Ikona – čitulja, rad Đorđa Daskalovića-Dimitrijevića, 1740, riznica Manastira Savina, Herceg Novi
Bokokotorska slikarsko-duborezačka škola (kraj XVII v. – polovina XIX v.). Obnovom Pećke patrijaršije (1557), u crkvi se pristupilo ubrzanom reafirmisanju istočnopravoslavne umjetnosti. I pored vidljive transformacije vizantijskog sakralnog slikarstva, koje odaje simbiozu kasne vizantijske umjetnosti manirističkog i baroknog predznaka, stilski uobličavanog u italo-kritskim radionicama tokom XVII v., jedan dio slikara još zadugo istrajava na tradicionalnim vizantijskim stilskim i ikonografskim rješenjima. Idući za poslom i mecenama nostalgičnih i starinskih shvatanja, razvijali su svoju aktivnost u skučenoj višekonfesionalnoj sredini i tako odlagali konačno umiranje tradicionalnih umjetničkih rješenja njegovanih u umjetničkim radionicama srednjovjekovnih manastira. Identičan proces odvijao se na području Boke Kotorske, gdje djeluju pridošli zografi, članovi jedne porodice doseljene iz unutrašnjosti, nastanjene na mletačkom području u Risnu, gdje bez prekida rade od kraja XVII do druge polovine XIX v. Po rodonačelniku → Daskalu Dimitriju nazivali su se Daskalovići – Dimitrijevići, a po Rafailu, Dimitrijevom sinu (→ Daskalović-Dimitrijević, Rafailo), njegovi potomci prezivali su se Rafailovići. Jedanaest slikara iz pet generacija ove porodice (Dimitrije, Gavrilo, Rafailo, Đorđe, Danilo, Petar, Vasilije i njegovi sinovi Đorđe i Hristifor, kao i Hristiforovi sinovi Jovo i Ivo), koji su radili zidne slike, bavili su se ikonopisačkim i drvorezbarskim zanatima i zajedno sa → Maksimom Tujkovićem iz Grblja i Ilijom Petkovićem iz Luštice predstavljaju poznatu lokalnu bokokotorsku slikarsko-duborezačku školu. Područje Boke Kotorske, bar što se tiče slikarstva namijenjenog pravoslavnim vjernicima, ostalo je privrženo konzervativnim zografskim shvatanjima. Najveće zasluge za to pripadaju Daskalu Dimitriju, rodonačelniku škole, koji se potpisao na moračkoj ikoni Uspenja Bogorodice iz 1713. On je sa sinovima i potomcima prenio u Primorje i produžio način rada i iskustva moračke slikarsko-duborezačke škole. U radovima pripadnika ove škole povremeno odzvanjaju odjeci ruskih, italo-kritskih i zapadnoevropskih umjetničkih strujanja, koja se oprezno utkivaju u lokalnu ikonopisačku praksu. Majstori bokokotorske slikarsko-duborezačke škole izrađuju ikone i ikonostase za pravoslavne crkve u Primorju i njegovom zaleđu. Pojedini su istovremeno radili i na njihovom duboreznom ukrašavanju. Tu formu umjetničkog izražavanja naslanjaju na duborezačku tradiciju Manastira Morača (→ Morača, manastir, Crkva Uspenja Bogorodice) i drugih monaških središta. Njihov duborez je motivski pojednostavljen, a tehnički uprošćen. Stilizovani floralni motiv, nerijetko orijentalnog porijekla, kombinovan je sa geometrijskim prepletom. Duborez bokokotorskih majstora redovno je presvučen gipsom, koji je potom pozlaćen ili obojen. Djelovanje škole jedino je snažno ispoljeno u regionu Boke Kotorske, odakle se širilo preko monaških centara Morače, Pive, Nikoljca, Peći i Dobrićeva na zaleđe, u pojasu od Kosova, preko Sarajeva do pravoslavnih manastira u Dalmaciji.
Literatura: P. Mijović, Bokokotorska slikarska škola XVII–XIX vijek, Zograf Daskal Dimitrije, Istoriski institut NR Crne Gore, Titograd, 1960; R. Vujičić, Bokokotorska ikonopisna škola XVII–XIX v., doktorska disertacija, Sveučilište u Splitu, Filozofski fakultet Zadar, Zadar, 1983; S. Raičević, Slikarstvo Crne Gore u novom vijeku, CANU, Podgorica, 1996.
S. Raičević