Crkva Uspenja Manastira Piva, XVI v.

Arhanđel Gavrilo i car Konstantin, detalj, Crkva Uspenja Manastira Piva, XVI v.

Enterijer Crkve Uspenja Manastira Piva, XVI v.

Freske na zapadnom zidu naosa Manastira Piva, XVI v.

Piva, manastir, Crkva Uspenja, arhitektura, freske u oltaru i naosu, anonim (1604–1606). Manastirska crkva podignuta je između 1573. i 1586, po nalogu hercegovačkog mitropolita, budućeg patrijarha Savatija. Sadašnja crkva bila je živopisana između 19. VI 1604. i 1. VIII 1606. Tada je započeto oslikavanje i priprate, koje nije završeno, već je to učinjeno 1625/26. Monumentalni ikonostas postavljen je 1638/39. Svojim dimenzijama ova trobrodna kamena bazilika spada u najveće sakralne pravoslavne objekte podignute u doba osmanske vladavine. Građevina se sa istoka završava polukružnom apsidom, a sa zapada pripratom. Svi brodovi hrama i priprata zasvedeni su poluobličastim svodovima. Od 1573, kada je počelo zidanje crkve, pa do 1639, kada je konačno postavljen ikonostas, Pivski manastir je, s kraćim prekidima, bio jedna velika radionica u kojoj su uglavnom radili iskusni majstori: klesari, zidari, duboresci, ikonopisci i freskopisci. Neuobičajeno velike zidne površine Crkve Uspenja prihvatila je da dekoriše nepoznata grupa slikara. Pivsko bratstvo, u želji da što prije ukrasi svoj hram, pozvalo je više majstora, među kojima je bio i znatan broj Grka. U Pivi su Grci živopisali naos i oltarski prostor od 1604. do 1606. To slikarstvo odlikuje obimnost tematskog repertoara, zastupljenost velikog broja ciklusa i pojedinačnih figura. Iscrpan sadržaj ostvaren na zidnim površinama crkve obogaćen je novim ikonografskim repertoarom. U prostranoj konhi apside majstorski je naslikano poprsje Bogorodice Orante s Hristom na grudima u okruženju dva anđela. Niže nje, po zonama, prikazani su: Nebeska liturgija, Pričešće apostola hljebom i vinom i Poklonjenje arhijereja Hristu Agnecu. Na tjemenoj površini svoda predstavljeni su razni vidovi Hrista: Starac dana, Pantokrator, Emanuel i Anđeo Velikog savjeta. Sa strane ovog centralnog pojasa raspoređeno je po 12 poprsja proroka. U svodnim zonama na istočnom i zapadnom zidu, pored scena iz ciklusa Veliki praznici i Stradanja, opširno su prikazani događaji Čuda Hristovih, život Bogorodičin i Pretečin. Repertoar je obogaćen rjeđe prikazivanim kompozicijama molitve „Od tebe raduetsja” i slikanim itinererom Jerusalima. Ktitorska kompozicija Pive slikana je na zidu kod vrata na južnom zidu sa unutrašnje strane. Na njoj je, pored Savatija, naslikana još jedna stojeća figura. Taj lik s bradom i čalmom na glavi, zaogrnut ćurakom krznene postave, predstavljen je kako ukazuje na model zdanja prikazan iznad ulaza u naos na južnom zidu. Vjeruje se da je to lik velikog vezira Mehmeda Sokolovića, inače strica ktitora Savatija. Umjetničke vrijednosti fresaka naosa i oltara u pivskoj crkvi, izuzev pojedinačnih rješenja, nijesu velike. Iako je to djelo više majstora, i pored toga što im se rukopisi razlučuju, oni su prosječnog stvaralačkog dometa. Njihov crtež je tvrd, naglašen je crnom bojom i po horizontalama i po vertikalama, što kompoziciju čini statičnom. Pretežno sirov i sivkast kolorit gubi se u mnoštvu kompozicija. Pridošli majstori, ne bez iskustva, hitro su oslikavali zidne površine manastirske crkve. Slične cjeline fresaka pronalaze se u Crkvi Bogorodice arhonta Apostolatisa u Kosturu, mada se znatne sličnosti sa ovim slikarstvom mogu zapaziti i u slikarstvu Hopova na Fruškoj gori iz 1608. Prvobitna lokacija manastira nalazila se na izvoru rijeke Pive, tzv. Pivskom oku. Prilikom izgradnje HE, radi stvaranja akumulacionog jezera, manastir je izmješten na novu, sadašnju lokaciju, selo Sinjac, udaljeno oko 2 km od prvobitne. Radovi na izmještanju manastira, koji su počeli 1970, završeni su 1982.

Literatura: S. Petković, Zidno slikarstvo na području Pećke patrijaršije 1557–1614, Novi Sad, 1965, 198–201.

S. Raičević