Aleksandar Divajn
Naslovna strana knjige A. Divajna
Divajn, Aleksandar (Devine, Alexander; Mančester, 1865 – Mančester, 1930), engleski publicista. Bio je vlasnik i direktor škole u Vinčesteru, osnivač univerzitetskih kampova i prosvjetni reformator. Bavio se i novinarstvom i bio specijalni dopisnik lista Daily Chronicle. Zainteresovao se za „crnogorsko pitanje” tokom Prvog svjetskog rata (→ Crna Gora u Prvom svjetskom ratu), kada je uspostavio prijateljski odnos sa crnogorskim prijestolonasljednikom → Danilom Petrovićem Njegošem, a potom i sa kraljem → Nikolom I Petrovićem Njegošem i vladom u Nejiu (→ Crnogorske vlade u egzilu (1916–1922)). Od tada je neumorno radio na afirmaciji prava Crne Gore i pokušavao da upozna vlade u Londonu i Vašingtonu, kao i tamošnju javnost, sa istorijskom dimenzijom „crnogorskog pitanja”. Napisao je i objavio više izdanja posvećenih Crnoj Gori: Montenegro in history, politics and war, London, 1918; A few facts concerning the intrigue against Montenegro, Winchester, 1919; The mistery of Montenegro, London, 1920; Off the map. The supression of Montenegro, the tragedy of a small nation, London, 1921; Montenegro. The warior people of the Black Mountain, London, 1923; The Martyred Nation, a plea for Montenegro, London, 1924. Napisao je veliki broj članaka u štampi, memoranduma, protesta i pisama političkim ličnostima. Prikupljao je priloge za izbjegle i internirane Crnogorce. Bio je najaktivniji član Crnogorskog potpornog udruženja, osnovanog u Londonu. U aprilu 1918. otpočeo je štampanje Affairs du Montenegro, jednu vrstu biltena, čiji je prvi broj dostavio Forin ofisu i predsjedniku SAD. Bitno mu je bilo da suzbije uticaj i propagandu Crnogorskog biltena, koji je izdavao → Crnogorski odbor za narodno ujedinjenje, negativno nastrojen prema kralju i izbjegličkoj vladi. Sa crnogorskim vladama u egzilu je intenzivno sarađivao, a bio je blizak sa više važnih ličnosti iz crnogorske političke emigracije u Evropi i SAD, a kasnije i sa → Nikolom Petanovićem, koji je u SAD uređivao Crnogorsko ogledalo, u periodu 1927–1931. godine. Zastupao je stav da je kralj Nikola 1918. nelegalno svrgnut sa prijestola i da je Crna Gora prisajedinjena Srbiji u uslovima vojne okupacije. Često je pisao o istoriji Crne Gore, tvrdeći da je ona bila vjekovima slobodna i nezavisna država. Zahtijevao je da se ispoštuje pravo na samoopredjeljenje naroda u Crnoj Gori u smislu pune pravne procedure.
Literatura: Montenegro in history, politics and war, London, 1918; B. Đukanović, „Nikola I Petrović Njegoš i Aleksandar Divajn”, Kralj Nikola – ličnost, djelo i vrijeme II, Zbornik radova, Podgorica, 1998; D. Živojinović, „Aleksandar Devin, branilac nezavisne Crne Gore u anglosaksonskom svijetu, 1916–1920”, Glasnik cetinjskih muzeja, knj. III, Cetinje, 1970; J. D. Tredway, Anglo-American diplomacy and the Montenegrin question, 1914–1921, Washington, 1991; Š. Rastoder, Crna Gora u egzilu 1918–1925, knj. I–II, Podgorica, 2004.
S. Knežević