Crkva Sv. Luke, enterijer, XII v., Kotor

Crkva Sv. Luke, XII v., Kotor

Kotor, Crkva Sv. Luke, arhitektura, slikarstvo, anonim (1195, XIV i XVIII v.). Na osnovu sačuvanog natpisa na mermernoj ploči, ugrađenoj u zapadnu fasadu, sa sigurnošću se identifikuju ktitori i vrijeme izgradnje crkve – Mavro Kazafranka sa suprugom Bonom, 1195. godina. Hram je više puta dograđivan i adaptiran tokom XIV i XVII v., a temeljna restauracija izvedena je nakon zemljotresa 1979. Kamena Crkva Sv. Luke predstavlja jednobrodnu građevinu sa polukružnom apsidom na istočnoj strani, podijeljenu na tri traveja sistemom lukova oslonjenih na pilastre. Nad srednjim travejom izdiže se, iznutra elipsasta a spolja polukružna, kupola dok ostala dva posjeduju prelomljene svodove u tjemenu. U eksterijeru je uočljiv širok rasteretni luk na zapadnoj fasadi, koji se zapaža i na portalima zapadne i sjeverne fasade, kao i na fasadnoj i apsidalnoj bifori. Uz sjevernu fasadu hrama, negdje tokom XIV v., dograđena je odaja u funkciji sakristije, koja će u XVIII v. biti adaptirana u kapelu posvećenu Sv. Spiridonu. U istom vijeku zapadna fasada dobija zvonik tipa preslice sa tri otvora. Posmatrano u cjelini, Crkva Sv. Luke predstavlja skup heterogenih graditeljskih tradicija – romaničkih, vizantijskih i baroknih – spojenih u originalno arhitektonsko djelo, za koje se teško može naći direktan uzor. Neposredno nakon izgradnje, pristupilo se oslikavanju unutrašnjosti crkve. Veći dio fresko-dekoracije je uništen, no srećnu okolnost predstavlja činjenica da je na južnom zidu zapadnog traveja sačuvan izgled grupe od tri stojeće figure – središnja muška u papskoj odori i dvije svetiteljke oko nje. Kako su nekadašnje signature izbrisane, među istraživačima se ove tri ličnosti različito identifikuju: papa Silvester, Sv. Katarina i Sv. Varvara ili Agata; papa Kliment, Sv. Katarina i Sv. Marina; Sv. Vasilije, Sv. Jelena i Sv. Varvara. Slikarstvo Sv. Luke izvedeno je u duhu kasnokomninske vizantijske umjetnosti i ima bliskih analogija sa zidnim slikama u atrijumu benediktinske crkve Saint Angelo in Formis kod Kapue, te postoji mogućnost da su u pitanju radovi istog slikara za koga se smatra da je bio grčkog porijekla.

Literatura: A. Skovran, „Novootkrivene freske u crkvi Sv. Luke u Kotoru”, Zograf, 4, Beograd, 1972; V. Đurić, „Freske u crkvi Sv. Luke u Kotoru”, Fiskovićev zbornik I, Split, 1980; V. Pace, „L’ affresco nella chiese di San Luca a Cattaro ilricordo della chiesa di Roma”, Zbornik ’Crkva Sv. Luke kroz vjekove’, Kotor, 1997; M. Čanak Medić, Arhitektura Nemanjinog doba II – crkve u Polimlju i na Primorju, Beograd, 1989; R. Vujičić, Srednjovjekovna arhitektura i slikarstvo Crne Gore, Podgorica, 2007.

A. Čilikov