Sv. Nestor i nepoznati svetitelj, freska, Crkva Sv. Stefana u Manastiru Reževići, XVII v.

Dimitrije, Sv. Ratnici, freska, sjeverni zid naosa, Crkva Uspenja Bogorodice

Reževići, Crkva Sv. Stefana i Uspenja Bogorodice

Reževići kod Petrovca, manastir, crkve Sv. Stefana i Uspenja Bogorodice, arhitektura, slikarstvo, anonim (XVI–XVII v.). Uz magistralni put Budva – Petrovac nalazi se manastirski kompleks Reževići sa Crkvom Uspenja Bogorodice i ostacima crkava Sv. Stefana i Sv. Trojice. Prvi podatak o manastiru zabilježen je na jednoj ikoni iz 1423. (ta se ikona čuvala u manastiru do 1860, od kada joj se gubi trag). Češći podaci o manastiru javljaju se nakon njegove obnove u XVIII v. Dolaskom Maksima Kosijera u Reževiće, otpočela je 1714. obnova manastirskih crkava. Njegov nastavljač arhimandrit Nikodim Vuković gradi veliku Crkvu Sv. Trojice. Tada se pristupa zidanju zvonika koji je uobličio graditelj Marko Vlahović iz Crmnice. Starinska Crkva Uspenja Bogorodice malih je dimenzija (10 x 4 m), pravougaone osnove, s polukružnom apsidom na istoku i jednodjelnim zvonikom na preslicu na zapadnom zidu. Crkva je zasvedena poluobličastim svodom, koji se oslanja na poprečne svodne ojačavajuće lukove i kordonski profilisani vijenac sa unutrašnje strane. Prilikom obnove crkava, hram Uspenja Bogorodice je sa zapadne strane dobio pripratu. Istočni dio posjeduje freske iz dva perioda. Starijem sloju pripadaju fragmenti živopisa očuvani u prizemnom pojasu i sokl koji je dekorisan motivom slikane zavjese na alke. Tom sloju pridružuje se i naslikani kriptogram prikazan u donjem dijelu oltarske apside, kao i djelovi na Bogorodičinom liku u sceni Blagovijesti. Stariji sloj ovog živopisa, vjeruje se, nastao je neposredno po gradnji srednjovjekovne crkve, koja se pripisuje Stefanu Prvovjenčanom. Ni živopis mlađeg sloja nije u cjelini sačuvan. U prvoj zoni, iznad sokla, na južnom zidu, pored prikaza scene Deizisa, naslikana su i četiri stojeća lika, vjerovatno Sv. vrači. Zona se nastavlja na sjevernom zidu predstavom Sv. Dimitrija, nepoznatog ratnika, Sv. Prokopija, Sv. Sisoja, Sv. Nikole i scenom Vizija Sv. Petra Aleksandrijskog. Na svodu su smještene scene iz ciklusa Velikih praznika i Hristovih stradanja, a iznad njih su poprsja proroka. U centralnom svodnom traveju u medaljonu je prikazan Hristos Pantokrator sa simbolima jevanđelista. Uz njega je i medaljon sa likom Bogorodice Znamenja, okružene sa osam anđela. U apsidi je djelimično sačuvan lik Bogorodice Orante, a u vrhu istočnog zida prikazana je scena Silazak Sv. duha na apostole. U crkvi je sačuvan dio starog ikonostasa, ikona Bogorodice sa Hristom i Krst sa raspećem, rad → Aleksija Lazovića iz perioda 1829–1833. U manastirskom kompleksu postojala je i treća crkva posvećena Sv. Stefanu, koja je srušena u drugoj deceniji XIX v. Od crkve je sačuvan sjeverni zid i freske na njemu. Tu su naslikane tri stojeće figure ratnika Dimitrija, Đorđa i Nestora, a istočnije na pilastru sačuvan je i lik Sv. Teodora Tirona. Sveti ratnici odjeveni su u odjeću profane namjene, a umjesto krsta u ruci drže tanka koplja. Iznad luka niše u dva medaljona predstavljeni su Azarije i Artemije. U najnižem pojasu sačuvanog svoda smješten je friz medaljona sa poprsjima svetiteljki i svetitelja Petke, Kirika i Julite, Varvare, Evstatija i Avakuma. Ovo slikarstvo djelo je darovitog izvođača, koji majstorski proporcioniše likove oplemenjene znalačkom modelacijom i modulacijom i promišljeno raspoređuje slikanu tematiku, usklađujući je sa arhitekturom zidnih površina. Ubraja se u najbolje slikare zidnih površina kod nas krajem XVI i u prve tri decenije XVII v. Velika Crkva Sv. Trojice ima krstoobraznu osnovu dužine 16, a širine, zajedno sa pjevnicama, 10 m. Iznova je sagrađena 1814, djelimično na temeljima stare srušene Crkve Sv. Stefana. Ikonostas u ovoj crkvi je s početka XX v. i rad je → Marka Gregovića. Manastirski zvonik sagrađen je između zidova reževićkih crkava. Unutrašnjost zidnih površina oslikana je neprikladno, što je uveliko degradiralo unutrašnji prostor hrama.

Literatura: A. Čilikov, Paštrovske crkve i manastiri: zidno slikarstvo, Podgorica, 2010, 93–97.

S. Raičević