Strahinja, Jevanđelista Marko, freska, detalj, južni zid naosa Crkve Sv. Trojice kod Pljevalja, 1592.

Strahinja, carske dveri moračkog ikonostasa, 1599/1600.

Strahinja, scena iz Bogorodičinog akatista, freska, svod priprate Crkve Uspenja, Manastir Piva, 1606.

Strahinja, svod priprate Crkve Uspenja, Manastir Piva, 1606.

Strahinja, slikar, sveštenik (Budimlja, oko 1548 – Fojnica kod Gacka, 4. III 1632). Najviše se bavio zidnim slikarstvom, iako je slikao i ikone i minijature. Zografska iskustva sticao je učeći od slikara koji su oko šezdesetih godina XVI v. radili na tromeđi Srbije, Crne Gore i Hercegovine. Prve njegove freske bile su urađene 1591. u crkvi Manastira arhanđela Mihaila u Đurđevića Tari, koje nijesu sačuvane jer je crkva početkom XIX v. srušena. Već naredne 1592. Strahinji se povjerava oslikavanje priprate manastirske crkve Sv. Trojice kod Pljevalja. Nakon kratkog prekida u radu, majstor je već 1595. nastavio da freskopiše ostale prostore, oltar i naos ove crkve. Po završetku ovog rada, slikaru se povjeravaju poslovi u drugim tehnikama slikanja. Tako je 1597. ukrasio minijaturama Četvorojevanđelje arhijereja Dionisija, a tokom 1599. i 1600. u Morači (→ Morača, manastir, Crkva Uspenja Bogorodice) slika prijestone i druge ikone. Manastirsko monaštvo Pive (→ Piva, manastir, Crkva Uspenja) pozvalo ga je da 1604. sa drugim slikarima živopiše njihovu Veliku crkvu. Strahinji je bila povjerena izrada živopisa u priprati. Oslikao je do kraja sezone dvije najviše zone, poslije čega je napustio Pivu i u nju se više nije vraćao, tako da je živopisanje priprate završio slikar → Kozma – Jovan 1625/26. U Manastiru Dobrun u istočnoj Bosni njegovo ime zabilježeno je u pomeniku manastira 1605–1606, a pouzdano se zna da je radio freske u manastirskoj crkvi Sv. Nikole u Ozrenu 1608–1609. Nakon ovog, Strahinja se poslom nalazi 1613–1614. u Manastiru Podvrh, gdje u Crkvi Sv. Nikole slika freske. Poslije 1616. slikar je u Morači, jer ga je uposlio iguman Makarije da živopiše proskomidiju Crkve Uspenja. Nakon Morače, ide u Manastir Gradište, gdje oslikava zidove dvije crkve – Uspensku i glavnu, Sv. Nikole. Taj obimni posao radio je tokom 1620. u saradnji sa Kozmom – Jovanom. Izgleda da su posljednje Strahinjino djelo bile freske Crkve Blagovijesti u Jeksi (→ Jeksa kod Rijeke Crnojevića, Crkva Blagovijesti), koje je naslikao 1620–1621, ali nije stigao da ih sve naslika (njegove su freske iznad kordonskog vijenca), pa je to učinio šest godina kasnije drugi nepoznati slikar. Izvjesno je da su njegove freske sačuvane u maloj crkvi u Dragovoljićima kod Nikšića, kao i otkriveni fragmenti urušene crkve Manastira Kaludra kod Berana. Njegovoj ruci pripisuju se, takođe, pronađeni fragmenti živopisa manastirske crkve Uvac nedaleko od Berana. Zidne slike Sv. Trojice kod Pljevalja dobro su sačuvane. One su u cjelosti Strahinjino djelo nastalo 1591–1592. i 1595. Majstor je prvo freskopisao pripratu od kupole do svoda. U njoj su, pored pojedinačnih likova hrišćanskih svetitelja, naslikane scene u višim zonama i to: Nevjerovanje Tomino, Iscjeljenje raslabljenog, Prepolovljenje praznika, Hristos i Samarijanka, Iscjeljenje slijepog, Mironosice na grobu, Hristovo javljanje Mariji Magdaleni, Javljanje dvojice apostola, Javljanje jedanaestorice apostola, Večera u Emausu, Hristovo javljanje, Mironosice, Čudesni ribolov i „Petre, pasi ovce moje”. Na lukovima