme sa dozom mistike, lišene patetike i ideološke simbolike, čime stiče visoku reputaciju i van granica Jugoslavije. Gradio je kontemplativne ambijente u slavu života, kao što su: Spomenik 'Kameni cvijet' u Jasenovcu, Slobodište u Kruševcu i spomenici u Prilepu, Kraljevu, Beranama. Preferirao je kamen kao materijal i kulturu neolita kao inspiraciju (Leskovac, Vlasotince, itd.), uz kompletno ambijentalno uređenje i promišljeno oblikovanje pejzaža. U Crnoj Gori, Bogdanović je autor UP Cetinja za 17.700 stanovnika (1956) i Spomen-kompleksa na brdu Jasikovac kod Berana (1972–1977), podignutog na mjestu stradanja beranskih antifašista 1941, a u čast borbe za oslobođenja koja su se u tom kraju vodila tokom balkanskih ratova, kao i I i II svj. rata. I ovdje Bogdanović primjenjuje matricu organizacije prostora po uzoru na starovjekovna svetilišta – naglašen ulaz (lučni most od opeke), popločana staza koja vodi do platoa sa centralnom graditeljskom formacijom – kupasti spomenik od crvenog pješčara (visine 18 m), okružen sa 40 blokova jablaničkog granita, na kojima je sa 10.000 slova, u tehnici zgrafita, ispisana istorija Polimlja. Izdvaja se preko 20 Bogdanovićevih realizovanih projekata širom Jugoslavije: Spomenik jevrejskim žrtvama u Beogradu (1952); Spomen-park „Slobodište”, Kruševac (1960); Spomen-groblje u Mostaru (1965); Spomen-kompleks u Jasenovcu (1966); Memorijalni park „Dudik” u Vukovaru (1981); Spomen-kompleks u Klisu kod Splita (1988), itd. Autor je 18 knjiga, od kojih su mnoge štampane u više izdanja i na više jezika, kao i nekoliko stotina bibliografskih naslova. Značajnije knjige: Mali urbanizam, Sarajevo, 1958; Zaludna mistrija. Doktrina i praktika Bratstva zlatnih (crnih) brojeva, Beograd, 1963; Urbs & logos: ogledi iz simbologije grada, Niš, 1976; Gradoslovar, Beograd, 1982; Povratak grifona, Beograd, 1983; Krug na četiri točka (ćoška), Beograd, 1986; Eseji: epistolarni eseji, Beograd, 1986; Knjiga kapitela, Sarajevo, 1990; Grad i smrt, Beograd, 1994; Grad budućnosti, Zagreb, 2001; Ukleti neimar, Split, 2001; Glib i krv, Beograd, 2001. itd. Izložbe: „B. Bogdanović – ukleti neimar”, autor Ivan Ristić, Muzej grada Beograda (2011); Seminar i izložba „B. Bogdanović – Uvod u celinu”, Arhitektonski fakultet Beograd (11–12. XII 2015). Film: „Arhitektura sećanja – spomenici B. Bogdanovića”, autor Rajnhard Sajs (2011); „Riznica kulturnog blaga: Memorijalna arhitektura B. Bogdanovića”, RTV Beograd (osamdesetih godina XX v.). Dobitnik je Oktobarske nagrade (1960, 1966); Nagrade lista Borba (1965); Sedmojulske nagrada za životno djelo (1976); Piranezijeve nagrade (1989); Herderove nagrade (1997); austrijskog Krsta časti za nauku i umjetnost (2002); Zlatne medalje grada Beča (2003). Bio je predsjednik SA Jugoslavije (1964–1968); dopisni član SANU (od 1970, istupa iz članstva 1981); član Ruske akademije arhitekture i graditeljskih nauka (1994) i Bavarske akademije lijepih umjetnosti (1998).

Literatura i izvori: M. Mitrović, „Bogdan Bogdanović – ukleti graditelj”, Politika, 21. III 2009; M. H. Jevtić, „Odlazak protomajstora”, NIN, 24. VI 2010; M. Mitrović, „Graditelj sa magičnim šestarom”, Politika, 20. V 2010; V. Simunović, „Simbol ukletog neimara”, Pobjeda, 9. X 2010; B. Bogdanović, Akademija arhitekture Srbije (na www.aas.org.rs, pristup 28. V 2019); A. Lawler, The Memorial works of Bogdan Bogdanović: Their condition and situation as of 2012 (na www.academia.edu, pristup 28. V 2019); materijal sa seminara i izložbe Bogdan Bogdanović – Uvod u celinu, 11–12. XII 2015, Arhitektonski fakultet, Beograd (na www.arh.bg.ac.rs, pristup 28. V 2019); V. Vuković, Arhitektura sećanja – Memorijali Bogdana Bogdanovića (na www.academia.edu, pristup 28. V 2019).

S. Mitrović