Bogorodica sa Hristom i dva anđela okružena scenama iz Bogorodičinog akatista, ikona, XVIII v., riznica Manastira Savina

Grčki ikonopisci, slikarstvo, anonim; Konstantin Kontarin, Naum Zetiri, → Nikola Aspioti (XVIII–XIX v.). U okviru slikarskog importa, grčke ikone su dospijevale u crnogorske crkve i manastire preko zavjetnih poklona vjernika, a u pojedinim slučajevima i direktnim narudžbinama izrade ikonostasa, koji pridošli grčki ikonopisci rade na licu mjesta. Od sačuvanih ikona grčkog porijekla na tlu Crne Gore znatnu vrijednost posjeduju neke koje se čuvaju u hercegnovskom → Manastiru Savina. Godine 1703. slikane su ikone, danas u funkciji prijestonih na ikonostasu starije Crkve Uspenja Bogorodice, koje su donirali Angelus Teutokis i Teofilus Lukanis, a izradio ikonopisac Konstantin Kontarin, kvalitetan predstavnik specifične faze barokiziranog grčkog ikonopisa. U savinskoj zbirci iz XVIII v. potiče jedna maestralno slikana ikona anonimnog grčkog majstora razvijene tematike – Bogorodica sa Hristom i dva anđela okružena scenama iz Bogorodičinog akatista. Kasnom grčkom ikonopisu pripada i grupa ikona (iz 1857) iz riznice paštrovskog Manastira Reževići (→ Reževići kod Petrovca, manastir, crkve Sv. Stefana i Uspenja Bogorodice), koje su paštrovski donatori naručili od grčkih slikara čiji su ateljei bili aktivni pri pravoslavnom Manastiru Sv. Đorđa u Veneciji. Analiza njihovog slikarstva ukazuje na prevagu realističkog poimanja slika nad konvencionalnim slikarskim vizantijskim obrascima. Na tlu Crne Gore sačuvani su i reprezentativni ikonostasi koje su po narudžbini izradili grčki majstori. Unikatan primjer predstavlja ikonostas kapele Sv. Spiridona → Crkve Sv. Luke u Kotoru, gdje anonimni grčki slikar radi početkom XVIII v. u barokiziranom maniru, poštujući vizantijske ikonografske obrasce. Ikonostas Crkve Sv. Trojice u Starom gradu Budve izradio je 1833. Naum Zetiri sa grčkog ostrva Milosa, koji slika i scene na horskoj balustradi. Njegove ikone stilski podsjećaju na djela postvizantijskog ikonopisa XVII v. Najveći broj ikonostasa i ikona grčkog porijekla u Crnoj Gori plod je rada Nikole Aspiotija, čije remek-djelo predstavlja monumentalni ikonostas izrađen 1863. za Crkvu Sv. Nikole paštrovskog Manastira Praskvica (→ Praskvica kod Svetog Stefana, manastirska crkva Sv. Nikole). Fond grčkih ikona u Crnoj Gori nije do danas istražen i proučen na adekvatan način.

Literatura: T. Pejović, A. Čilikov, Pravoslavni manastiri u Crnoj Gori, Podgorica, 2011; A. Čilikov, Ikone u Crnoj Gori, Podgorica, 2014.

A. Čilikov