u medaljonima prikazan je Hristos anđeo Velikog savjeta, Hristos Emanuel, Pantokrator, Hristos Starac dana, Četrdeset sevastijskih mučenika. U najnižoj zoni, pored svetitelja i svetiteljki, prikazane su dvije ktitorske kompozicije. Oltarski prostor i naos Strahinja je ukrasio 1595. U apsidi je prikazana Bogorodica sa Hristom na prijestolu, niže nje Služenje liturgije, na istočnom zidu su Blagovijesti, a iznad Duhovi, na svodu je Vaznesenje, niže Pričešće apostola i Vizija Petra Aleksandrijskog. U proskomidiji je „Vo grobe plotski”, Hristos u grobu, Oplakivanje Hristovo, a na svodu naosa Sv. Trojica i Preobraženje, u svodnim prostorima su scene Velikih praznika i scene Muka Hristovih u sva tri broda. U zapadnom je traveju, oko Uspenja, Rođenje Bogorodice i Vavedenje. Tu su i scene iz ciklusa o Bogorodici. Sljedeći slikarev rad su freske u Crkvi Sv. Spasa u Dragovoljićima kod Nikšića, sačuvane u istočnom, starijem dijelu crkve od koje nije sačuvan zapadni zid sa slikarstvom jer je ukonjen radi proširenja priprate sa te strane. U apsidi crkve prikazana je Bogorodica sa Hristom, niže nje Služenje liturgije, sa strane su Blagovijesti a u proskomidiji je scena Hristos u grobu. Na svodu su Hristos anđeo Velikog savjeta, Starac dana i Hristos iz Vaznesenja, a niže, scene Rođenja i Silazak u ad, jevanđelisti i likovi svetitelja, ratnika, ljekara i mučenika. Strahinja je 1604–1605. oslikao svod priprate manastirske crkve Uspenja u Pivi, gdje je smjestio scene ilustrovane po akatistu (istočni zid), djela apostolska (12 scena) i vaseljenske sabore (od četvrtog do sedmog). Tu je i scena o Milostivom Samarjaninu (dvije scene), a u medaljonima su likovi praotaca, pravednika i apostola. Crkvu Sv. Nikole u Manastiru Podvrh Strahinja je takođe ukrasio freskama 1613–1614. Taj živopis je u dobrom stanju i može se u cjelini utvrditi tematski repertoar i njegov razmještaj. Od fresaka u Morači sačuvane su kompozicije u proskomidiji iz 1616, gdje je na svodu ovog dijela oltara prikazana scena Premudrost božja sa darovima Sv. duha i proroci, dopojasni likovi arhijereja, a u apsidi je Služenje liturgije. Zidno slikarstvo u crkvama Manastira Gradište naslikali su Strahinja i Kozma – Jovan tokom 1620. U ovom živopisu teško je razlučiti pojedinačni rad jer prostor u hramu nijesu dijelili kao što se to obično činilo kada je u pitanju rad više majstora. Za ikonostas Crkve Uspenja u Manastiru Morača Strahinja je 1599–1600. slikao dio, i to ikone Hristos sa apostolima, Starcem dana i prorokom Ilijom, na kojoj je slikar ispisao godinu i potpis, i carske dveri i nadverje sa Blagovijestima i Nedrijemanim okom. U Morači su još njegove ikone: Arhanđeo Mihailo sa trinaest scena anđeoskih javljanja (sada je na ikonostasu Crkve Uspenja), Arhanđeo Mihailo sa čudom u Honi, Saborom arhanđela i opsadom Jerihona, dvostrana ikona Preobraženja – Gostoljublje Avramovo i dvostrana ikona Rođenja Bogorodice – Vavedenje. Strahinja se potvrdio i kao minijaturista jer je u Četvorojevanđelju (Muzej Sv. kralja Stefana u Stonom Beogradu, Mađarska, br. 567/1513) uradio portrete jevanđelista Mateja, Marka, Luke i Jovana. Na seoskom groblju u Fojnici kod Gacka nalazi se očuvani kameni nadgrobnjak – stećak – sa natpisom koji svjedoči da je pod njim sahranjen protopop Strahinja.

Literatura: B. Todić, Srpski slikari od XIV do XVIII veka, Knj. II, Novi Sad, 2013, 167–172.

S. Raičević